Trung Quốc: Ông Lưu Kiến Siêu đang ở đâu?

Tâm điểm của câu chuyện này là ông Lưu Kiến Siêu, trưởng Ban Liên lạc đối ngoại, Ủy ban Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc (CPCID), người được cho là ứng cử viên sáng giá cho vị trí bộ trưởng ngoại giao. 

Cấp phó của ông, bà Tôn Hải Yến, thì bị truyền thông phương Tây đồn là bị bắt, rồi xuất hiện trở lại. Sự vắng mặt của họ dẫn tới nhiều đồn đoán về chính trị thượng tầng cũng như chính sách đối ngoại ở Bắc Kinh.

Sự nghiệp của bà Tôn Hải Yến

Câu chuyện hai quan chức này là những sự kiện mới nhất trong một loạt bí ẩn chính trị cấp cao ở Trung Quốc. Nó không khỏi gợi lại câu chuyện của cựu bộ trưởng ngoại giao Tần Cương, người đã biến mất vào năm 2023 mà không có lời giải thích chính thức nào. 

Sau đó, có thông báo ngắn gọn rằng ông Tần đã bị cách chức, nhưng cho đến nay, nguyên nhân thật sự của vụ việc vẫn bị che phủ trong màn bí mật.

Không có bất kỳ lời giải thích chính thức nào từ Chính phủ Trung Quốc về việc ông Lưu Kiến Siêu và bà Tôn Hải Yến có bị tạm giữ hoặc thẩm vấn hay không. Điều này tạo ra khoảng trống thông tin, dẫn đến nhiều đồn đoán, khiến vụ việc trở nên đáng chú ý hơn đối với giới quan sát bên ngoài.

Sinh năm 1972, bà Tôn Hải Yến lấy bằng tiến sĩ luật từ Đại học Bắc Kinh và từng học tại Đại học Kyushu ở Nhật Bản. Bà bắt đầu làm việc tại CPCID vào tháng 12-1997, trải qua nhiều vị trí khác nhau như giám đốc văn phòng nghiên cứu, rồi người phát ngôn của CPCID. 

Sự nghiệp của bà Tôn trong giới ngoại giao cấp cao của Trung Quốc không theo con đường truyền thống.

Không giống các nhà ngoại giao kỳ cựu thường thăng tiến qua Bộ Ngoại giao, sự nghiệp của bà Tôn gần như chỉ gắn liền với CPCID - cơ quan chịu trách nhiệm về quan hệ giữa các chính đảng, trừ một khoảng thời gian ngắn bà được bổ nhiệm làm đại sứ Trung Quốc tại Singapore. 

Việc bổ nhiệm này rất đáng chú ý, vì bà là đại sứ Trung Quốc đầu tiên tại Singapore không phải là một nhà ngoại giao kỳ cựu của Bộ Ngoại giao. Nhiệm kỳ đại sứ ngắn ngủi chỉ trong thời gian khoảng một năm từ tháng 5-2002 đến tháng 7-2003, nhưng được coi là thành công và là bước đệm cho con đường thăng tiến của bà. 

Đến tháng 6-2023, bà được thăng chức phó trưởng ban CPCID, tương đương hàm thứ trưởng. Quyết định bổ nhiệm này cũng đáng chú ý do lẽ bà Tôn là người phụ nữ đầu tiên giữ chức vụ đó.

Đột ngột biến mất

Còn những đồn thổi gần đây bắt đầu với sự biến mất đột ngột của ông Lưu Kiến Siêu. Wall Street Journal (Mỹ) là tờ báo đầu tiên đưa tin này vào ngày 10-8, theo đó ông Lưu được cho là đã bị đưa đi thẩm vấn vào cuối tháng 7, ngay sau khi trở về từ một chuyến công tác nước ngoài. Một cuộc khám xét nhà ông cũng đã diễn ra vào đầu tháng 8. 

Lý do chính thức cho việc ông bị bắt giữ vẫn chưa rõ ràng, nhưng đây là kịch bản quen thuộc ở Trung Quốc: một quan chức cấp cao đang ở đỉnh cao sự nghiệp bỗng nhiên biến mất khỏi chính trường.

Câu chuyện trở nên phức tạp hơn khi hãng tin Reuters sau đó đưa tin bà Tôn Hải Yến cũng bị giam giữ. Trong vài ngày, bà không thể liên lạc được. Nhiều người suy đoán đây là dấu hiệu cho thấy bà cũng đã bị chính quyền đưa đi thẩm vấn. 

Tuy nhiên, một bước ngoặt đầy kịch tính đã xảy ra. Tối 15-8, bà Tôn xuất hiện công khai tại một sự kiện do Đại sứ quán Ấn Độ tổ chức ở Bắc Kinh. Bà đã tươi cười trực tiếp trả lời câu hỏi của Reuters về việc bà bị giam giữ. "Chà, tôi ở đây", bà nói một cách bí ẩn, trước khi gọi bài báo của Reuters là "vô trách nhiệm".

Tuy nhiên, nói vậy cũng oan cho Reteurs. Các hãng tin khác cũng cho rằng bà Tôn đã bị câu lưu để thẩm vấn một thời gian. 

Theo tìm hiểu của tờ The Straits Times (Singapore), cựu đại sứ Trung Quốc tại Singapore có khả năng đã bị nhà chức trách thẩm vấn vào đầu tháng 8 liên quan đến cuộc điều tra cấp trên của bà, ông Lưu Kiến Siêu, nhưng bà đã trở lại làm việc. Có lẽ cuộc điều tra vẫn còn đang tiếp diễn, và chưa có kết luận cuối cùng.

Việc ông Lưu Kiến Siêu vẫn chưa xuất hiện trở lại và sự vắng mặt ngắn ngủi của bà Tôn Hải Yến gợi lên nhiều câu hỏi chưa được giải đáp. 

Liệu việc bà Tôn bị thẩm vấn có phải chỉ là theo thủ tục với một cộng sự thân cận của ông Lưu? Hay sự xuất hiện công khai của bà là động thái được sắp xếp cẩn thận để thể hiện hình ảnh bình thường trước những biến động? Lý do chính cho việc ông Lưu bị câu lưu hiện này là gì?

Việc ông Lưu biến mất đột ngột đã tạo ra một khoảng trống quyền lực trong công tác đối ngoại của Trung Quốc hiện nay và làm dấy lên những đồn đoán về bản chất của những cáo buộc chống lại ông.

Sự nghiệp của ông Lưu Kiến Siêu

Sinh năm 1964, ông Lưu Kiến Siêu bắt đầu sự nghiệp với tư cách phiên dịch viên cho Bộ Ngoại giao Trung Quốc vào năm 1987, sau khi học tiếng Anh tại Đại học Ngoại ngữ Bắc Kinh và quan hệ quốc tế tại Đại học Oxford. 

Sự nghiệp ngoại giao của ông bao gồm nhiều vai trò khác nhau, như bí thư thứ nhất tại Đại sứ quán Trung Quốc ở Anh và hai lần là người phát ngôn chính của Bộ Ngoại giao, bộ mặt công chúng cho chính sách đối ngoại của Trung Quốc.

Phong cách của ông được ghi nhận là "điềm đạm và hài hước". Giai đoạn này trong sự nghiệp, ông xây dựng danh tiếng là một người có tài ăn nói và cuốn hút.

Ông Lưu cũng từng là đại sứ Trung Quốc tại Philippines và Indonesia; điều giúp ông tích lũy được nhiều kinh nghiệm ở Đông Nam Á trước khi được bổ nhiệm làm trưởng ban CPCID. Kể từ khi đảm nhận vai trò này vào năm 2022, ông Lưu đã đi tới hơn 20 quốc gia và gặp gỡ các quan chức từ hơn 160 quốc gia.

Tuy nhiên, trước khi trở thành người đứng đầu cơ quan ngoại giao của đảng, chặng đường sự nghiệp của ông khá ly kỳ và vòng vèo khi ông từng làm việc trong cơ quan kỷ luật đảng, một quỹ đạo độc đáo giúp ông vươn lên, nhưng đồng thời có thể hé lộ manh mối cho sự biến mất gần đây.

Từ 2015 - 2017, ông giữ chức vụ cục trưởng Cục Hợp tác quốc tế, mà thực chất là nhân vật chủ chốt trong "Chiến dịch săn cáo" nhằm hồi hương hàng nghìn quan chức Trung Quốc bị cáo buộc tham nhũng trốn ra nước ngoài.

Sau đó, ông trở thành người đứng đầu ủy ban kiểm tra kỷ luật ở tỉnh Chiết Giang, một tỉnh giàu có và trọng yếu. Giai đoạn này đánh dấu sự khác biệt đáng kể so với vai trò ngoại giao của ông. 

Chiết Giang cũng là tỉnh mà từ năm 2002 đến năm 2007, ông Tập Cận Bình giữ chức bí thư tỉnh ủy. Đây là nơi ông Tập đã có kinh nghiệm quản lý và điều hành một trong những tỉnh phát triển kinh tế hàng đầu của Trung Quốc trước khi chuyển về làm ở trung ương.

Một giả thuyết râm ran là những cuộc tiếp xúc rộng rãi của ông với các nhà ngoại giao và tổ chức nghiên cứu phương Tây có thể đã làm dấy lên sự nghi ngờ từ giới lãnh đạo bảo thủ ở Bắc Kinh, những người có thể cảnh giác với các quan chức trở nên quá "Tây hóa" đến mức "tự chuyển biến".

Một kịch bản khác khả dĩ hơn là cuộc tạm giữ điều tra có liên quan đến những khuất tất thời gian ông Lưu làm việc tại cơ quan chống tham nhũng. Đó cũng là lý do nhiều quan chức Trung Quốc "ngã ngựa" trong thời gian qua. 

Chủ tịch Tập Cận Bình đã liên tục cảnh báo rằng tham nhũng là mối nguy hiểm lớn nhất đối với đảng, đe dọa đến sự tín nhiệm của nhân dân và sự tồn tại của chế độ. ■