Trung Quốc: Vì sao doanh thu xổ số tăng đột biến?

TTCT - Doanh thu từ xổ số ở Trung Quốc đang ở mức cao kỷ lục, vì nhiều lý do.

Tôi nhớ khoảng 10 năm trước, khi tôi hỏi một bạn trẻ người Thượng Hải, Trung Quốc có hay mua vé số không thì bạn cười ngất. Câu hỏi có vẻ ngoài sự tưởng tượng. Bạn tôi, người đang có công việc tốt ở một cơ quan nhà nước, chưa bao giờ nghĩ tới việc chơi trò may rủi với vé số.

Còn tôi, vốn lớn lên ở miền Nam Việt Nam, nơi những người bán vé số dạo xuất hiện khắp hang cùng ngõ hẻm, thì lại khó thấy một người trưởng thành nào chưa từng mua vé số. Nhưng nếu câu hỏi được nêu ra bây giờ, tôi nghĩ tình hình đã khác.

Năm nay, xổ số do nhà nước điều hành của Trung Quốc đang tăng trưởng vượt bậc. Theo số liệu từ Bộ Tài chính nước này, doanh số bán xổ số năm tháng đầu năm đã lên tới 225,2 tỉ nhân dân tệ (31,5 tỉ USD), tăng 50% so với cùng kỳ năm ngoái.

Chính quyền giải thích mức tăng này là do doanh số năm ngoái thấp. Tuy nhiên, lời giải thích đó chưa đầy đủ, bởi riêng trong tháng 4-2023, doanh số đạt gần 50 tỉ tệ, cao nhất trong 10 năm qua, chứ không chỉ so với năm ngoái - 50 tỉ tệ này, tương đương gần 7 tỉ USD, là cao hơn GDP của cả đảo quốc du lịch Maldives (2022).

Trẻ hóa người chơi

Doanh số xổ số tăng ở Trung Quốc một phần là nhờ sự phổ biến của các sản phẩm được người tiêu dùng trẻ tuổi ưa chuộng, như trò vé số cào. Ngoài ra, mạng xã hội như WeChat, TikTok hay Weibo đóng vai trò lớn trong khơi gợi "giấc mơ triệu phú sau một đêm".

Những tháng gần đây, các bài đăng về xổ số thường xuyên lan truyền trên mạng xã hội Trung Quốc, thu hút rất nhiều bạn trẻ. Vào tháng 5, chủ đề "bạn nên làm gì sau khi trúng giải độc đắc xổ số 170 triệu tệ" (khoảng 23,8 triệu USD) trở thành xu hướng trên nền tảng blog Weibo, thu hút 390 triệu lượt xem.

Về mặt nhân khẩu học, người trẻ Trung Quốc hiện đang trở thành lực lượng tiêu dùng quan trọng với ngành xổ số nước này, vốn trước đây chủ yếu thu hút người trung niên và cao tuổi. Nền kinh tế trì trệ khiến nhiều người trẻ muốn thử vận may.

Một người điều hành một cửa hàng xổ số ở tỉnh Thiểm Tây phía tây bắc Trung Quốc nói: "Những năm trước, cửa hàng của tôi chủ yếu là đàn ông ngoài 40. Nhưng giờ tôi thấy một số gương mặt trẻ đến đây thường xuyên hơn".

Nhà chức trách Trung Quốc cũng đã khiến vé số dễ tiếp cận hơn với giới trẻ. Trước đây vé số chủ yếu được bán ở sạp báo truyền thống và cửa hàng do nhà nước điều hành, nhưng hiện đã xuất hiện cả ở các trung tâm mua sắm và máy bán hàng tự động.

Các quầy xổ số thể thao thậm chí được bán bên trong tiệm trà sữa và hamburger. Một số tiệm trà nhỏ ở Quảng Đông được cấp phép kinh doanh thêm ki ốt xổ số, tạo ra hoạt động xã hội độc đáo là uống trà hoặc cà phê trong khi cào vé số.

Khác với thế hệ trước vốn được hưởng thành quả từ sự phát triển kinh tế thần kỳ của đất nước, thế hệ trẻ Trung Quốc hiện nay đang trải qua giai đoạn khó khăn, với tỉ lệ thất nghiệp ở thanh niên lên tới mức kỷ lục 20%.

Trong khi đó, nhiều người trẻ Trung Quốc không còn chấp nhận coi cạnh tranh là một phần tất yếu của cuộc sống. Nhiều người đang tìm lối thoát khỏi cuộc sống ngày càng khắc nghiệt ở các thành phố lớn.

Tấm vé số trở thành niềm hy vọng giải thoát, dù chỉ tạm thời. Họ mua một tấm vé với hy vọng không trúng độc đắc thì ít ra cũng có thêm tiền để trả khoản vay sinh viên, mua một món đồ đắt tiền ưa thích, hay thực hiện một chuyến đi chơi xa mơ ước bấy lâu.

Cờ bạc là bất hợp pháp ở Trung Quốc nhưng Trung tâm Xổ số thể thao và Trung tâm Xổ số phúc lợi do nhà nước điều hành vẫn có doanh thu hàng trăm tỉ nhân dân tệ kể từ khi thành lập vào những năm 1980.

Theo quy định quản lý xổ số của Trung Quốc, phần lớn doanh thu từ xổ số được được sử dụng để hỗ trợ các nhóm dễ bị tổn thương về mặt xã hội, giáo dục, dự án phúc lợi công cộng, cơ sở thể thao công cộng và tài trợ các dự án từ thiện và chính phủ.

Thuế lũy thoái

Dan Wang, kinh tế gia trưởng tại Ngân hàng Hang Seng ở Hong Kong, nói với South China Morning Post rằng động thái thúc đẩy doanh thu phát hành vé số này có thể có nguyên nhân là nhu cầu tăng nguồn thu của chính quyền Trung Quốc, vốn đang bị ảnh hưởng do sụt giảm doanh thu từ cho thuê đất dài hạn và thuế kinh doanh trong các năm đại dịch.

Tặng vé số cho người yêu

Trào lưu mới của người trẻ ở Trung Quốc là người trẻ tặng nhau vé số cào. Một chủ tiệm vé số ở thành phố Hàng Châu, tỉnh Chiết Giang nói với Qian News rằng nhiều khách hàng trẻ tuổi tặng quà trong những dịp đặc biệt như sinh nhật hay chuyển nhà mới bằng những bó hoa vé số cào.

Một thanh niên đặt số vé số với mệnh giá 520 nhân dân tệ làm thành bó hoa tặng bạn gái (520 trong tiếng Trung phát âm gần giống "anh yêu em"); còn một cô gái đã tặng quà sinh nhật 25 tuổi cho bạn cùng lớp bằng 25 tờ vé số cào đặt trong bó hoa.

Chủ cửa hàng vé số ở Hàng Châu cũng nói tiệm thường đông khách sau giờ tan tầm. Cũng có nhiều bạn trẻ cú đêm, khuya vẫn đến mua vé số. Sau 11h đêm tiệm của cô thường đông khách, trai thanh gái lịch tập trung cào vé số.

Những giải thích tâm lý học cho rằng người trẻ thích các trò chơi mang lại sự hài lòng ngay lập tức, cũng như chấp nhận rủi ro hơn so với người lớn tuổi. Ngoài ra, người trẻ coi trọng trải nghiệm hơn giải thưởng, khi cho rằng mua vé số cào là một "nghi thức an ủi" để mang lại may mắn và suy nghĩ tích cực.

Các kinh tế gia nhấn mạnh xổ số là một loại thuế với người nghèo không khác gì một loại thuế lũy thoái, vì nó thu hút người có thu nhập thấp hơn tham gia. Ngoài ra, một chỉ trích với hệ thống xổ số là nó bán cho người chơi hy vọng ít ỏi, và thật ra là hão huyền, thay vì giúp họ tìm giải pháp.

Li Gang, giáo sư tại Trường kinh doanh của Đại học Sư phạm Thượng Hải và là chuyên gia nghiên cứu về xổ số, trong một cuộc phỏng vấn với phóng viên Qian News, cho biết: "Chi phí mua vé số hằng tháng nên được kiểm soát dưới 1% thu nhập. Ngoài ra, mọi người cũng nên kịp thời ngăn chặn thiệt hại. Nói chung phải mua xổ số một cách hợp lý, có nhiều cách làm giàu, và cũng có nhiều phương thức giải trí lành mạnh và thú vị".■