Ukraine: Hành xử kiểu Mỹ

Ghi chép từ cuộc họp kín của các lãnh đạo châu lục tuần trước mà báo Đức Der Spiegel có được cho thấy những thông điệp lo lắng của các bên. 

Thủ tướng Đức Friedrich Merz và Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đã có những cảnh báo rất nghiêm trọng với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky và một số lãnh đạo khác rằng Mỹ có thể phản bội Ukraine và châu Âu.

Châu Âu chuẩn bị cho kế hoạch Mỹ quay lưng

"Có khả năng Mỹ sẽ phản bội Ukraine về vấn đề lãnh thổ trong khi không có đảm bảo rõ nào về an ninh", ông Macron nói theo bản ghi chép về cuộc gọi mà Der Spiegel tiếp cận được. Ông nói đây là "mối nguy lớn" đối với Zelensky. Các yêu cầu của Nga về nhượng bộ lãnh thổ là điểm nhạy cảm bậc nhất của đàm phán.

Trong cuộc điện đàm, Thủ tướng Merz nói Zelensky phải "rất cẩn thận" trong những ngày tới. "Họ chơi trò với cả ông và chúng tôi", ông Merz nói, được cho là ám chỉ hai nhà đàm phán Steve Witkoff (bạn kinh doanh) và Jared Kushner (con rể) của ông Trump.

Những nội dung khác trong cuộc trao đổi cho thấy châu Âu đặc biệt nghi ngờ hai nhân vật thân cận Trump. Dù công khai các nước châu Âu liên tục ca ngợi sáng kiến hòa bình của Washington, trao đổi kín cho thấy các lãnh đạo châu Âu hoàn toàn không tin tưởng hai đặc phái viên của ông Trump.

Tổng thống Phần Lan Alexander Stubb, lãnh đạo châu Âu hiếm hoi có quan hệ tốt với Trump, cũng cảnh báo về bộ đôi này. 

"Không thể để Ukraine và Volodymyr đơn độc với những người này", ông nói trong cuộc trao đổi. Tổng thư ký NATO Mark Rutte, người cũng được Trump đánh giá cao, cùng quan điểm: "Tôi đồng ý với Alexander rằng chúng ta cần bảo vệ Volodymyr".

Cuộc gọi giữa các lãnh đạo này diễn ra trước hội đàm ba ngày giữa quan chức an ninh của Ukraine, Rustem Umerov, các nhà đàm phán của Trump - Witkoff và Kushner cùng Ngoại trưởng Marco Rubio - tại Florida.

Sau hội đàm, Rubio nói "còn nhiều việc" để ra được kế hoạch hòa bình. Viết trên X, ông Zelensky nhấn mạnh sự cần thiết của "môi trường mang tính xây dựng" trong đàm phán. Ông nói các vấn đề đều được thảo luận cởi mở, tập trung vào bảo vệ chủ quyền và lợi ích quốc gia của Kiev. 

Nga đang yêu cầu kiểm soát toàn bộ Donbass ở đông Ukraine, bao gồm cả những khu vực đang do Kiev kiểm soát. Ukraine cho đến nay vẫn kiên quyết bác bỏ đề xuất đó. 

Ông Trump vào cuối tuần bày tỏ "thất vọng" với ông Zelensky, nói rằng ông có vẻ "chưa đọc" đề xuất từ phía Mỹ. Rubio là nhân vật diều hâu hơn với Nga và để ý nhiều đến lợi ích của châu Âu hơn hai người còn lại. Tuy nhiên, vẫn chưa rõ Trump cuối cùng sẽ chốt lập trường nào.

Ukraine: Nguy cơ chiến tranh quay lại

Các đại diện của Ukraine xuất hiện trên truyền thông đa số đều bày tỏ lo ngại về đề xuất của Mỹ khi nhượng bộ Nga quá nhiều về lãnh thổ - đặc biệt khu vực Donbass, nơi hiện đã có hệ thống chiến hào đào sâu, trang bị rất kỹ của Ukraine. 

"Nếu chấp nhận thì không khác gì trao vùng vũ trang này cho Nga để rồi Nga sẽ lại tấn công chúng tôi lần nữa sau vài năm - nhà báo Nataliya Gumenyuk của Ukraine nói với Fareed Zakaria trên CNN - Sau một năm với các đàm phán, đây có thể coi là kịch bản xấu nhất vì nó đòi rất nhiều nhượng bộ từ Ukraine, và về căn bản là rất gần với các yêu cầu của Putin. Trong khi đối đầu thực sự không chấm dứt vì chẳng có đàm phán nào về ngừng bắn mà lại có rất nhiều nhượng bộ để làm suy yếu quân đội (Ukraine)".

Theo Gumenyuk thì thực tế gần một năm nay, Ukraine đã dần tự chủ về công nghệ quốc phòng - đặc biệt giai đoạn đầu tháng 3 khi Mỹ từng ngưng hoàn toàn hỗ trợ về tình báo và quốc phòng. Hiện châu Âu cũng đang tăng cường hỗ trợ về kinh tế cho Kiev.

Trở lại cuộc điện đàm bí mật, ngoài ông Macron, Merz, Rutte và Stubb, những người tham gia còn có Thủ tướng Ba Lan Donald Tusk, Thủ tướng Ý Giorgia Meloni, Thủ tướng Đan Mạch Mette Frederiksen, Thủ tướng Na Uy Jonas Gahr Støre, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen và Chủ tịch Hội đồng châu Âu António Costa.

Khi được hỏi, Văn phòng tổng thống Pháp từ chối cung cấp thông tin, với lý do bảo mật. Trước báo chí, ông Macron vẫn nhiều lần nhấn mạnh vai trò tích cực của Mỹ. Ông nói sự trung gian của Mỹ là "điều rất tốt", giúp tạo áp lực lên Nga.

Văn phòng thủ tướng Đức thì nói không bình luận về "những rò rỉ của cuộc hội đàm". Hiện châu Âu vẫn đưa ra thông điệp rõ ràng: "Không có quyết định nào về Ukraine và châu Âu mà không có người Ukraine và người châu Âu". 

Các quan chức cũng nói EU sẽ sử dụng các con bài mạnh nhất để buộc Matxcơva ngồi vào bàn đàm phán: "Chúng tôi muốn thúc đẩy việc sử dụng tài sản Nga bị đóng băng", ông Merz nói.

Hôm cuối tuần, con trai cả của ông Trump, Trump Jr., cũng để ngỏ khả năng tổng thống Mỹ có thể bỏ rơi Ukraine. "Nhờ chiến tranh, và vì ông ấy là một người truyền thông rất giỏi, Zelensky đã gần như là ông trời rồi, đặc biệt với phe cánh tả", Trump Jr. nói tại Diễn đàn Doha.

Châu Âu sẽ dùng tài sản Nga tài trợ cho Ukraine?

Ở London tối 8-12, các lãnh đạo châu Âu đã cố gắng thể hiện sự ủng hộ mạnh mẽ dành cho ông Zelensky, giữa hy vọng họ sẽ đạt được đột phá để Ukraine tiếp cận hàng tỉ USD từ tài sản Nga đang bị phong tỏa. 

Dù ủng hộ quyết liệt tổng thống Ukraine, châu Âu hiện vẫn chưa đạt đồng thuận cuối cùng với vấn đề sử dụng các tài sản bị phong tỏa này như khoản vay cho Kiev.

Văn phòng thủ tướng Anh nói họ "đã đạt được tiến triển tích cực" về vấn đề trong các đàm phán khẩn được tổ chức ở London với Zelensky, Macron và Merz. Lãnh đạo 7 nước châu Âu khác, một đại diện cấp cao từ Thổ Nhĩ Kỳ, các lãnh đạo NATO và EU cũng tham gia đàm phán từ xa. 

Trong cuộc họp, các lãnh đạo "nhấn mạnh nhu cầu về một nền hòa bình công bằng và bền vững ở Ukraine", gồm cả "các bảo đảm an ninh mạnh mẽ" chống lại sự tấn công tiếp diễn của Nga. Các lãnh đạo đồng ý rằng "giờ là thời điểm then chốt" và cam kết tăng cường hỗ trợ cho Kiev cũng như gia tăng sức ép kinh tế lên Matxcơva "để chấm dứt cuộc chiến này".

Anh hiện hy vọng có đột phá về kế hoạch lấy hàng tỉ USD từ tài sản Nga bị phong tỏa tại các ngân hàng châu Âu để chuyển thành hỗ trợ Ukraine. Hơn 180 tỉ bảng tài sản Nga đang bị đóng băng tại các ngân hàng và tổ chức tài chính châu Âu kể từ khi cuộc chiến bắt đầu năm 2022. 

Các lãnh đạo EU sẽ họp ngày 18 và 19-12 để cố gắng ký thông qua đề xuất của Ủy ban châu Âu nhằm chuyển 78 tỉ bảng trong số đó thành "khoản vay bồi thường" cho Kiev vào năm tới. 

Đề xuất này dựa trên lập luận Matxcơva cuối cùng sẽ phải bồi thường cho Kiev vì những tổn hại của chiến tranh. Kiev sẽ sử dụng khoản bồi thường để hoàn trả khoản vay cho EU. Dù đa số các nước EU ủng hộ, kế hoạch gặp sự phản đối mạnh từ Bỉ. 

Khoảng 160 tỉ bảng tài sản bị phong tỏa đang nằm tại Euroclear, tổ chức lưu ký ở Brussels, và Chính phủ Bỉ lo ngại sẽ phải chịu trách nhiệm pháp lý cũng như những trả đũa từ Matxcơva. London hiện sẵn sàng giao 8 tỉ bảng tài sản bị đóng băng tại Anh để hỗ trợ Ukraine, nhưng muốn thực hiện cùng lúc với các nước châu Âu khác.

Cố vấn an ninh quốc gia của Anh, Pháp, Đức và Ukraine đã được chỉ đạo tiếp tục thảo luận về kế hoạch hòa bình do Mỹ đề xuất. 

Ông Zelensky, hiện vẫn nói Ukraine sẽ "không thể xoay xở" nếu thiếu sự hỗ trợ của châu Âu và Mỹ, nói các cuộc thảo luận đã hiệu quả và đã có "chút tiến triển hướng tới hòa bình". Ông nói kế hoạch hòa bình của Ukraine - châu Âu sẽ sẵn sàng trong tuần này để chia sẻ với Mỹ.

Các quan chức Mỹ nói hiện đang ở giai đoạn cuối để đạt được thỏa thuận, nhưng có ít dấu hiệu là Ukraine hay Nga sẵn sàng ký kết theo khuôn khổ hiện tại do đội ngũ đàm phán của Trump soạn thảo.

Trong số những điểm mâu thuẫn chính có yêu cầu của Nga đòi Ukraine từ bỏ lãnh thổ lớn để đổi lấy hòa bình, Zelensky vẫn khẳng định Kiev không có thẩm quyền pháp lý (sẽ phải qua trưng cầu ý dân) hay đạo đức để làm như vậy. 

"Nga đang yêu cầu chúng tôi nhượng lãnh thổ, nhưng chúng tôi không muốn nhượng bất cứ thứ gì - ông Zelensky nói trong họp báo - Có những vấn đề khó, liên quan đến lãnh thổ, và cho đến nay vẫn chưa có thỏa hiệp".■