Vũ khí mới nhưng lá chắn cũ

Sau nhiều năm phỏng vấn nạn nhân lẫn thủ phạm của đủ thể loại lừa đảo, từ lừa tình đến giả dạng chính phủ, tác giả Michelle Singletary của tờ The Washington Post rút ra kết luận: rất nhiều lời khuyên ngăn lừa đảo đã không còn hiệu quả vì chúng quá lạc hậu so với "trình độ" của kẻ gian. Các "đối tượng" này ngày càng lão luyện về mặt thao túng tâm lý lẫn ứng dụng công nghệ.

Đơn cử, ta vẫn thường nhắc nhau, nếu một lời chào mời nghe hấp dẫn đến mức khó tin, thì đừng tin. Tác giả dẫn lời Doug Shadel, chuyên gia nghiên cứu những kẻ lừa đảo, cho biết câu nói này chỉ đúng với mấy lời hứa hẹn giàu sang, chứ ngày nay, "tới 40% các vụ lừa đảo qua điện thoại sử dụng chiến thuật đe dọa mất mát hoặc gây sợ hãi để khiến nạn nhân làm theo".

Kẻ lừa đảo có tài năng đặc biệt trong việc biến điều không thể tin được thành điều có vẻ hợp lý. Vì vậy, nói với nạn nhân "nếu điều đó tốt đến khó tin thì có lẽ nó không thật" sẽ chẳng có tác dụng gì. 

"Thay vì bảo mọi người đừng tin vào những khoản lợi nhuận phi thường, hãy chỉ cho họ thấy cách các vụ lừa đảo đầu tư hoạt động để chiếm được lòng tin. Có rất nhiều bài báo, video và kênh vạch trần lừa đảo trên YouTube có thể thuyết phục họ nhận ra sự thật" - Singletary viết.

Tương tự, lời nhắc "Cơ quan chính phủ sẽ không bao giờ gọi cho bạn" là đúng nhưng chưa đủ. Thực tế cho thấy kẻ gian ngày càng ngụy tạo được bối cảnh như thật - mặc cảnh phục, giọng đe dọa, cung cấp giấy tờ có con dấu. 

"Tất nhiên, tất cả đều là giả, nhưng chúng ta đang dùng một câu nói cảnh báo đơn giản để đối phó với hàng loạt công cụ công nghệ tinh vi nhằm khiến nạn nhân tin vào điều ngược lại" - Singletary viết. 

Giải pháp là phải thừa nhận rằng những cuộc gọi này có thể cực kỳ đáng sợ, có mất bình tĩnh cũng là thường, không phải ai cũng đủ bản lĩnh phớt lờ. Thay vì cố tỏ ra bình tĩnh, lời khuyên đúng hơn là: nếu nhận được cuộc gọi nói rằng đó là người từ cơ quan chính phủ, hãy luôn giả định rằng đó là lừa đảo.

Những kẻ lừa đảo cũng thường vào vai người tốt, yêu cầu nạn nhân chuyển tiền vào tài khoản của chúng để "giữ giùm". "Tôi đã phỏng vấn rất nhiều người mất hàng chục nghìn đô la chỉ vì họ tin lời kẻ lừa đảo rằng tin tặc sắp lấy sạch tiền trong tài khoản ngân hàng của họ. Một lần nữa, những lời đe dọa này kích hoạt trung tâm cảm xúc của não bộ và làm lu mờ lý trí" - Shadel chia sẻ. 

Lời khuyên đơn giản như "đừng tin" sẽ không "ép phê" với người đang hoảng loạn. Giải pháp: "Nếu bạn nhận được cuộc gọi từ ai đó tự xưng là nhân viên cơ quan chính phủ, hãy dừng lại trước khi hành động. Dù có bị giục giã thế nào, bạn luôn có thời gian để kiểm tra lại. Hãy gác máy và tự tìm số điện thoại chính thức của cơ quan đó để xác minh".

Cuối cùng, lời khuyên "đừng tiết lộ thông tin tài chính cá nhân" giờ cũng bằng thừa. Không kẻ lừa đảo nào hỏi trắng trợn nạn nhân để có thông tin này. Chúng sẵn sàng áp dụng chiến thuật dài hơi, dành nhiều thời gian xây dựng lòng tin nơi nạn nhân và ngăn những người xung quanh họ phát hiện ra trò lừa, để rồi "con mồi" sẽ tự nguyện dâng hết thông tin. 

Đầu tiên là làm quen, nói chuyện bâng quơ, mãi mới bắt đầu đề cập chuyện tiền bạc. Shadel kể lời thú nhận của một tay lừa đảo đã sa lưới pháp luật: "Tôi hỏi họ liên tục cho đến khi tìm ra điểm yếu cảm xúc của họ".

Cách tăng cường cảnh giác tốt hơn, theo Singletary, là "hãy bàn luận về các vụ lừa đảo tài chính thường xuyên như cách chúng ta phàn nàn về chính trị hay bàn về đội thể thao yêu thích của mình". Mọi người cần cập nhật các chiêu trò lừa đảo mới nhất và biến chúng thành đề tài nói chuyện thường xuyên, giữa bạn bè hay người thân trong gia đình. 

Khi chuyện lừa và bị lừa đã thành đề tài thường nhật, khi ai đó nhận được cuộc gọi từ kẻ lừa đảo, họ sẽ cảm thấy thoải mái nhờ người khác giúp phân định liệu thông tin họ nhận được có đúng hay không, thay vì âm thầm trò chuyện với kẻ săn mồi và dính bẫy, sau đó xấu hổ không chịu chia sẻ với ai, và ngày càng lún sâu.

Ngày 20-2 vừa qua, theo tờ Bangkok Post, Chính phủ Thái Lan đã mời đại diện một số mạng xã hội, bao gồm Facebook và TikTok, cùng thảo luận cách giải quyết nạn lừa đảo trực tuyến. 

Tại cuộc họp, ông Siam Hathasongkorh cho biết Bộ Kinh tế và Xã hội kỹ thuật số (DES) cùng Ủy ban Phát thanh và Viễn thông quốc gia (NBTC) đang phối hợp để nâng cao nhận thức cộng đồng, trong đó có việc mạnh dạn bỏ qua các cuộc gọi đáng ngờ từ các số không xác định. Thực tế cho thấy không phải ai cũng đủ bản lĩnh phớt lờ những cuộc gọi như thế.

Ở Singapore, chẳng hạn, cảnh sát than rằng thuyết phục các nạn nhân rằng họ đang bị lừa đảo luôn là thách thức lớn. Mặc dù có rất nhiều sáng kiến chống lừa đảo, nỗ lực tuyên truyền cảnh giác và các hỗ trợ từ ngân hàng, 86% tổng số vụ lừa đảo được báo cáo tại Singapore từ tháng 1 đến tháng 9-2024 liên quan đến việc tự nguyện chuyển tiền, theo CNA.

Cộng đồng mạng Việt Nam gần đây sôi nổi với các bài viết kể lại cách đáp trả kẻ lừa đảo khi bị gọi điện hăm dọa. Không rõ các tình huống có hoàn toàn là sự thật hay không, nhưng giải pháp dân mạng đưa ra rất đáng tham khảo. 

Chẳng hạn, nếu có kẻ gọi điện dọa cắt điện, cứ nói là cắt luôn đi, thế là xong (Văn mẫu: "Cắt đi chứ tôi chán sống trong ánh sáng này lắm rồi", "Anh làm gì có nhà mà đóng tiền điện"). Có "cán bộ" nào yêu cầu lên công an trình diện, cứ nói để mai tới rồi cúp máy.

Nói chung là đừng bao giờ để kẻ gian có cơ hội nói tới câu thứ 2, bởi chúng đã được "đào tạo" và có sẵn kịch bản thao túng tâm lý. Càng giữ cuộc gọi lâu càng tăng cơ hội thành công cho chúng.