Xung đột Thái Lan - Campuchia: Ít ra thì tiếng súng đã tắt

14H33 chiều thứ hai 28-7, Bộ Ngoại giao Malaysia ra thông cáo báo chí chung về cuộc họp đặc biệt do Malaysia tổ chức để giải quyết tình hình hiện tại giữa Campuchia và Thái Lan. Theo đó, một lệnh ngừng bắn ngay lập tức và vô điều kiện sẽ có hiệu lực từ 24h cùng ngày. 

Cuộc họp đặc biệt này do Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim chủ trì tại Putrajaya, Malaysia, với sự tham dự của Thủ tướng Campuchia Hun Manet và quyền Thủ tướng Thái Lan Phumtham Wechayachai. Đồng tổ chức còn có Hoa Kỳ, với sự tham gia tích cực của Trung Quốc, dù tất nhiên, vai trò chủ động tích cực của Chủ tịch ASEAN 2025 Malaysia là quyết định.

Trước khi ngừng bắn

Chiến sự lần này ở biên giới Thái Lan và Campuchia đã vượt quá sự mường tượng của nhiều người, kể cả người trong cuộc. 

Trong cuộc họp tại Liên hợp quốc (LHQ) hôm thứ sáu 25-7 về "Các đe dọa với hòa bình và an ninh quốc tế" của Hội đồng Bảo an, hai phía Campuchia và Thái Lan vừa cáo buộc lẫn nhau, vừa đồng thời bày tỏ mong muốn chấm dứt cuộc xung đột đẫm máu tới lúc đó đã kéo dài hai ngày.

Đại sứ Cherdchai Chaivaivid, đại diện thường trực của Thái Lan tại LHQ, thuật lại diễn biến tình hình từ ban đầu, mà theo diễn giải của ông, phía Campuchia là bên khởi sự, buộc phía Thái Lan phải đáp trả: 

"Vào các ngày 16 và 23-7, quân nhân Thái Lan đã đạp trúng mìn khi đang tuần tra thường lệ trong lãnh thổ Thái Lan. Hậu quả là hai binh sĩ bị thương tật vĩnh viễn, trong khi những người còn lại bị thương nặng". 

Tất nhiên, mọi cáo giác đều phải kèm theo bằng chứng. Ông đưa ra bằng chứng bằng hình ảnh kèm theo giải thích: (1) đây là mìn sát thương; (2) mìn sát thương này được đặt mới tại các khu vực đã được rà phá trước đó (chớ không phải mìn cũ còn sót lại); và (3) kể từ năm 2019, Thái Lan đã tiêu hủy hoàn toàn tất cả mìn sát thương cá nhân, kể cả những loại từng được giữ lại cho mục đích nghiên cứu và huấn luyện, tức đây không phải mìn sát thương của Thái Lan.

Từ đó, ông nói: "Ngược lại, theo báo cáo minh bạch thường niên của chính Campuchia, tính đến tháng 12 năm ngoái, Campuchia vẫn tiếp tục lưu giữ loại mìn này. Đây là hành vi vi phạm luật pháp quốc tế, Công ước cấm mìn sát thương cá nhân - còn được gọi là Công ước Ottawa - mà Thái Lan và Campuchia là các quốc gia thành viên; vi phạm tinh thần Tuyên bố Siem Reap-Angkor được thông qua vào tháng 11-2024". 

Ông nhắc lại việc Thái Lan đã gửi hai lá thư tới Chủ tịch Hội nghị các quốc gia thành viên Công ước Ottawa, cung cấp chi tiết về vụ việc. Ngoài ra, Thái Lan còn gửi một lá thư tới Tổng thư ký LHQ để yêu cầu Chính phủ Campuchia làm rõ vấn đề.

Cáo giác của đại sứ Thái Lan tại LHQ cho thấy vụ binh sĩ nước này đạp trúng mìn không phải là chuyện nhỏ. Giải thích một chút, Tuyên bố Siem Reap-Angkor mà đại sứ Thái Lan đề cập không hề là chuyện riêng giữa Campuchia và Thái Lan, mà là chuyện đại sự với 164 quốc gia cùng tham gia cam kết, cũng với mục đích loại bỏ mìn sát thương.

Từ đó, xung đột leo thang quanh khu vực chùa Ta Muen Thom, nơi giao tranh có vẻ đã nổ ra đầu tiên vào ngày 24-7, có sự tham gia của pháo binh, bộ binh và máy bay quân sự, dẫn tới một trong những sự cố biên giới nghiêm trọng nhất giữa các nước láng giềng Đông Nam Á suốt nhiều năm qua. 

Cụ thể, theo đại sứ Thái Lan tại LHQ, vào lúc 8h20 sáng ngày 24-7, quân đội Campuchia đã bắn pháo hạng nặng vào một tiền đồn Thái Lan tại Ta Muen Thom, tỉnh Surin; ngay sau đó, quân đội Campuchia phát động các cuộc tấn công lan rộng vào lãnh thổ Thái Lan trên khắp bốn tỉnh Buriram, Surin, Si Sa Ket và Ubon Ratchathani, khiến 14 người chết và 46 người bị thương, tính đến 9h sáng ngày 25-7, 130.000 cư dân đã phải sơ tán, đại sứ Cherdchai cho biết.

Cáo giác từ phía Campuchia

Cũng trong phiên họp của Hội đồng Bảo an LHQ ngày 25-7, đại sứ Chhea Keo, đại diện thường trực của Campuchia tại LHQ, cũng lên tiếng "về hoàn cảnh và diễn biến tình hình thù địch hiện nay giữa Campuchia và Thái Lan". 

Ông tố cáo rằng sáng sớm ngày 24-7, lực lượng vũ trang Thái Lan đã tiến hành một cuộc tấn công có chủ đích và được lên kế hoạch trước vào nhiều vị trí của Campuchia dọc theo biên giới được quốc tế công nhận với Thái Lan.

Theo ông Chhea Keo, các cuộc tấn công nhắm vào các khu vực có ý nghĩa lịch sử và văn hóa sâu sắc - bao gồm đền Tamone Thom, đền Ta Krabey, đền Preah Vihear, chùa Keo Sekha Kirisvarak và Mom Bei - thuộc các tỉnh Preah Vihear và Oddar Meanchey. 

Để chứng minh rằng đây là một cuộc tấn công được lên kế hoạch trước, ông tố giác rằng "vào ngày 23-7-2025, tức một ngày trước cuộc tấn công vũ trang của Thái Lan vào Campuchia, Tổng tư lệnh Lục quân Thái Lan, đại tướng Pana Klaewplodtook, đã ra lệnh cho Bộ Tư lệnh Quân đoàn 2 và 1, vốn chịu trách nhiệm giám sát biên giới Thái Lan - Campuchia, thực hiện kế hoạch "Chakraphong Phuwanat", một chiến lược sẵn sàng chiến đấu toàn diện nhằm giải quyết những gì họ gọi là "vấn đề" dọc biên giới đã từng được Thái Lan sử dụng trong cuộc xâm lược Campuchia giai đoạn 2008 - 2011".

Ông nhấn mạnh đến những tổn thất từ việc không quân Thái Lan thả bom nhằm tố cáo Thái Lan vi phạm di sản thế giới: Hôm 24-7, một quả bom thả từ máy bay F-16 đã rơi xuống chùa Tamoan Sen Chey, khiến một nhà sư thiệt mạng; qua 25-7, máy bay F-16 đã thực hiện 4 cuộc không kích vào chùa Ta Krabey và vào chùa Keo Sikhakirisvara, nằm cách đền Preah Vihear khoảng 300m, vốn đã bị thiệt hại đáng kể.

Ông cáo giác: Việc cố ý phá hoại di sản thế giới này là vi phạm Công ước Hague năm 1954. Về thương vong, ông tố cáo tính đến nay, có 5 người chết và 21 người bị thương về phía quân đội; và về phía dân sự có 8 người chết và 50 người bị thương; hơn 10.865 gia đình đã được sơ tán khỏi vùng nguy hiểm ở các tỉnh Oddar Meanchey, Preah Vihear và Banteay Meanchey.

Vai trò của chủ tịch ASEAN

Trong khung cảnh hừng hực bom đạn và quá nhiều thương vong đau lòng, Malaysia, Chủ tịch luân phiên ASEAN, đã chủ động dàn xếp được một cuộc gặp giữa hai thủ tướng Campuchia và Thái Lan tại Putrajaya (Malaysia) hôm 28-7 để cùng tuyên bố ngừng bắn vô điều kiện, sau đó triệu tập cuộc họp dự kiến của Ủy ban Biên giới chung vào ngày 4-8 tới tại Campuchia.

Hai bên cũng nhất trí nối lại liên lạc trực tiếp giữa thủ tướng, bộ trưởng ngoại giao và bộ trưởng quốc phòng. Thông cáo của Bộ Ngoại giao Malaysia cho biết: "Với tư cách là Chủ tịch ASEAN hiện tại, Malaysia sẵn sàng điều phối một nhóm quan sát viên để xác minh và đảm bảo việc thực hiện ngưng bắn". 

Bộ trưởng ngoại giao và bộ trưởng quốc phòng của Malaysia, Campuchia và Thái Lan đã được chỉ đạo xây dựng một cơ chế chi tiết để thực hiện, xác minh và báo cáo lệnh ngừng bắn.

Malaysia cũng sẽ tham vấn với các quốc gia thành viên ASEAN khác để tham gia vào nỗ lực quan sát viên, phản ánh cam kết của khu vực trong việc hỗ trợ hòa bình trên thực địa. Cơ chế này sẽ đóng vai trò là nền tảng cho hòa bình bền vững và trách nhiệm giải trình. 

Thông cáo cho biết: "Cuộc họp tái khẳng định quyết tâm chung của Malaysia, Campuchia và Thái Lan trong việc duy trì các nguyên tắc của luật pháp quốc tế, chung sống hòa bình và hợp tác đa phương nhằm theo đuổi một giải pháp công bằng và lâu dài cho tình hình". ■