Vẫn là ông Trump

Báo chí Mỹ năm 2016 phạm một sai lầm mà chính họ sau này thừa nhận: quá chú ý đến con người cá nhân ông Donald Trump và các cung bậc hỉ nộ ái ố lúc ông tranh cử tổng thống, trong khi bỏ qua yếu tố vì sao dân Mỹ bỏ phiếu chọn ông làm tổng thống.

Nay cũng vậy, báo chí liên tục phân tích lỗi lầm của ông Trump, nhất là những phát ngôn gây sốc của ông, nhưng lại không hỏi vì sao ít nhất một nửa nước Mỹ vẫn muốn chọn ông trong kỳ bầu cử sắp đến.

Chính tích của ông Trump

Trong các phân tích ít ỏi về lý do dân Mỹ chọn ông Trump, tất cả đều đồng ý một điểm: người dân Mỹ ăn nên làm ra dưới thời ông Trump. Nói gì thì nói, mức sống của người Mỹ bình thường cải thiện nhiều trong ba năm ông làm tổng thống, trừ năm cuối dính đại dịch. 

Thu nhập trung vị của hộ gia đình Mỹ tăng 10,5% từ 2016 đến 2019 sau khi đã khử lạm phát. Dưới thời Tổng thống Joe Biden, ai nấy đều lao đao vì lạm phát, cao nhất vào tháng 6-2022, vọt lên đến 9,1%. 

Điều đặc biệt là chênh lệch giàu nghèo dưới thời ông Trump lại được thu hẹp khi thu nhập bình quân của các gia đình giàu có giảm, còn gia đình nghèo và trung lưu lại thấy thu nhập cải thiện.

Thật ra người ta vẫn còn tranh cãi về hiệu quả các chính sách kinh tế của ông Trump như việc cắt giảm thuế có kích thích tăng trưởng không; việc đánh thuế thép nhập khẩu làm tăng hay giảm việc làm trong ngành sản xuất... 

Nền kinh tế vận hành rất phức tạp, như một con tàu khổng lồ, nên chính sách vĩ mô chưa chắc đã có tác dụng ngay. Ông Trump lại gặp may vì thu nhập bình quân của dân Mỹ đã có xu hướng tăng từ nhiệm kỳ thứ nhì của Tổng thống Barack Obama. 

Nhưng cử tri không phải nhà kinh tế nên họ thường chỉ đo lường mức độ thành bại của chính quyền so với đời sống trực tiếp của cá nhân và gia đình thôi.

Kế đến là chuyện nhập cư: nhiều người cho rằng ông Trump có chính sách cứng rắn với người nhập cư trái phép là đúng. Việc ông đòi xây bức tường biên giới chỉ là biểu tượng; vấn đề nằm ở chỗ nhiều người Mỹ đồng ý với ông rằng tiếp nhận người nhập cư vì lý do nhân đạo thì không sao, nhưng phải theo đường hợp pháp, chính thức. 

Chính sách dễ dãi hiện nay kích thích hàng triệu người vượt biên tìm mọi cách vào Mỹ. Trong khảo sát cuối năm 2023 của tờ Wall Street Journal, khi được hỏi ai kiểm soát biên giới tốt hơn, đến 54% chọn ông Trump, so với chỉ 24% chọn ông Biden. 

Dân Nam Mỹ lại rất nhạy, dưới thời ông Trump họ biết khó vào Mỹ, nên dòng di dân giảm mạnh - nhưng đến thời ông Biden, họ ồ ạt kéo sang vì biết có cơ may được tiếp nhận.

Nói là làm

Nhưng có lẽ lý do quan trọng nhất nhiều người vẫn muốn chọn ông Trump là vì cảm giác ông nói là làm, điều từng gây bất ngờ cho lãnh đạo các nước trên thế giới, nhưng cũng buộc các nước phải dè chừng, không dám manh động. 

Cần đặt câu hỏi khách quan: liệu thế giới thời Trump có cảm thấy yên ổn hơn hiện nay? Lúc này thế giới chứng kiến Nga kéo quân vào Ukraine; Israel giội bom tàn phá Dải Gaza; Hamas và Hezbollah tấn công Israel; Houthi tấn công tàu bè quốc tế; căng thẳng trên bán đảo Triều Tiên… 

Ông Trump có thể rất ồn ào, nhưng những ồn ào đó cộng với thái độ khó đoán làm các nước muốn kiếm chuyện với Mỹ phải tránh đối đầu trực diện. Thái độ của ông Trump có thể diễn giải thành: Đừng chọc Mỹ!

Cuối cùng, ông Trump đề cập thẳng các vấn đề cử tri quan tâm mà các chính khách khác thường lảng tránh như sự sa sút của nền sản xuất quốc nội; toàn cầu hóa gây thiệt hại nặng nề cho nhiều người Mỹ, những người bị bỏ lại phía sau, mất việc do sản xuất dịch chuyển sang Trung Quốc; di sản của cuộc chiến với Iraq và sự dính líu của Mỹ trong các cuộc xung đột trên thế giới...

Các nhà kinh tế thường giải thích bằng giọng bề trên rằng nền sản xuất Mỹ phải nhường chỗ cho dịch vụ và công nghệ thông tin; những người mất việc do toàn cầu hóa phải tự học để có kỹ năng mới. 

Cách nói của họ tạo cảm giác ai nói ngược với họ là lạc hậu, là kỳ thị; chỉ có họ mới "giác ngộ" đầy đủ và nắm được tinh hoa của thời đại. Ghét bỏ ông Trump đã đành, nhưng nếu phe cấp tiến tấn công những người ủng hộ ông, cho rằng họ là những kẻ thất thế, cá tính yếu nên dễ bị ông thao túng, thì thực tế sẽ diễn ra đúng như vậy.

Ông Trump chia sẻ truyền thống của dân Mỹ là tôn trọng luật pháp, coi trọng cảnh sát, chứ không như cánh tả, đòi giải trừ cảnh sát, đẩy nước Mỹ vào những tháng hỗn loạn do các cuộc đốt phá, bạo lực, vô chính phủ sau cái chết của George Floyd. 

Cây bút bình luận của tờ NYT Bret Stephens đưa ra một giả thuyết bất ngờ: sở dĩ người theo phe Cộng hòa không chọn ai khác mà vẫn tin ở người nhiều tai tiếng như ông Trump là bởi chọn ông mới xứng đáng với phe cấp tiến đáng ghét. 

Nếu một ai khác thuộc Đảng Cộng hòa thắng cử, phe Dân chủ có thể thất vọng nhưng để ông Trump thắng, làm tổng thống thêm bốn năm nữa, mới chọc phe Dân chủ "tức điên"!■