Việt Nam đứng đâu trên bản đồ AI thế giới?

Bức tranh thế giới toàn cảnh

Theo các báo cáo AI Index 2025 (Đại học Stanford) và The Global AI 2025 (tạp chí Observer), đầu tư tư nhân vào AI năm 2024 tại Hoa Kỳ đạt 109,1 tỉ đô la – gần gấp 12 lần so với 9,3 tỉ đô la của Trung Quốc và gấp 24 lần so với 4,5 tỉ đô la của Anh. (Số liệu chưa đầy đủ về đầu tư tư nhân ở Mỹ năm 2025 vào khoảng hơn 400 tỉ đô la).

Hoa Kỳ vẫn dẫn đầu trong việc nghiên cứu và phát triển các mô hình AI hàng đầu (cách gọi chung cho các hệ thống AI bao gồm cả phần cứng và các phần mềm tính toán của AI) – nhưng Trung Quốc đang thu hẹp khoảng cách về mọi mặt. Năm 2024, các công ty và tổ chức ở Mỹ đã cho ra mắt 40 mô hình AI mới, so với 15 của Trung Quốc và 3 của Liên minh châu Âu.

Đặc biệt, Trung Quốc tiếp tục dẫn đầu về số các bài báo công bố và bằng sáng chế liên quan AI. Theo số liệu từ Stanford thì số bằng phát minh về AI của Mỹ và Trung Quốc xấp xỉ 5000 vào năm 2017 nhưng vào năm 2024 số bằng phát minh của Trung Quốc là khoảng 90.000 trong khi Mỹ chỉ đạt gần 13.000.

Mặc dù số lượng bằng phát minh của Trung Quốc bỏ xa Hoa kỳ, phần lớn là đăng ký ở trong nước, chỉ một số ít có tầm quan trọng nhất mới được đăng ký quốc tế. Trong khi đó, số lượng các bài báo công bố được cộng đồng các nhà khoa học và công nghệ AI trích dẫn nhiều nhất cho thấy chất lượng các nghiên cứu và phát triển AI của Mỹ vẫn vượt trội.

Trong vài năm qua, các mô hình AI càng hiệu quả hơn, giá cả phải chăng hơn và dễ tiếp cận hơn. Chi phí cho một hệ thống AI hoạt động ở mức độ tương đương với mô hình GPT-3.5 đã giảm hơn 280 lần trong khoảng thời gian 2 năm, từ tháng 11-2022 đến tháng 10-2024. 

Chi phí cho các thiết bị phần cứng (chip, trung tâm dữ liệu, máy tính …) cho cùng mô hình AI đã giảm 30% và hiệu suất sử dụng năng lượng được cải thiện 40% mỗi năm. Các mô hình mã nguồn mở đang thu hẹp khoảng cách với các mô hình AI độc quyền.

Ngoài ra, chính phủ các nước cũng đang đầu tư quy mô lớn vào AI, chẳng hạn như Canada cam kết 2,4 tỉ đô la, Pháp cam kết 109 tỉ euro, Ấn Độ cam kết 1,25 tỉ đô la, và Dự án Transcendence của Ả Rập Xê Út trị giá 100 tỉ đô la. Riêng Trung Quốc, chính phủ đã cam kết hơn 47 tỉ đô la cho chương trình nghiên cứu và phát triển chip tiên tiến cũng nhằm tới mục đính làm chủ công nghệ AI.

Thế còn Việt Nam?

Báo cáo của Stanford nhấn mạnh đến mức độ tăng trưởng và chỉ bao gồm 36 nước, không có Việt Nam, trong khi The Global AI của Observer bao gồm 93 nước, căn cứ trên 3 trụ cột chính là Thực hiện, Đổi mới sáng tạo và Đầu tư. Ta sẽ đánh giá Việt Nam theo bảng xếp hạng này.

Trụ cột Thực hiện bao gồm các chỉ số quan trọng như Nhân tài (các nhà khoa học nghiên cứu AI hàng đầu làm việc ở những lĩnh vực tiên tiến nhất của AI đến các nhà phát triển và chuyên gia ứng dụng AI ở cấp độ thực tiễn), Cơ sở hạ tầng (khả năng của các hệ thống siêu máy tính, khả năng sản xuất chất chip dẫn và năng lực cung cấp điện) và Môi trường hoạt động (thái độ của công chúng và việc áp dụng AI ở cấp độ xã hội rộng lớn).

Đổi mới sáng tạo gồm Nghiên cứu - chỉ số đánh giá khả năng tạo ra kiến thức khoa học mới trong lĩnh vực AI, được đo lường thông qua quy mô và chất lượng các công bố nghiên cứu về AI, những đổi mới và đột phá trong các kỹ thuật và kiến trúc mô hình AI, và Phát triển - khả năng áp dụng kiến thức khoa học về AI và tạo ra các tài sản và sản phẩm AI mới ở cấp độ thực tiễn, được đo lường thông qua hoạt động và mức độ ứng dụng AI mã nguồn mở, và số lượng bằng sáng chế liên quan đến AI.

Đầu tư bao gồm Chiến lược của chính phủ (mức độ cam kết của chính phủ quốc gia đối với AI) và Hệ sinh thái thương mại (quy mô và phạm vi đầu tư tư nhân vào AI, sự năng động của hệ sinh thái thương mại).

Hình trên là bảng xếp hạng Global AI Index 2025, với số thứ tự một số nước có liên quan và ảnh hưởng đến Việt Nam.

Nhìn vào đây có thể thấy: giống như các cuộc tranh đua quốc tế, tốp các nước dẫn đầu thường bứt phá, bỏ lại khá xa các nước còn lại. Tuy nhiên, điều đáng ngạc nhiên là trong số top 10 các nước dẫn đầu AI có những nước nhỏ, cách đây vài chục năm không có vị thế cường quốc về khoa học như Singapore (#3), Hàn Quốc (#5) và Israel (#7).

Cường quốc khoa học hàng đầu thế giới một thời, nước Nga, giờ đây tụt lại khá xa trong cuộc cách mạng công nghệ AI, chỉ đứng ở vị trí thứ 29. Lưu ý là Liên hiệp châu Âu (EU) đứng thứ 3 nhưng không có thứ tự xếp hạng vì EU là tập hợp của nhiều quốc gia riêng lẻ.

Mặc dù nhìn trên bảng xếp hạng, EU và nhiều nước trong khối có thứ hạng cao nhưng vẫn bị coi là tụt hậu không những so với Hoa Kỳ mà cả Trung Quốc và với những quốc gia mới vươn lên về mặt công nghệ như Singapore, Hàn Quốc, Israel. Soi xét kỹ các số liệu thì thấy cả khối EU chỉ thu hút được 6% tổng vốn đầu tư toàn cầu vào AI trong năm 2024, so với 61% dành cho các công ty của Mỹ.

Một trong những nguyên nhân chính gây ra tình trạng EU tụt hậu về công nghệ nói chung và AI nói riêng là tình trạng quản lý và luật lệ quá mức, làm cản trở đổi mới sáng tạo. Ngoài ra, EU cũng bị thiếu hụt cơ sở hạ tầng điện toán và chip tiên tiến cần thiết để huấn luyện các mô hình AI. 

Các siêu máy tính hiện tại của EU chủ yếu được thiết kế cho nghiên cứu khoa học chứ không phải để huấn luyện AI thương mại. Đặc biệt quan trọng là việc chảy máu chất xám do thiếu vốn đầu tư mạo hiểm ở EU khiến nhiều công ty khởi nghiệp tiềm năng của EU phải chuyển đến Thung lũng Silicon ở Mỹ để mở rộng quy mô.

Theo The Global AI 2025, Việt Nam đứng ở vị trí 40, thoạt nhìn cũng đáng khích lệ. Tuy nhiên, khoảng cách tuyệt đối giữa Việt Nam với 20 nước dẫn đầu là rất xa. Vì vậy, đánh giá vị trí tương quan của Việt Nam trong khu vực Đông Nam Á có lẽ thích hợp hơn. Trong khu vực Đông Nam Á, Singapore có vị trí thứ 3 toàn cầu, Malaysia #24, Thái Lan #42, Indonesia #45 và Philippines #48.

Như đã nói, số lượng các bằng phát minh về AI là một chỉ số quan trọng trong việc xếp hạng. Số bằng phát minh AI của Việt Nam là khá thấp so với Malaysia và rất thấp so với Singapore. Trong 3 năm 2020 - 2022 mỗi năm Việt Nam chỉ có 1 bằng phát minh AI, năm 2023 có 3, và năm 2024 có 5 bằng phát minh AI.

Bài học của người đi trước

Một chỉ số quan trọng khác là đầu tư của tư nhân.

Biểu đồ dưới đây cho thấy rõ ràng rằng đầu tư cho AI (và cho phát triển công nghệ nói chung) là điểm cực yếu của Việt Nam, theo đó chỉ có năm 2021 là số tiền đầu tư tư nhân vào AI lên đến hơn 250 triệu đô la Mỹ (có lẽ do các công ty nước ngoài đổ vào liên quan đến đợt di chuyển sản xuất chip bán dẫn), còn lại mỗi năm số tiền này chỉ dừng lại vài triệu đô la mà thôi.

Cũng qua số liệu này, việc Singapore đạt vị trí cao trong bảng xếp hạng AI toàn cầu là có thể hiểu được. Với số tiền đầu tư hơn hoặc xấp xỉ 1 tỉ đô la hằng năm từ 2021 đến nay, Singapore có thể thu hút được nhân tài trên thế giới và đầu tư thích đáng cho cơ sở hạ tầng AI của họ.

Trong vài năm gần đây, vai trò của AI trong việc thúc đẩy kiến thức của nhân loại được thể hiện qua các giải thưởng Nobel về vật lý và hóa học, giải thưởng Turing cho những công trình nền tảng trong AI. 

Việc áp dụng AI đã tăng với tốc độ chưa từng có, với hàng triệu người hiện đang sử dụng AI thường xuyên cho cả công việc lẫn các hoạt động giải trí. AI đã bắt đầu định hình lại thế giới và thay đổi cuộc sống của mỗi người dân trên hành tinh.

Trong cuộc cách mạng công nghệ này, một quốc gia hoặc là sẽ ngồi chờ đợi sự ban phát của các cường quốc công nghệ hoặc phải tìm cách tham gia tích cực, làm chủ dù chỉ một phần nhỏ nhưng quan trọng thì mới có thể vừa phát triển vừa bảo vệ nền chủ quyền quốc gia.

Tuy đã bị quá chậm trễ nhưng bài học của một số nước trong khu vực và trên thế giới cho thấy Việt Nam vẫn có khả năng vươn lên tham gia tích cực vào cuộc cách mạng AI, đưa các thành tựu công nghệ vào ứng dụng phục vụ cho người dân và cho sự phát triển của quốc gia.