Chương trình 20 điểm cho Trung Đông: Ánh sáng hay bóng tối ở cuối đường hầm?

Đại hội đồng Liên hợp quốc (UNGA) tuần qua là dịp có mặt hầu hết các nguyên thủ thế giới tại New York. Năm nay đề tài chính là tình hình tại Gaza và bên lề UNGA thứ 80, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã họp với các lãnh đạo Ả Rập và Hồi giáo hiện diện nhân dịp này để trình bày đề nghị hòa bình 21 điểm của Hoa Kỳ.

Chương trình 20 điểm

Có mặt gồm cả Indonesia, quốc gia nhiều tín đồ Hồi giáo nhất thế giới; Thổ Nhĩ Kỳ, đồng minh NATO của Mỹ và cường quốc trong khu vực; Pakistan, cường quốc nguyên tử. 

Các nước vùng Vịnh như Saudi, Qatar, UAE nhiều tiền bạc và các nước láng giềng với Israel như Jordan và Ai Cập - tức các nước quan tâm đến vấn đề và ít nhiều đều là bạn của Hoa Kỳ. Sau khi trao đổi, ngày thứ hai 29-9, ông Trump tiếp Thủ tướng Netanyahu và cho biết Israel đã thỏa thuận với chương trình còn 20 điểm, với những điểm chính như sau:

Chiến tranh sẽ ngay lập tức kết thúc. Lực lượng Israel sẽ rút về ranh giới đã thỏa thuận. Trong vòng 72 giờ sau khi Israel công khai chấp nhận thỏa thuận này, tất cả các con tin còn sống sẽ được trả tự do, con tin đã chết sẽ được trả xác.

Sau khi tất cả các con tin được trả tự do, Israel sẽ trả tự do cho 250 tù nhân chung thân, cộng với 1.700 người Gaza bị giam giữ sau ngày 7-10-2023, bao gồm tất cả phụ nữ và trẻ em bị giam giữ trong bối cảnh đó. 

Cứ mỗi con tin Israel được trả tự do, Israel sẽ trả lại 15 thi thể người Gaza đã chết. (Cho tới đây, không có gì đáng nói thêm, nhưng "ác quỷ là ở trong phần chi tiết". Hamas phải trả các con tin trước. Một khi các con tin đã được trả hết rồi, biết đâu Israel lại đổi ý đánh tiếp thì sao?)

Các thành viên Hamas cam kết chung sống hòa bình và giải giáp vũ khí sẽ được ân xá. Các thành viên Hamas muốn rời khỏi Gaza sẽ được tạo điều kiện an toàn để đến các quốc gia tiếp nhận. (Nghe thì thấy rộng lượng, nhưng đây là điều kiện quy hàng và nói cách ngắn gọn là "hàng thì sống, chống thì chết").

Toàn bộ hàng viện trợ sẽ được gửi ngay đến Dải Gaza. Số lượng viện trợ tối thiểu sẽ tương đương với lượng 600 xe tải/ngày và bao gồm việc phục hồi cơ sở hạ tầng (nước, điện, nước thải...), cải tạo bệnh viện và tiệm bánh, cũng như cung cấp thiết bị cần thiết để dọn dẹp các đống đổ nát và mở đường.

Việc phân phối và viện trợ vào Dải Gaza sẽ được tiến hành mà không có sự can thiệp từ cả hai bên thông qua các cơ quan của LHQ, Hội Trăng lưỡi liềm đỏ, cùng với các tổ chức quốc tế khác không liên kết dưới bất kỳ hình thức nào với cả hai bên. 

Về chi tiết, như vậy Quỹ Nhân đạo Gaza, tức GHF, hiện đang phát thực phẩm ở miền nam và đã giết hại cả ngàn người đến lãnh thực phẩm có kể là liên kết hay không liên kết và có được tiếp tục hoạt động không?

Dải Gaza sẽ được quản lý theo chế độ quản lý chuyển tiếp tạm thời của một ủy ban Palestine phi chính trị, theo tính cách kỹ thuật, chịu trách nhiệm điều hành hằng ngày các dịch vụ công và đô thị cho người dân Gaza. 

Ủy ban này sẽ bao gồm những người Palestine có trình độ và các chuyên gia quốc tế, dưới sự giám sát của một cơ quan chuyển tiếp quốc tế mới: "Hội đồng Hòa bình", do Tổng thống Trump đứng đầu và chủ trì, với các thành viên và nguyên thủ quốc gia khác sẽ được công bố, bao gồm cả cựu thủ tướng Anh Tony Blair.

Cơ quan này sẽ thiết lập khuôn khổ và xử lý nguồn tài trợ cho việc tái phát triển Gaza cho đến khi chính quyền Palestine (PA) hoàn thành chương trình cải cách để có thể kiểm soát Gaza một cách an toàn và hiệu quả. 

Cơ quan này sẽ kêu gọi các tiêu chuẩn quốc tế tốt nhất để tạo ra một nền quản trị hiện đại và hiệu quả, phục vụ người dân Gaza và tạo điều kiện thuận lợi cho việc thu hút đầu tư.

Một kế hoạch phát triển kinh tế của Trump nhằm tái thiết và tiếp thêm sinh lực cho Gaza sẽ được xây dựng bằng cách triệu tập một hội đồng chuyên gia gồm những người đã góp phần tạo nên một số thành phố hiện đại kỳ diệu ở Trung Đông. 

Nhiều đề xuất đầu tư chu đáo và ý tưởng phát triển thú vị đã được các nhóm quốc tế có thiện chí xây dựng, và sẽ được xem xét để tổng hợp các khuôn khổ an ninh và quản trị nhằm thu hút và tạo điều kiện thuận lợi cho các khoản đầu tư này, từ đó tạo ra việc làm, cơ hội và hy vọng cho tương lai của Gaza.

Một đặc khu kinh tế sẽ được thành lập, với mức thuế quan và tỉ lệ tiếp cận ưu đãi sẽ được đàm phán với các quốc gia tham gia. Chương trình kinh tế này được con rể của ông Trump là Jared Kushner và viện nghiên cứu của ông Blair phác họa. 

Ta còn nhớ dự tính của ông Trump sang lại Gaza từ Israel và biến thành sòng bạc, khách sạn. Đây vẫn là dự tính đó, nhưng sẽ thực hiện bằng lối khác. 

Thay vì sở hữu Gaza bằng súng của Israel như trước thì giờ ông Trump sẽ sở hữu bằng tiền vùng Vịnh từ "những người đã góp phần tạo nên một số thành phố hiện đại kỳ diệu ở Trung Đông có nhiều đề xuất đầu tư chu đáo và ý tưởng phát triển thú vị"!

Không ai bị ép buộc rời khỏi Gaza, và những người muốn rời đi sẽ được tự do rời đi và tự do quay trở lại. "Chúng tôi sẽ khuyến khích mọi người ở lại và tạo cơ hội cho họ xây dựng một Gaza tốt đẹp hơn".

Hamas và các phe phái khác đồng ý không tham gia bất kỳ vai trò nào trong việc quản lý Gaza, dù trực tiếp, gián tiếp hay dưới bất kỳ hình thức nào. Mọi cơ sở hạ tầng quân sự, khủng bố và tấn công, bao gồm cả đường hầm và sản xuất vũ khí sẽ bị phá hủy. Sẽ có một quá trình phi quân sự hóa Gaza dưới sự giám sát của các giám sát viên độc lập (tức Hamas sẽ đầu hàng vô điều kiện).

Hoa Kỳ sẽ hợp tác với các đối tác Ả Rập và quốc tế để thành lập Lực lượng Ổn định quốc tế (ISF) tạm thời, triển khai ngay lập tức tại Gaza. Lực lượng này sẽ là giải pháp an ninh nội bộ lâu dài. ISF sẽ hợp tác với Israel và Ai Cập để giúp bảo vệ các khu vực biên giới, cùng với lực lượng cảnh sát Palestine mới được huấn luyện.

Israel sẽ không chiếm đóng hoặc sáp nhập Gaza. Khi ISF thiết lập quyền kiểm soát và ổn định, Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) sẽ rút quân dựa trên các tiêu chuẩn, mốc thời gian và khung thời gian liên quan đến phi quân sự hóa được thống nhất giữa IDF, ISF, các bên bảo lãnh và Hoa Kỳ, với mục tiêu là một Gaza an toàn, không còn gây ra mối đe dọa cho Israel, Ai Cập hoặc công dân của họ.

Trên thực tế, IDF sẽ dần dần bàn giao lãnh thổ Gaza mà họ chiếm đóng cho ISF, theo một thỏa thuận mà họ sẽ thực hiện với chính quyền chuyển tiếp, cho đến khi họ rút hoàn toàn khỏi Gaza, ngoại trừ sự hiện diện của một vành đai an ninh sẽ vẫn được duy trì cho đến khi Gaza được bảo vệ thực sự khỏi bất kỳ mối đe dọa khủng bố nào đang trỗi dậy. 

Lại vẫn là những chi tiết mới chết người: Lực lượng quốc tế ISF này là ai? Quân Ai Cập? Jordan? Indonesia? Thổ Nhĩ Kỳ? Nó sẽ bảo đảm an ninh thay cho Israel trong khi Israel vẫn đe dọa được an ninh của Gaza? Như vậy đây là một giải pháp lực lượng đánh thuê thay cho Israel nghỉ khỏe, và phần Palestine được gì?

Vẫn không chấp nhận nhà nước Palestine

Ngay tại buổi họp báo, Thủ tướng Netanyahu đã bảo không bao giờ có chuyện ăn nhà hàng, tức Israel sẽ không bao giờ chấp nhận giải pháp một nhà nước Palestine. Tuy nhiên, ông Netanyahu công nhận giải pháp 20 điểm này (cho đến khi ông đổi ý). 

Ở Mỹ ông nhận một kiểu, về đến nhà thì dưới áp lực của phe cực hữu trong chính quyền, ông hoàn toàn có thể thực thi một kiểu khác. Phần phe cực hữu trong liên minh chính quyền Israel, họ đã phê bình ngay chương trình 20 điểm. 

Chương trình của họ là phá hết nhà cửa, dồn hết người Gaza xuống miền nam, tập trung vào trại và bỏ đói hoặc bắn giết cho đến khi họ chịu hết xiết phải bỏ đi.

Lực lượng Palestine Islamic Jihad (PIJ), đồng minh với Hamas, cũng nói ngay là họ không chấp nhận chương trình này. Nhưng Hamas thì sao? Hamas còn đang suy nghĩ trong khi ông Trump cho họ thời gian 3 ngày, sau đó ông sẽ để Israel đánh tận lực. Như thể 2 năm qua, Israel mới chỉ đánh yêu Hamas mà thôi vậy.

Thật sự ra, 20 điểm này đối với Hamas cũng có thể chấp nhận được tạm thời.

Thí dụ việc giải giới và phá hủy các xưởng chế tạo vũ khí: tên lửa Qassam của họ chế tạo từ ống máng xối, dùng đường pha với phân bón làm chất nổ lực đẩy, ngòi nổ là một cây đinh đặt dưới một viên đạn súng trường và khai hỏa bằng bình điện xe máy. 

Giá thành một tên lửa này là 300 - 800 USD và xưởng sản xuất là một nhà để xe diện tích 12m2. Phá hủy xưởng này thì ngày mai họ có thể sản xuất tên lửa mới ở một gara khác thôi.

Việc giải tán tổ chức quân sự Hamas cũng vậy. Đến khi Palestine có bầu cử trong 1-2 năm tới để thành lập một chính phủ được thế giới công nhận thì một đảng dân sự Mahas chẳng hạn, hay Masha, có thể ra đời, thắng cử và bổ nhiệm thủ tướng của một nước Palestine độc lập. 

Chuyện này từng xảy ra ở nhiều nơi, khi một lực lượng kháng chiến võ trang khước từ bạo lực và tham gia bầu cử nếu hoàn cảnh cho phép hay đòi hỏi. Nhà chức trách Palestine là thí dụ trước mắt, khi tổ chức trước kia cũng bị dán nhãn "khủng bố" Tổ chức Giải phóng Palestine (PLO) nay đã thành chính quyền quản lý khu vực Bờ Tây.

Vậy phần Israel thì sao? Đại đa số người Israel đã mệt mỏi với chiến tranh vì tổ chức xã hội và kinh tế của họ không đáp ứng được chiến tranh kiểu tiêu hao lâu dài này. Đối với Israel, nếu chiến tranh trong 6 ngày mà không thắng thì sang ngày thứ 7 là đã mệt rồi. Giờ ta không phải ở ngày thứ 7 mà là ngày thứ 700. 

Dĩ nhiên sự mệt mỏi của Israel không ví được với tàn phá tại Gaza, nhưng Israel đứt tay còn đau hơn là Gaza sổ ruột! 

Đảng thứ nhì trong quốc hội, tức là đảng đối lập, do ông Yair Lapid lãnh đạo, tuyên bố sẵn sàng ủng hộ giải pháp Trump và ủng hộ Netanyahu nếu cực hữu lật đổ thủ tướng. Ngụ ý ở đây là gì? Là phe cực hữu chỉ có 14 ghế, trong khi ông Lapid có 24 ghế, dư sức giữ cho ông Netanyahu khỏi đổ, nếu ông chọn giải pháp thực thi hòa bình.■