Bài toán "An ninh dòng chảy kiệt"

Phóng to

Ruộng lúa bị nhiễm mặn ở Bến Tre - Hoàng Thạch Vân

Tất cả các thuật ngữ đó đều biểu hiện một mẫu số chung là sự quan tâm, trăn trở và lo lắng của con người đến dòng chảy tối thiểu là phải làm sao có đủ cả về số lượng và chất lượng nước để phục vụ đời sống và phát triển kinh tế - xã hội.

Hạn - mặn nghiêm trọng

Hằng năm, mùa kiệt ở đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) được tính trong khoảng sáu tháng (từ tháng 1-6) có chế độ dòng chảy chịu ảnh hưởng sâu sắc của thủy triều, dẫn đến sự phức tạp của chế độ thủy văn - thủy lực, thể hiện qua hiện tượng giáp nước và phân bố của chúng trên từng vùng. Mùa kiệt, do có dòng chảy thấp nên mặn xâm nhập sâu. Nếu cộng với mưa nội đồng ở mức dưới trung bình, kết thúc sớm và xuất hiện muộn, tình trạng hạn - mặn là rất nghiêm trọng. Khi nước biển dâng cộng với biến đổi khí hậu và các nước ở thượng lưu đẩy mạnh khai thác nguồn nước, sẽ dẫn đến nguy cơ người dân vùng ven biển không có nước sinh hoạt.

Việc hạ thấp mực nước trên triền sông Hồng vài năm trước đây là tổng hợp của các nguyên nhân do vận hành hồ chứa thủy điện, lượng nước đến giảm, do thay đổi lòng dẫn và nhu cầu nước trong các hệ thống thủy lợi lấy nước sông Hồng - Thái Bình ngày một tăng. Do có sự vận hành của các hồ chứa thủy điện nên mực nước trên triền sông Hồng hầu như thay đổi rất lớn, những năm gần đây các hồ chứa chỉ xả vài đợt. Ngay trong từng đợt xả, do chế độ xả trong ngày không đều nên dao động của mực nước cũng rất lớn. Dao động mực nước lớn nhất và cao nhất trong một đợt xả trên dưới 1m. Điều này đã gây trở ngại lớn cho việc điều hành lấy nước phục vụ sản xuất đông xuân các năm.

Giải pháp đáp ứng 4 tiêu chí

Để chủ động trong phát triển, cần có giải pháp công trình chủ động và tích cực đáp ứng tốt bốn tiêu chí kinh tế, kỹ thuật, môi trường và xã hội. Các công trình đã và sẽ xây dựng ở ĐBSCL và đồng bằng sông Hồng phải được rà soát chặt chẽ, song song với xây dựng hệ thống công trình là xây dựng quy trình quản lý và vận hành hệ thống để có thể phục vụ một cách tối ưu bài toán đa mục tiêu.

Các công việc cụ thể là hoàn chỉnh hệ thống đê biển kiểm soát mặn; xây dựng bổ sung hệ thống cống kiểm soát mặn dưới đê; tăng khả năng cung cấp nước ngọt cho vùng ven biển; bố trí thời vụ hợp lý, tưới tiết kiệm nước; có giải pháp thích hợp và chủ động khi gặp năm khô hạn và mặn lên cao, đặc biệt là nước biển dâng và dòng chảy thượng lưu giảm. Nghiên cứu sâu hơn những giải pháp trữ, giữ và cung cấp ổn định dòng chảy kiệt, chủ động kiểm soát xâm nhập mặn, ứng phó hiệu quả với những biến động từ thượng lưu là vô cùng quan trọng đối với ĐBSCL và đồng bằng sông Hồng trong quá trình phát triển.

ĐBSCL có vai trò quan trọng về an ninh lương thực, sản lượng thủy sản, lượng cây trái lớn nhất cả nước. Đồng bằng sông Hồng là nơi khởi nguồn của nền văn minh lúa nước, nơi lưu giữ những giá trị lịch sử thiêng liêng về nhiều mặt trong tâm thức của người Việt Nam. Vì thế đã đến lúc “an ninh dòng chảy kiệt” cần được xem như là một chiến lược, một quốc sách cho hiện nay và tương lai của nước ta nói chung, đặc biệt là ĐBSCL nói riêng.