Cơn bão nhân sự của ông Putin

Thay đổi nhân sự của các cơ quan sức mạnh này sẽ ảnh hưởng thế nào đến cục diện cuộc chiến tranh ở Ukraine và an ninh Nga?

"Một quyết định tuy không bất ngờ, nhưng vẫn gây sốc" là nhận định chung của truyền thông Nga về việc thay lãnh đạo Bộ Quốc phòng. 

"Không bất ngờ" bởi tin đồn về chiếc ghế của ông Shoigu đã râm ran được một thời gian, ít ra là từ sau cuộc nổi loạn tháng 6-2023 của cố chủ tịch tập đoàn quân sự tư nhân Wagner Yevgeny Prigozhin, rồi sau một thời gian im ắng, lại rộ lên vào tháng 4-2024 khi người phó của ông Shoigu Timur Ivanov bị bắt giữ vì tình nghi ăn hối lộ.

Nhưng quyết định này "vẫn gây sốc" bởi vị tân bộ trưởng. Quyết định được đưa ra 5 ngày sau khi ông Putin nhậm chức nhiệm kỳ tổng thống thứ 5, trên nền một tuyên bố nhậm chức không thêm luận điểm mới nào. 

Cho đến khi đó, cuộc cải tổ chính phủ nhiệm kỳ mới đã diễn ra bình lặng. Các chức vụ trụ cột hầu như không thay đổi: Thủ tướng vẫn là ông Mikhail Mishustin. Bộ ba quyền lực: Ngoại trưởng Sergey Lavrov, Giám đốc Cơ quan tình báo đối ngoại Sergei Naryshkin, và Giám đốc Cơ quan an ninh Alexander Bortnikov cũng giữ nguyên.

Hơn nữa, "gây sốc" còn là vì việc thay tướng diễn ra khi quân Nga đang giành ưu thế và thắng lợi trên chiến trường. Tờ Moskovsky Komsomolets nhận định ông Putin đã tạo "cơn bão nhân sự", bởi không ai chờ đợi một thay đổi như thế trong cao điểm chiến tranh, và ngồi vào ghế bộ trưởng quốc phòng lại là một người "cả đời làm kinh tế".

"Lọ Lem công nghệ nên trở thành mẹ vợ nhà vua"

Sinh năm 1959, ông Belousov là nhà hoạch định kinh tế con nhà nòi. Cha ông Rem Belousov là người sáng lập trường phái khoa học Liên Xô trong lĩnh vực định giá và quản lý, một trong những nhân vật đã tham gia cuộc "cải cách Kosygin" trong quản lý, điều hành và lập kế hoạch kinh tế giai đoạn 1965-1971 dưới thời Chủ tịch Hội đồng bộ trưởng Liên Xô Aleksey Kosygin. 

(Cải cách áp dụng các biện pháp quản lý tư bản chủ nghĩa; tăng cường sự độc lập và tự quản của xí nghiệp, hiệp hội và tổ chức kinh tế; áp dụng rộng rãi các biện pháp khuyến khích sản xuất bằng lợi ích vật chất).

Bản thân Andrei Belousov sau khi tốt nghiệp phổ thông ở trường chuyên toán lý, đã lấy bằng xuất sắc ở khoa kinh tế, Đại học Quốc gia Lomonosov năm 1981. 

Ông được coi là người dành cả đời cho công việc dự báo kinh tế, và từng là bộ trưởng phát triển kinh tế kiêm trợ lý tổng thống về các vấn đề kinh tế từ 2013. Đến 2020, ông trở thành phó thủ tướng thứ nhất trong đội ngũ chính phủ Mishustin.

Nói về Belousov, nhà hoạt động chính trị đối lập Ukraine Oleg Tsarev tóm gọn: "Một nhà quản lý giỏi, biết đếm tiền, được cử đến Bộ Quốc phòng". 

Tsarev kể một câu chuyện thú vị về Belousov: Tháng 8-2018, ông đề xuất với Putin ý tưởng rút thu nhập vượt mức 513 tỉ rúp của 14 doanh nghiệp lớn thuộc các ngành khai thác mỏ, luyện kim và hóa chất, mà họ có được nhờ thuế suất với các ngành này thấp hơn so với các công ty dầu mỏ. 

Bức thư bị rò rỉ lên báo chí và gây nhiều ồn ào khiến Belousov so sánh tác động của nó như "một quả trứng ném vào chuồng gà". Sau đó, thay vì nộp lại lợi nhuận vượt mức, các doanh nghiệp này phải tham gia 250 dự án đầu tư công lớn và quan trọng.

Truyền thông Nga 13-5 đồng loạt nhắc cách ông Belousov phân loại các doanh nghiệp Nga thập niên 1990: "Gặm, Gầm và Gõ". 

Ông giải thích: Gặm là khi "(đàn chuột) sà vào, ăn xong chạy sang đống thức ăn khác, Gầm là có một cái máng mà (đàn ngựa) gục vào uống nước rất lâu rồi đuổi nhau đi, và Gõ là khi con hươu lấy móng gõ rất lâu để cạy lấy mảnh rêu dưới lớp băng". 

Phân loại độc đáo này được ông Belousov giới thiệu tại diễn đàn xuất khẩu "Sản xuất tại Nga", trong phiên thảo luận chủ đề "Kỳ lân trong các thị trường tương lai" tháng 10-2023. 

Theo ông, các "công ty kỳ lân" (công ty khởi nghiệp có giá trị thị trường trên 1 tỉ USD trở lên) không thể là những công ty Gặm, Gầm và Gõ. "Kỳ lân không phải về Lọ Lem công nghệ kết hôn với hoàng tử, mà là Lọ Lem công nghệ trở thành mẹ vợ của nhà vua", ông ví von.

Chiến tranh dài lâu

Việc giới thiệu một người có kinh nghiệm kinh tế dày dạn vào vị trí Bộ trưởng Quốc phòng Nga cho thấy điều gì? 

Theo bà Elena Panina, Giám đốc Viện các chiến lược kinh tế và chính trị quốc tế: Bên cạnh nhiệm vụ hiển nhiên là "dọn dẹp" những vấn đề của Bộ Quốc phòng, từ thiếu hụt máy bay không người lái đến bê bối tham nhũng, còn một câu trả lời "vừa đơn giản vừa đe dọa": cuộc chiến với phương Tây sẽ còn kéo dài.

Theo bà, yếu tố then chốt của cuộc chiến, sự cạnh tranh của các "nền kinh tế thời chiến" ở Nga và phương Tây - đang dần thay đổi. Sẽ không có chiến thắng nhanh chóng - và để giành chiến thắng trong một, hai hoặc 5 năm, Nga không chỉ cần chuyển đổi ngành công nghiệp quốc phòng và các lĩnh vực liên quan của nền kinh tế, bằng cách gia tăng sản xuất nhiều lần, nhanh chóng áp dụng đổi mới và tạo ra một kiểu quân đội mới. 

Họ còn phải chuyển đổi sang một xã hội năng động, dựa trên kinh nghiệm từ chiến tranh và chú ý đến cấp độ xung đột tiếp theo.

Không phải ngẫu nhiên mà người ta so sánh ngân sách quốc phòng hiện tại với thời Liên Xô. Thời Xô viết, công nghiệp quốc phòng là nơi tạo ra các công nghệ mang tính đột phá và là động lực của toàn bộ nền kinh tế. 

Bây giờ, theo bà Panina, tổ hợp công nghiệp quốc phòng Nga một lần nữa phải đảm nhận vai trò tương tự. Bà cho rằng tác động của những thay đổi quản lý ở cấp độ này sẽ cảm nhận được trong một hoặc hai năm nữa, để chuẩn bị cho người Nga trước một cuộc chiến lâu dài nhưng tất thắng.

Thư ký báo chí của ông Putin, ông Dmitry Peskov, thì giải thích lý do bổ nhiệm ông Belousov: Ngân sách của Bộ Quốc phòng và khối an ninh trước đây khoảng 3%, nhưng gần đây đã tăng lên 6,7%. 

Nga đang dần tiếp cận cấp độ giữa những năm 1980, khi tỉ trọng chi phí này trong nền kinh tế là 7,4%. Ngày nay, người chiến thắng trên chiến trường là người cởi mở với đổi mới và thực hiện nhanh chóng nhất các nhiệm vụ. 

Vì vậy, Tổng thống Putin đã quyết định trong giai đoạn mới, không cần một sĩ quan hay tướng lĩnh dẫn dắt Bộ Quốc phòng, mà là một người thuộc khối dân sự, từng lãnh đạo rất thành công Bộ Phát triển Kinh tế.

Báo Mỹ The New York Times tin rằng những thay đổi này ở Nga "có thể trở thành bước ngoặt trong cuộc chiến đã kéo dài hơn hai năm của Nga ở Ukraine.... Bằng cách bổ nhiệm một nhà kinh tế, ông Putin đã ngầm thừa nhận tầm quan trọng của sức mạnh công nghiệp với bất kỳ chiến thắng quân sự nào".

Ông Shoigu "lên" hay "xuống"?

Đưa tin về quyết định nhân sự mới của ông Putin, truyền thông Nga có một tranh luận nhỏ về việc ông Shoigu được cất nhắc hay bị thất sủng, nói nôm na là "lên" hay "xuống". Một số ý kiến cho rằng ông Shoigu bị "xuống chức" phần nào vì những bê bối tham nhũng ở Bộ Quốc phòng. 

Trong khía cạnh này, bình luận viên chính trị của cổng thông tin Tsargrad Andrei Perla có lý khi nói việc bổ nhiệm Belousov sẽ "dập tắt ngay từ trứng nước mọi suy đoán về khả năng tham nhũng trong Bộ Quốc phòng".

Nhưng cũng có ý kiến cho rằng chức vụ mới của ông Shoigu không kém quan trọng. Hội đồng An ninh Nga là cơ quan đưa ra các quyết định chiến lược về nhiều vấn đề then chốt trong đời sống đất nước. 

Hằng tuần, ông Putin, chủ tịch Hội đồng này, đều tổ chức họp kín. Ngoài ra, ông Shoigu không chỉ đảm nhận chức vụ thư ký Hội đồng an ninh, mà còn kiêm nhiệm chức đại diện của tổng thống Nga trong Ủy ban Tổ hợp công nghiệp quân sự.

Cuối cùng các chuyên gia Nga lưu ý: Việc một chuyên gia dân sự làm bộ trưởng quốc phòng không có nghĩa là có thay đổi trong "hệ tọa độ" quốc phòng, bởi các vấn đề quân sự vẫn sẽ do Tổng Tham mưu trưởng, tướng lục quân Valery Gherasimov, đảm trách, dù vị trí này cũng có thể thay đổi trong thời gian tới: Chức Tổng tham mưu trưởng là do tổng thống bổ nhiệm. 

Theo nhà bình luận Sergey Markov, tất cả những quyết định này cho thấy trong nền chính trị và hệ thống quyền lực theo chiều dọc của Nga hiện nay, chỉ có một người thực sự không thể thay thế được: Vladimir Putin.■