​Vẽ tranh từ xa với License2Draw

Toàn cảnh xếp đặt License2Draw, bên phải là máy tính bảng dành cho công chúng không có điện thoại thông minh - Ảnh: Nhóm License2Draw cung cấp

Từ thời kỳ Phục hưng ở châu Âu, nghệ thuật đã sử dụng những phát minh của khoa học để tạo ra những tác phẩm. 

Trong tiểu luận De Pictura (Về hội họa) năm 1435, Leon Battista Alberti đã mang đến cho các họa sĩ những quy tắc về mặt hình học đơn giản và rõ ràng nhằm xây dựng một hình chiếu phối cảnh. Phương pháp này tạo nền tảng cho hội họa phương Tây.

Sau đó, việc phát minh nhiếp ảnh cùng các định luật quang học đánh dấu một giai đoạn quan trọng tiếp theo, giúp giải phóng lao động thủ công trong việc miêu tả. Nó đánh dấu sự ra đời của nghệ thuật hiện đại vào đầu thế kỷ 20 và dẫn đến sự bùng nổ của hàng loạt trường phái hội họa như ấn tượng, lập thể, siêu thực...

Kể từ nay, nghệ thuật đương đại thoát ra khỏi sự miêu tả để trở thành một dạng nghệ thuật khái niệm, trong đó thông điệp của người nghệ sĩ quan trọng hơn tác phẩm vật lý.

Và rồi cuộc cách mạng số mang đến một công cụ mới có tính quyết định trong việc phi vật thể hóa sự sáng tạo: đó là thông tin. Nhờ đó, người nghệ sĩ và công chúng có thể đối thoại với nhau trong một tác phẩm mang tính tương tác.

Điểm lược diễn tiến này của nghệ thuật, dù chưa hoàn chỉnh, sẽ giúp chúng ta hiểu được phần nào dự án License2Draw của Nguyễn Trần Ưu Đàm - một nghệ sĩ đa năng trong các lĩnh vực điêu khắc, nhiếp ảnh, video, trình diễn sắp đặt và đang làm việc tại Việt Nam.

Tác phẩm tương tác của anh đã được giới thiệu tại Koganecho Bazaar vào tháng 7-2014, song song với triển lãm Triennale nghệ thuật Yokohama 2014 tại Nhật Bản. 

License2Draw cho phép mỗi người vẽ từ xa trên một tấm vải đặt trên mặt đất. Hình vẽ được thực hiện từ cây bút lông gắn vào một chiếc xe nhỏ điều khiển qua trung gian của một ứng dụng trên điện thoại thông minh. Nhờ đó, người vẽ có thể ở bất cứ nơi đâu trên hành tinh và điều khiển chiếc xe để thực hiện những nét vẽ trên bức tranh. 

Ưu Đàm cho biết: “Kết quả thị giác là bức tranh được vẽ ra nhờ vào chiếc xe. Nhưng phần không thấy được, tức cấu tạo của mạng để chuyển tải thông tin, là điểm quan trọng nhất của tác phẩm này. Một máy chủ đặc biệt được đặt tại Singapore, lệnh truyền qua điện thoại thông minh từ Hà Nội chẳng hạn sẽ chuyển qua Singapore để gửi đến Nhật”.

Nghệ thuật số không chỉ giúp thực hiện các hình ảnh bằng cách sử dụng máy vi tính như một dạng khác của cây cọ họa sĩ, mà còn mang đến một chiều kích khác được minh họa qua dự án License2Draw: một mạng lưới những người điều khiển chiếc xe để vẽ và chuyển thông điệp đến Yokohama, trong khi công chúng có thể nhìn xem bức tranh được vẽ trong thời gian thực thông qua phần mềm Skype.

Chính cách tiếp cận mạng Internet đã biến License2Draw thành một dự án nghệ thuật mang tính vừa cách tân vừa đương đại. 

Ưu Đàm giải thích: “Công nghệ ngày nay cho phép vượt qua những biên giới vật lý. Máy bay không người lái là thí dụ hoàn hảo nhất của việc sử dụng mạng Internet vào mục đích quân sự và mang tính sát thương.

Nhưng License2Draw thì mang đến khả năng sáng tạo từ xa, chẳng hạn giúp một nghệ sĩ từ vùng chiến sự có thể thực hiện tác phẩm ở một vùng bình yên như nước Nhật”.

Chiếc xe được điều khiển dùng bút lông vẽ trên vải bạt ở Yokohama - Ảnh: Nhóm License2Draw cung cấp

Nguyễn Trần Ưu Đàm - Ảnh: Quang Lâm

Dự án trên có sự hợp tác của hai kỹ sư Bùi Ngọc Khánh và Nguyễn Anh Hào thuộc Đại học Bách khoa TP.HCM từ tháng 9-2013. Mẫu xe thiết kế đầu tiên ra đời vào tháng 1-2014. “Lúc đầu cũng nản lắm. Chiếc xe chỉ nhúc nhích khoảng sau một phút khi nhận được lệnh tôi chuyển đi” - Bùi Ngọc Khánh nhớ lại.

Kể từ đó, nhóm dự án đã chế tạo sáu chiếc xe và mẫu xe hiện đang vận hành đáp ứng nhanh nhạy các lệnh từ điện thoại thông minh.

Bùi Ngọc Khánh tâm sự: “Tôi làm việc trong lĩnh vực công nghiệp và chưa hề nghĩ đến lúc nào đó sẽ đóng góp vào một thực nghiệm mang tính nghệ thuật. Dự án này đã mở mắt cho tôi về một thế giới khác”. 

Nghệ thuật đương đại không chỉ là làm ra một tác phẩm hoàn chỉnh để treo lên tường, mà còn là một chu kỳ sáng tạo liên tục. Cũng như hai cộng tác viên kỹ thuật nói trên, trong dự án này Ưu Đàm phải liên tục vận động trong phần việc mang tính nghệ thuật của mình, chủ yếu xuất phát từ phản ứng của những người tham gia.

Rất nhiều buổi thuyết trình về License2Draw đã được tổ chức ở Hà Nội, Manila (Philippines) hoặc Los Angeles (Mỹ). Tùy phản ứng của từng người, ý nghĩa của tác phẩm thay đổi vì công chúng trở thành đồng tác giả trong tác phẩm hội họa tương tác này.

License2Draw cho ra đời một bức tranh vẽ từ xa. Nhưng tại sao chỉ có thế? Người ta có thể suy nghĩ rằng cho dù công nghệ có là gì đi nữa, người nghệ sĩ vẫn muốn trở về với một nhu cầu sơ khai của nghệ thuật, đó là lưu lại dấu vết vật lý bên ngoài mọi lời nói.