Vì sao ông Trump muốn "rèn cán chỉnh quân"?

"Chào mừng đến với Bộ Chiến tranh, thời đại của Bộ Quốc phòng đã qua rồi... Khẩu hiệu ở trung đội đầu tiên của tôi là "những ai khao khát hòa bình phải chuẩn bị cho chiến tranh"", Bộ trưởng Chiến tranh Mỹ Pete Hegseth tự giới thiệu trước các tướng lĩnh nước này hôm 30-9.

Bộ trưởng Hegseth đã tập hợp khoảng 800 tướng lĩnh Mỹ khắp cả nước và thế giới về giải thích tại sao Bộ Quốc phòng Mỹ nay lại trở thành Bộ Chiến tranh. 

Đây không chỉ là thay đổi từ ngữ, mà là một thay đổi chính sách, chiến lược, tư duy theo chủ ý của Tổng tư lệnh quân lực Mỹ là Tổng thống Donald Trump, cũng có mặt tại cuộc họp toàn thể tại căn cứ thủy quân lục chiến Quantico (Virginia), gần thủ đô Washington hôm đó.

Hơn một tháng trước, hôm 5-9, Tổng thống Trump đã ký "Sắc lệnh hành pháp khôi phục tên gọi lịch sử Bộ Chiến tranh". 

Đây là sắc lệnh hành pháp thứ 200 mà Trump đã ký kể từ khi nhậm chức - việc ông đợi đến số thứ tự 200 để ký sắc lệnh cho thấy sự trọng thị của ông với bộ máy quốc phòng, mà theo truyền thống từ thời lập quốc đã được lãnh đạo bởi "Washington và Jackson, Grant và Pershing, Eisenhower và Patton, Nimitz và LeMay", theo lời ông trong diễn văn tại Quantico.

Nội thù?

Có thể hiểu rằng 8 tháng sau khi nhậm chức, sau khi lượng giá tình hình thế giới, đe dọa, thách thức, bạn/thù..., ông Trump nay đã có thể công bố chính sách quốc phòng mới, mà ông từng loan báo đầu dòng trong diễn văn nhậm chức, ưu tiên hàng đầu là tái lập sức mạnh Mỹ. 

Nay, trước hàng hàng lớp lớp tướng lĩnh Mỹ, ông tự biểu dương thành tích: "Chúng ta có nền kinh tế vĩ đại nhất trong lịch sử và tôi đã xây dựng quân đội... Và tôi cũng đã giữ cho chúng ta an toàn ở biên giới. Chúng ta có biên giới rất tốt. Chúng ta không có người nhập cư trong nhà tù và trại giam". US Facts cho thấy trong tháng 7-2025, số người tìm cách vượt qua biên giới để vào nước Mỹ là khoảng 4.600 người, ít hơn cùng kỳ năm ngoái 91,8%.

Ông thừa nhận việc triệu tập khẩn 800 tướng lĩnh về nghe ông diễn thuyết là "tốn kém" và "thành thật mà nói, thà dùng tiền đó mua đạn dược và tên lửa", song ông không thể không làm: "Nhưng đây là lần duy nhất chúng tôi phải làm một cuộc vận động tinh thần lớn".

Như mọi lãnh đạo chính trị đang trong cuộc đấu sống mái với phe đối lập, mà ở đây là Đảng Dân chủ, ông cần sự hậu thuẫn từ quân đội, bằng cách động viên tinh thần họ, hoặc bằng cách đe dọa, nếu phải như thế. 

"Nếu quý vị muốn vỗ tay, cứ vỗ tay. Còn nếu quý vị muốn làm bất cứ điều gì quý vị muốn, cứ việc - ông nói - Nếu quý vị không thích những gì tôi đang nói, quý vị có thể rời khỏi phòng. Tất nhiên, cấp bậc của quý vị sẽ mất, tương lai của quý vị sẽ mất".

Câu hỏi đặt ra là trong số 800 tướng lĩnh đó, có bao nhiêu người được báo cáo là "không thân thiện" để nay ông phải bận tâm như vậy?

Ông cũng không quên hô hào: "Cùng với rất nhiều người trong số quý vị đang có mặt tại đây, chúng ta đã khôi phục lại nguyên tắc cơ bản rằng bảo vệ tổ quốc là ưu tiên hàng đầu và quan trọng nhất của quân đội". 

Nhưng bảo vệ tổ quốc Mỹ đó trước những đối tượng nào? Không phải là khủng bố nước ngoài hay các quốc gia thù địch, mà theo Trump: "Chúng ta đang bị xâm lược từ bên trong, không khác gì kẻ thù nước ngoài, nhưng khó khăn hơn về nhiều mặt vì họ không mặc đồng phục. Ít nhất khi họ mặc đồng phục, các bạn có thể loại bỏ họ".

Vì không cần phải lo tới những "giặc ngoài" xa xôi, nay ông Trump muốn giới tướng lĩnh và quân đội tập trung vào "thù trong", mà với ông, chính là phe Dân chủ: "Đảng Dân chủ điều hành hầu hết các thành phố đang trong tình trạng tồi tệ. Những thành phố do Đảng Dân chủ cánh tả cấp tiến điều hành, những gì họ đã làm với San Francisco, Chicago, New York, Los Angeles, là những nơi rất không an toàn và chúng ta sẽ từng bước chấn chỉnh". 

Ông đề xuất sử dụng quân đội làm công tác bình định, trị an: "Chúng ta nên sử dụng một số thành phố nguy hiểm này làm nơi huấn luyện cho lực lượng Vệ binh quốc gia, cho quân đội, vì chúng ta sẽ sớm tiến vào Chicago".

Trên thực tế, từ tháng 8-2025, ông Trump đã ban hành "tuyên bố về tình trạng tội phạm khẩn cấp ngay ở Washington, D.C." để triển khai Vệ binh quốc gia và lực lượng liên bang ở đó. Ngày 15-9, ông lại ký lệnh triển khai Vệ binh quốc gia phối hợp với các cơ quan liên bang để hỗ trợ "cuộc chiến chống tội phạm" ở Memphis (Tennessee). 

Và mới nhất, vào đầu tháng 10, Trump ra lệnh triển khai Vệ binh quốc gia ở Chicago (Illinois) và Portland (Oregon). Tất cả các quyết định này đều vấp phải sự chống đối mạnh mẽ của chính quyền các thành phố và tiểu bang tương ứng. Với cuộc gặp gỡ tướng lĩnh, việc Trump triển khai thậm chí là cả lục quân chính quy để bình định trị an trong nước giờ cũng không thể loại trừ.

Phản kháng

Người dân Mỹ, vốn rất coi trọng tự do cá nhân, quyền tự quyết và tự quản địa phương, đều bày tỏ sự bất bình và ngán ngại trước những hành động này. Tại khu vực thủ đô hồi tháng 8, theo đài CNN, một cuộc thăm dò cho thấy gần 80% cư dân phản đối việc triển khai lực lượng liên bang. 

Nhiều vụ triển khai bị kiện và cản bởi các tòa án liên bang - đặc biệt khi Trump cố gắng huy động vệ binh từ bang này sang bang khác khi chính quyền bang chưa đồng ý. (Tòa án đã ra phán quyết tạm không cho phép cử Vệ binh quốc gia tới California và Oregon).

Ngay cả trong cuộc tụ tập của giới tướng lĩnh kia, chuyện họ không hề vỗ tay, bất chấp lời đe dọa của Trump, cũng nói lên nhiều điều. Ở nơi công khai, không một viên tướng nào tham gia cuộc gặp có ý kiến tiêu cực về vị tổng tư lệnh của họ. 

Nhưng như báo Anh The Guardian bình luận ngày 5-10: "Trump không thể hiểu rằng sự im lặng của các tướng lĩnh trong buổi phát biểu chưa từng có của ông là biểu hiện của nghĩa vụ cao nhất của họ. Kỷ luật của họ thể hiện lòng trung thành với lời thề bảo vệ hiến pháp". 

"Bằng sự im lặng đó, họ tự đặt mình làm tấm gương cho toàn bộ sĩ quan và binh lính. Họ không trung thành với ông Trump hay bất kỳ cá nhân được sùng bái nào, mà với vai trò hiến định của ông ta. Họ chỉ đang bị sử dụng làm nền cho một buổi mít tinh tranh cử, nhưng từ chối tham gia trò chính trị phe cánh".

Tính trung lập chính trị của quân đội là một trong những nền tảng của nhà nước Hoa Kỳ, được quy định trong cả luật pháp, quy tắc quân sự và truyền thống. 

Thật ra, chính việc thiết lập nguyên tắc kiểm soát dân sự với quân đội - tổng thống là tổng tư lệnh và bộ trưởng quốc phòng là quan chức dân sự - chính là để đảm bảo tính độc lập này. Quốc hội Mỹ mới là cơ quan có quyền tuyên chiến và cấp ngân sách - cơ chế đảm bảo quân đội luôn phục tùng chính quyền dân sự.

Tương tự, điều 10 Bộ luật Hoa Kỳ quy định rõ vai trò, chức năng và tổ chức của các lực lượng vũ trang, được diễn giải cụ thể qua các quy tắc hoạt động của Bộ Quốc phòng. Đạo luật Hatch 1939 nêu rõ quân nhân tại ngũ bị cấm tham gia hoạt động vận động chính trị đảng phái khi đang mặc quân phục hoặc thi hành công vụ, cấm sử dụng cấp bậc, danh hiệu hoặc ảnh hưởng chính thức để ủng hộ một đảng phái, ứng cử viên hoặc mục đích chính trị cụ thể. 

Gần đây, đạo luật đã cập nhật để cấm luôn quân nhân bày tỏ những quan điểm có tính đảng phái có thể bị hiểu là sự tán thành chính trị của quân đội hoặc làm mất uy tín của quân chủng trên mạng xã hội.

Nhưng cũng giống như vụ đóng cửa chính phủ, cuộc "rèn cán chỉnh quân" của ông Trump có mục đích chính trị rõ ràng: thể hiện quyền lực, tạo hình ảnh "kiên quyết với tội phạm" và gây áp lực lên các thành phố đối lập về chính trị. 

Vấn đề nằm ở chỗ canh bạc trấn áp "thù trong" bằng quân đội này liệu có thể đánh đổi được sự đồng thuận trong giới tướng lĩnh chỉ huy không, và sẽ phá vỡ cân bằng quyền lực truyền thống giữa chính quyền liên bang và địa phương, cũng như đòi hỏi độc lập với chính trị xưa nay của quân đội Mỹ, như thế nào trong tương lai?■