Wagner hậu binh biến: Từ Belarus tới Niger

Sau cuộc binh biến chớp nhoáng và bất thành ngày 24-6, lực lượng Wagner đã rời Nga và chuyển sang Belarus từ 27-6. Hai ngày sau, 29-6, Prigozhin - người đứng đầu Wagner - cùng chỉ huy các đơn vị đã đến Kremlin gặp Tổng thống Vladimir Putin. 

Cuộc trò chuyện kéo dài hơn ba giờ đồng hồ, nhưng thông tin không được tiết lộ cho báo giới. Chỉ sau khi tin tức rò rỉ trên truyền thông phương Tây, thư ký báo chí của tổng thống Dmitry Peskov ngày 10-7 mới xác nhận đã có cuộc gặp này.

Nhà báo Andrei Kolesnikov của Kommersant đã hỏi trực tiếp ông Putin về vụ việc. Ông Putin kể: "Một mặt, trong cuộc gặp với họ, tôi đưa ra đánh giá về những gì họ đã làm trên chiến trường, và mặt khác, những gì họ đã làm trong sự kiện 24-6. Thứ ba, tôi đưa ra các lựa chọn khả thi cho việc tiếp tục phục vụ, bao gồm cả việc chiến đấu. Đó là tất cả". Ông Putin nhấn mạnh ở nước Nga, "về mặt pháp lý, công ty Prigozhin không tồn tại".

Belarus: Quân đội hợp đồng với Wagner

Như vậy, bất chấp cuộc binh biến, ông Putin quyết định không giải tán lực lượng này, mà chỉ đưa họ khỏi Nga và tạo điều kiện cho họ cấu trúc lại để tiếp tục hoạt động.

Vào giữa tháng 7, theo Bộ Quốc phòng Nga, các đơn vị Wagner đã bàn giao 2.000 thiết bị cho quân đội, bao gồm hệ thống tên lửa phòng không, bệ phóng rocket và xe tăng, cùng 2.500 tấn đạn dược. 

Các tay súng Wagner cùng ông Prigozhin chuyển đến một doanh trại quân sự cũ cách thị trấn Osipovichi của Belarus 20km. Tại đây Wagner bắt đầu huấn luyện quân nhân cho Bộ Nội vụ và các đơn vị khác của Belarus.

Tại sao Belarus lại quan tâm đến việc huấn luyện quân đội như vậy? Từ tháng 6-2023, vũ khí hạt nhân của Nga đã được đặt tại Belarus. Việc bảo vệ vũ khí hạt nhân hiển nhiên do quân đội Belarus đảm trách. 

Thế nhưng sau khi Liên Xô sụp đổ, quân đội Belarus không có kinh nghiệm thực chiến. Các tay súng Wagner là ứng viên phù hợp nhất để huấn luyện nâng cao kỹ năng chiến đấu, có tính đến các tính năng chiến tranh hiện đại. 

Mặt khác, Minsk cho rằng có những mối đe dọa với họ từ không chỉ Ukraine, mà cả Ba Lan và Litva, các quốc gia đang dung chứa nhà hoạt động đối lập Belarus Svetlana Tikhanovskaya, bị chính quyền Tổng thống Aleksandr Lukashenko kết án vắng mặt 15 năm tù vì "công khai kêu gọi tiếm quyền nhà nước và thành lập tổ chức cực đoan".

Tại một cuộc gặp mặt cư dân của thị trấn nông nghiệp Belovezhsky ở quận Kamenets, tỉnh Brest hôm 1-8, ông Lukashenko nói muốn thành lập một đội quân hợp đồng với Wagner. Một mặt, "họ là những người dày dạn kinh nghiệm, hầu hết là sĩ quan và chiến đấu, bảo vệ đất nước là nghề của họ", mặt khác, "chi phí rẻ hơn", ông giải thích. 

Về phần mình, doanh nhân Prigozhin đã đăng ký thành lập Công ty tư vấn và quản lý Concord, có trụ sở tại làng Tsel (Belarus), nơi có trại dã chiến của Wagner, Reform.by đưa tin.

Ba Lan và hành lang Suwalki

Rất nhanh chóng, cuộc trò chuyện Putin - Lukashenko ở Strelna (Nga) ngày 23-7 đã làm Ba Lan điên tiết. Ông Lukashenko nói đùa với ông Putin rằng "Wagner bắt đầu gây căng thẳng" cho ông, vì họ muốn đến Warsaw. Dù sau đó ông trấn an rằng ông chỉ đùa thôi, vẫn đã xuất hiện nhiều diễn giải khác nhau.

Vào cuối tháng 7, Thủ tướng Ba Lan Mateusz Morawiecki tuyên bố Ba Lan có thông tin về việc "hơn 100 lính đánh thuê Wagner, dưới vỏ bọc người di cư bất hợp pháp, đã tiến về phía hành lang Suwalki", và "đây là bước tiến tới một cuộc tấn công hỗn hợp tiếp theo vào lãnh thổ Ba Lan". 

Hành lang Suwalki là đoạn lãnh thổ Ba Lan ngăn cách vùng Kaliningrad của Nga với Belarus. Dải đất tương đối hẹp này, dài chưa tới 100km, chạy dọc biên giới Ba Lan - Litva. Sau khi Ba Lan và các nước Baltic gia nhập NATO, hành lang Suwalki có tầm quan trọng chiến lược và quân sự, bởi từ lãnh thổ này phát động một cuộc tấn công, dù về phía châu Âu hay về phía Nga, đều rất thuận lợi.

Ngày 28-7, tới lượt Bộ trưởng Quốc phòng Mariusz Blaszczak cho biết số lượng quân nhân Ba Lan sẽ tăng gấp đôi, lên đến 300.000 người trong bối cảnh xuất hiện các tay súng Wagner ở nước láng giềng Belarus. Để làm được vậy, Ba Lan đã thông qua luật về nghĩa vụ quân sự "tự nguyện", theo Đài phát thanh Polskie 24.

Sự việc tiếp tục leo thang vào 1-8, khi Ba Lan khẳng định hai máy bay trực thăng của Belarus bay sâu tới 3km vào không phận nước này, dù không đưa ra bằng chứng cụ thể. Bộ Ngoại giao Belarus đã bác bỏ cáo buộc này. 

CNN dẫn lời Thứ trưởng Ngoại giao Ba Lan Pavel Jablonski cho biết nước này sẵn sàng đóng cửa biên giới với Belarus vì Wagner. Ngày 5-8, người đứng đầu Lầu Năm Góc Lloyd Austin đã điện đàm với người đồng cấp Ba Lan Blaszczak về những diễn biến mới nhất xung quanh lính Wagner ở Belarus, nhất trí "theo dõi chặt chẽ tình hình".

Xuất khẩu an ninh ở châu Phi

Để chấm dứt các đồn đoán về "hành tung bí ẩn" của Wagner, ngày 30-7, một tuyên bố ghi âm của ông Prigozhin đã được tải lên các kênh Telegram và mạng xã hội của Wagner. Trong đó ông nói rõ những thay đổi về cơ cấu và hoạt động của Wagner sau khi rời Nga.

Về cơ cấu, không nêu rõ con số, nhưng Prigozhin cho biết phần lớn các tay súng Wagner không gia nhập quân đội Nga, mà vẫn ở lại với tập đoàn. Wagner vẫn đủ người thực thi nhiệm vụ nên sẽ không tiếp tục tuyển dụng. 

Về địa bàn hoạt động, Prigozhin thông báo binh lính Wagner "vẫn tiếp tục các hoạt động ở châu Phi, cũng như trong các trung tâm huấn luyện ở Belarus". Về nhiệm vụ tương lai, ông nói Wagner "đang xác định các nhiệm vụ tiếp theo".

Trước đó ngày 27-7, ông Prigozin bất ngờ xuất hiện tại Diễn đàn Nga - châu Phi St. Petersburg. Trả lời kênh truyền hình Afrique Media, ông ca ngợi diễn đàn này "không chỉ hiệu quả mà còn cực kỳ kịp thời. Châu Phi là 1/4 hành tinh. Và 1/4 hành tinh này biết rằng Nga ở gần, tương tác hiệu quả với các nước châu Phi và thực sự là đối cực với những kẻ thực dân đã kìm hãm châu Phi một thời gian dài trong các mối quan hệ kinh tế và an ninh phức tạp. Nước Nga ngày nay cung cấp cả quan hệ kinh tế và xuất khẩu an ninh, nếu không có điều đó thì châu Phi ngày nay không thể tồn tại và các nước châu Phi không thể phát triển".

Phát biểu của ông chủ Wagner không khỏi khiến người ta liên tưởng tới cuộc đảo chính diễn ra mới một ngày trước ở Niger, khi tổng thống được Pháp và Mỹ ủng hộ Mohamed Bazoum bị một hội đồng quân nhân do chỉ huy vệ binh phủ tổng thống cầm đầu câu thúc. 

Kênh Telegram Prigozhin 29-7 còn đồn đoán rằng các cuộc gặp trong khuôn khổ thượng đỉnh Nga - châu Phi đã giúp Wagner ký các hợp đồng gần 2 tỉ USD. Tờ The National Interest (Mỹ) tóm tắt quan hệ rối rắm giữa Wagner với Matxcơva trong bài báo "Bếp núc hỗn loạn của Nga ở Tây Phi": "Dù Tổng thống Putin và Prigozhin có ghẻ lạnh với nhau đến đâu thì Prigozhin như trước, vẫn đang thúc đẩy đại chiến lược của Kremlin".

Theo Hội đồng Quan hệ đối ngoại (Mỹ), Wagner hoạt động tích cực nhất ở Cộng hòa Trung Phi, Mali, Sudan và Libya. Họ từng bảo vệ chính phủ Faustin-Archange Touadéra khỏi các cuộc tấn công của phiến quân vào thủ đô Bangui, và huấn luyện quân đội nước này chống đảo chính. Theo Financial Times, Wagner đã ở đó từ năm 2018, và đến tháng 2-2023 có khoảng 1.500 tay súng ở nước này.

Tâm lý bài thực dân cũng là một nguyên nhân khiến người Tây Phi ủng hộ Nga. Một đoạn video phát biểu tại thượng đỉnh Nga - châu Phi của nhà lãnh đạo Burkina Faso, đại úy Ibrahim Traore, nhanh chóng lan truyền trên mạng xã hội. Traore nói Burkina Faso và Nga là "những dân tộc bị thế giới lãng quên", và kết thúc bài phát biểu bằng câu nói của Che Guevara: "Tổ quốc hay là chết".

Hiện đang có lo ngại một cuộc chiến lớn sẽ bùng nổ liên quan đến Niger. Ngày 1-8, Tham mưu trưởng Lực lượng vũ trang Nigeria Christopher Musa nói trên RFI rằng nếu Cộng đồng kinh tế các quốc gia Tây Phi (ECOWAS) ra lệnh tấn công Niger để phục hồi quyền lực cho tổng thống Bazoum, quân Nigeria sẽ thực thi. 

Nigeria có khoảng 215.000 binh sĩ và thiết bị quân sự ấn tượng, là cường quốc quân sự mạnh thứ tư ở lục địa đen. Ngày 4-8, Senegal cũng tuyên bố sẽ gửi quân tới Niger theo yêu cầu của ECOWAS. Hoa Kỳ thì đã lên kế hoạch lấy lại quyền lực cho ông Bazoum, theo lời Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken. Hiện Mỹ có 1.000 binh lính và hai căn cứ CIA ở Niger, với sân bay và các thiết bị hạng nặng.

Trong khi đó, phe đảo chính ở Niger được sự ủng hộ của các nước láng giềng Mali và Burkina Faso, nơi cũng đã diễn ra đảo chính. Lãnh đạo hai quốc gia này tuyên bố sẵn sàng hỗ trợ vũ trang cho chính quyền mới của Niger trong trường hợp nước này bị tấn công. Chính quyền Guinea - nơi gần hai năm trước nổ ra đảo chính quân sự - cũng phản đối sự can thiệp của ECOWAS. ■