Yevgeny Prigozhin: Một cái chết không đúng lúc

Nhưng những bí ẩn quanh thảm họa vẫn chưa sáng tỏ.

Cùng Prigozhin, trên chuyến bay còn sáu thành viên cao cấp khác của Wagner, bao gồm "cánh tay mặt" của ông - Dmitry Utkin, nhân vật thứ hai và là người thay thế Prigozhin trong những tình huống khẩn cấp. Do đó, tổn thất không thể bù đắp này là đòn chí mạng với Wagner.

Cuộc binh biến bất thành ngày 24-6 đã biến Prigozhin thành "nhân vật phản diện" trên chính trường Nga hai tháng qua. Điều đó giải thích thái độ chừng mực của truyền thông Nga với vụ tai nạn máy bay. 

Chẳng hạn Kênh 1 Truyền hình Nga không đưa tin về chiếc máy bay bị rơi trong bản tin 21h00 ngày 23-8, mà chỉ dành 30 giây cho tin này ở giữa chương trình. (Trong khi đó, vụ này là đề tài hàng đầu trên báo chí Anh, Mỹ, như các kênh CNN và BBC, suốt đêm 23 và ngày 24-8).

Mãi đến chiều 24-8, Tổng thống Nga Vladimir Putin mới chính thức phát biểu về vụ việc. Theo ông, sự việc xảy ra là một bi kịch. Các nhân viên Wagner thiệt mạng trên máy bay là "những người có đóng góp đáng kể trong cuộc chiến chống lại chế độ phát xít mới ở Ukraine. Chúng tôi nhớ điều này, chúng tôi biết và chúng tôi sẽ không quên". 

Riêng về Prigozhin, ông Putin nói: "Tôi biết Prigozhin từ rất lâu, từ đầu những năm 1990. Ông là một người có số phận khó khăn và mắc phải những sai lầm nghiêm trọng trong cuộc đời. Ông đã đạt được những kết quả mà mình cần - cho bản thân ông và khi tôi yêu cầu ông vì mục đích chung, như trong những tháng vừa qua". Ông Putin khẳng định cuộc điều tra về vụ tai nạn "sẽ được tiến hành đầy đủ và đến tận cùng".

Người có quá nhiều kẻ thù

Rừng thông tin hỗn loạn ngay sau khi chiếc máy bay gặp nạn là do Prigozhin có quá nhiều kẻ thù, không chỉ ở nước ngoài mà cả ở Nga, bởi ông không ít lần công khai chỉ trích Bộ Quốc phòng Nga, với vụ "binh biến một ngày" 24-6 là giọt nước tràn ly, khiến Wagner bị buộc phải ly hương.

Vụ máy bay rơi cũng diễn ra gần như cùng lúc với việc miễn nhiệm tướng Sergey Surovikin, khiến phương Tây nêu giả thiết ông Putin đã ra tay để "kết thúc một lần và mãi mãi" mọi hoạt động chống đối. Tin tức về vụ việc được hầu hết các tờ báo lớn của Anh đưa với tiêu đề "Cuộc phục thù của Putin". 

Viện Nghiên cứu chiến tranh Hoa Kỳ (ISW) viết: "Khó có khả năng… Bộ trưởng Quốc phòng Sergey Shoigu và Tổng tham mưu trưởng quân đội Valery Gerasimov trấn áp Prigozhin mà không có lệnh của Putin". ISW nhắc lại rằng sáng 23-8, cơ quan truyền thông nhà nước Nga RIA Novosti đưa tin về việc cách chức Tổng tư lệnh các Lực lượng Hàng không Vũ trụ của tướng Surovikin (quyết định được ban hành từ 18-8).

Giám đốc Viện Nghiên cứu chính trị Nga Sergey Markov phủ nhận giả thiết trên, mà cho rằng an ninh Ukraine mới là thủ phạm. Ông Markov viết rằng chính quyền Ukraine "vừa sợ vừa ghét Prigozhin và Wagner vì họ đã đánh bật quân Ukraine ở Bakhmut trước sự chứng kiến của cả thế giới. 

Zelensky muốn biến Bakhmut trở thành biểu tượng cho sức mạnh của tinh thần Ukraine. Nhưng Prigozhin đã phá bỏ mọi thứ, cho thấy tinh thần Nga mạnh mẽ hơn tinh thần Ukraine. Vụ sát hại Prigozhin ngày 23-8 là món quà nhân ngày độc lập 24-8 của Ukraine". Cũng theo ông Markov: "Các cơ cấu của Nga có thể giết Prigozhin, nhưng trong trường hợp này, họ sẽ chỉ giết ông ta chứ không giết phi hành đoàn vô tội của chiếc máy bay".

Trong phát biểu ngày 25-8, Tổng thống Belarus Alexander Lukashenko lưu ý rằng nhiều người hiện đang tìm cách đổ trách nhiệm vụ việc cho ông Putin. "Tôi biết Putin. Ông ấy là người thận trọng, rất bình tĩnh và thậm chí chậm chạp khi đưa ra quyết định về những vấn đề khác còn ít phức tạp hơn", ông Lukashenko nói. Trong khi vụ ám sát Prigozhin, theo ông, là "cách làm quá thô bạo, thiếu chuyên nghiệp".

Thậm chí đã xuất hiện thuyết âm mưu về việc Prigozhin sử dụng "người đóng thế" trên các chuyến bay. Một cơ sở cho thuyết âm mưu này là hồi tháng 6, sau cuộc binh biến, các nhà điều tra Nga đã công bố giấy tờ thu được từ nhà của Prigozhin, cho thấy ông có những hộ chiếu với chi tiết giống hệt nhau cho những người có thể là đóng thế, thay mặt ông trong các chuyến đi. Việc kết quả giám định DNA chưa được công bố càng khiến giả thiết này được quan tâm.

Dmitry Sevryukov, chủ kênh Telegram Master Pera, thì cho rằng cái chết của Prigozhin là "không đúng lúc" với Matxcơva. Bởi dù vẫn tiếp tục chỉ trích Bộ Quốc phòng Nga, Prigozhin còn sống sẽ có ích cho Nga nhiều hơn là đã chết, cả ở biên giới Belarus - Ba Lan và châu Phi.

Tương lai nào cho Wagner?

Prigozhin ra đi vào lúc Wagner đang được tổ chức lại sau cuộc binh biến 24-6. Một bộ phận được đưa sang Belarus, trong khi một bộ phận khác tiếp tục hoạt động ở châu Phi. 

Sau cuộc đảo chính ở Niger ngày 26-7, vai trò của Wagner ở châu Phi càng gia tăng khi Mali, Cộng hòa Trung Phi, Burkina Faso… kêu gọi công ty này ủng hộ lập lại trật tự ở đất nước họ. Ông Prigozhin mất ngay sau khi vừa đi Phi châu về, nơi ông có cuộc gặp lãnh đạo một số nước và vạch ra các kế hoạch hợp tác của Wagner.

Wall Street Journal đã vẽ lại lịch trình cuối cùng của Prigozhin ở châu Phi: máy bay của ông hạ cánh xuống Bangui, thủ đô của Cộng hòa Trung Phi vào ngày 18-8. Trong cuộc gặp Tổng thống Faustin-Archange Touadéra, Prigozhin cho biết nỗ lực nổi dậy bất thành ở Nga không cản trở công việc của Wagner ở Trung Phi và hứa sẽ tăng cường sự hiện diện tại đây để đảm bảo an ninh cho chính quyền và "thúc đẩy đầu tư mới vào nông nghiệp".

Ngày hôm sau, Prigozhin gặp đại diện Lực lượng Phản ứng nhanh Sudan (RSF). Theo WSJ, Wagner đã giúp RSF giành được một loạt chiến thắng trước quân đội Sudan, bao gồm chiếm được một doanh nghiệp quân sự và căn cứ ở thủ đô Khartoum. Để trả công, theo WSJ, "đại diện RSF đã giao vàng cho Prigozhin". Sau đó, ông đến Mali, rồi từ đó bay về Matxcơva.

Theo các nguồn tin giấu tên trên kênh Telegram của Prigozhin, trong Wagner có một cơ chế hành động đã được phê duyệt từ lâu trong trường hợp Prigozhin và/hoặc Utkin qua đời. Kế hoạch C này bao gồm chuyển giao quyền lực cho hội đồng chỉ huy Wagner dưới sự lãnh đạo của Anton Elizarov (biệt danh Lotus). 

Theo một số nguồn tin, Elizarov hiện đang ở châu Phi. Theo nguồn tin từ Wagner, hiện vẫn chưa có quyết định nào được đưa ra và mọi lĩnh vực của họ vẫn tiếp tục hoạt động như bình thường.

Chuyên gia quân sự Yury Knutov trên tờ Vzglyad cho rằng sau cái chết của Prigozhin, nội bộ Wagner có thể nảy sinh chia rẽ. "Hội đồng chỉ huy Wagner sẽ phải quyết định xem nên tiếp tục công việc của người sáng lập Yevgeny Prigozhin hay giải thể công ty. Cá nhân tôi cho rằng họ sẽ cố gắng giữ Wagner và tiếp tục hoạt động như hiện tại. 

Suy cho cùng, tổ chức này có kinh nghiệm chiến đấu dày dạn. Sự thống nhất trong công ty có thể lung lay, phần lớn phụ thuộc vào người chỉ huy mới. Ngoài việc phải thông thạo quân sự, anh ta còn cần có kỹ năng của một nhà ngoại giao và chính trị gia... Khả năng xảy ra chia rẽ trong nội bộ PMC là rất cao. Rất có thể họ sẽ bầu ra người lãnh đạo mới, nhưng 2-3 tháng tới sẽ cho thấy liệu có thể duy trì được sự đoàn kết trong công ty hay không".■