Bắt và thả một nhà báo

TTCT - Nhà văn Nga Dmitry Glukhovsky đã đón sinh nhật lần thứ 40 của ông vào ngày 12-6 với những lời chúc mừng đặc biệt, ca ngợi “tài tiên tri” và “tính thời sự” trong tác phẩm của ông, bởi những gì đang diễn ra trong làng báo Nga đầu tháng 6 vừa qua không khác những gì Glukhovsky đã mô tả trong tác phẩm đình đám mới đây: Tekst.

Nhà báo Golunov đã khóc sau khi được thả. Ảnh: The Japan Times

Vừa xuất bản năm 2017, ngay lập tức được dựng thành phim và chuẩn bị chiếu năm 2019, Tekst kể về một sinh viên, sau vụ cự cãi với cảnh sát trong hộp đêm để bảo vệ bạn gái, đã bị cảnh sát nhét ma túy vào túi. Chịu án oan, cậu phải đi tù 7 năm.

Còn trong đời thật, ngày 6-6 vừa qua, nhà báo của ấn bản thông tin điện tử Meduza.io Ivan Golunov đã bị cảnh sát khu vực Tây thành phố Matxcơva bắt do “âm mưu tiêu thụ số lượng lớn chất gây nghiện”, mặc cho nạn nhân kêu oan mình bị ném ma túy và bản thân không hề sử dụng chất gây nghiện. Ấy vậy mà khám người và khám nhà Golunov, cảnh sát đã “phát hiện” 4 gram methylephedron trong balô và 5 gram cocaine trong căn hộ.

Golunov từng cộng tác với một số tờ báo và kênh truyền hình trước khi về làm việc cho Meduza.io năm 2016. Là nhà báo chuyên về đề tài chống tham nhũng, anh là tác giả hơn 100 phóng sự điều tra, bài báo và bình luận.

Tòa soạn Meduza cho rằng việc bắt giữ và vụ án nhắm vào Golunov là phản ứng đối với loạt điều tra của nhà báo này về dịch vụ mai táng ở thủ đô, có liên quan tới nhiều nhân vật cộm cán. Những tháng gần đây, Golunov nhận nhiều đe dọa liên quan đến loạt bài đó.

Nhưng may mắn hơn nhân vật của Glukhovsky, vụ bắt giữ Golunov nhanh chóng bị dư luận Nga phản ứng. Nhiều nhà văn, nhà báo, chính khách đã lên tiếng. Đồng nghiệp của Golunov rầm rộ tổ chức biểu tình tại tòa nhà của Bộ Nội vụ Nga đòi thả anh.

Phản ứng của dư luận khiến vụ án được chuyển từ chính quyền cấp quận lên cấp thành phố. Đặc biệt, tuy Meduza.io là một ấn bản có xu hướng đối lập và đặt trụ sở chính ở nước ngoài (Riga, Latvia), nhưng đấu tranh đòi công bằng cho Golunov có sự tham gia của cả những hãng tin, tờ báo được cho là thân Matxcơva.

Chẳng hạn, tổng biên tập kênh truyền hình quốc tế RT của Nga, bà Margarita Symonian, đã tích cực vận động để Golunov được quản thúc tại gia trong quá trình điều tra. Hay Kênh I truyền hình Nga ngay trên sóng đã đòi “phải trưng ra cho công luận bằng chứng sắt về tội của Golunov, còn nếu không, phải thả nhà báo ngay lập tức”.

Nhiều tổ chức nhân quyền, xã hội và mạng xã hội Nga đã phản ứng mạnh mẽ, yêu cầu đưa vụ việc lên cấp trung ương. Chiều 8-6, tòa án quận quyết định không tiếp tục giam giữ mà cho quản thúc tại gia (với vòng điện tử giám sát mang trên tay).

Những cuộc phản đối, đơn lẻ hay tập thể, vẫn tiếp tục, và không chỉ ở Matxcơva. Tối 11-6, Bộ trưởng Nội vụ Vladimir Kolokoltsev tuyên bố ngưng truy tố hình sự nhà báo Golunov “do không chứng minh được sự liên quan của đương sự với tội ác”.

Bộ trưởng cũng kiến nghị Tổng thống Nga Vladimir Putin miễn nhiệm thiếu tướng cảnh sát Yury Devyakin, lãnh đạo bộ phận phòng chống ma túy liên bang, và thiếu tướng cảnh sát trưởng khu Tây Andrey Puchkov. Ngay sau đó, ông Putin đã sa thải hai viên tướng cảnh sát này. Bộ Nội vụ còn đình chỉ tất cả các cảnh sát liên quan, và hồ sơ điều tra nội bộ đã được chuyển đến Ủy ban Điều tra liên bang (FSB) để đánh giá hành vi của các cảnh sát trong vụ việc.

Tuy nhiên, vào ngày Nước Nga 12-6, tức sau khi nhà báo Golunov đã được trả tự do, hàng nghìn người vẫn xuống đường ở Matxcơva tham gia cuộc tuần hành không được cấp phép ủng hộ Golunov, đòi trừng phạt những kẻ truy bức anh.

Hơn 500 người đã bị bắt. Tòa thị chính Matxcơva giải thích lý do không cho phép tuần hành là “việc một số đông không xác định người tham gia diễu qua trung tâm thành phố sẽ gây bất tiện cho cư dân và khách của thủ đô cũng như gây ra những vấn đề đáng kể cho việc bảo đảm an ninh xã hội”.

Tuy nhiên, để bày tỏ thiện chí, chính quyền Matxcơva lại phê chuẩn cho cuộc mittinh ủng hộ Golunov diễn ra vào ngày 16-6, mà đơn vị tổ chức là đại diện các hiệp hội nhà báo. Rõ ràng, việc trả tự do cho Golunov vẫn chưa kết thúc “vụ án ném ma túy” mà dư luận Nga đang từng ngày chờ câu trả lời.■

Chiến thắng của công lý?

Trong số những nhà văn, nhà báo ủng hộ Golunov, dễ hiểu là có cả Glukhovsky. Ngay sau khi Golunov được trả tự do, Glukhovsky đã đăng ý kiến trên tờ Báo Mới. Ông không hoàn toàn đồng tình với sự lạc quan cho rằng đây là thắng lợi đầu tiên của xã hội dân sự Nga.

Tác giả viết: “Kết cục có hậu trong bi kịch Ivan Golunov nhìn chung không phải là chiến thắng của công lý. Như luôn là thế ở nước ta, nó là chiến thắng của ý chí chính trị. Tai họa chính của chúng ta không phải là không có tự do, mà là sự vô quyền. Sự bé mọn của con người, sự không được bảo vệ”.

Theo nhà văn, xã hội Nga có hai loại người: “những người nhỏ bé” và “những người bự sự”. Nhỏ bé là những con người mà có việc gì xảy ra cho anh ta, anh ta chẳng biết kêu ai. Trong cuộc va chạm với chính quyền hoặc với những người bự sự phục vụ chính quyền; những người nhỏ bé chỉ có nước bị hủy diệt.

Và tuy những người nhỏ bé chiếm đa số, nhưng họ lại không bao giờ nặng hơn những người bự sự trên bàn cân, bởi họ chẳng là gì, họ “nhẹ như không khí, như rác rưởi”. Golunov khi bị bắt cũng “không thể kêu ai”, nhưng ít ra các đồng nghiệp, nhà văn, tổ chức xã hội đã lên tiếng cho anh.

Còn những trường hợp như anh chàng sinh viên lý tưởng và khờ khạo trong Tekst thì sao? Glukhovsky cũng nhắc rằng hiện 1/4 những người bị kết án ở Nga đang thụ án theo điều khoản 228 (tàng trữ, sử dụng ma túy).