Dân không thể chọn nhà cung cấp nước sạch theo ý mình

Bà Anke Verheij. Ảnh: NVCC

Thưa bà, Việt Nam cần làm gì để hướng tới mục tiêu: mọi người dân có thể uống nước trực tiếp từ vòi như ở nhiều nước phát triển khác?

- Để đảm bảo chất lượng nước từ nguồn nước đến vòi ở từng gia đình, chúng ta cần xây dựng kế hoạch đảm bảo an toàn nguồn nước. Tổ chức Y tế thế giới khuyến khích các nước xây dựng kế hoạch này và áp dụng tất cả các khâu trong toàn bộ hệ thống cung cấp nước, từ đầu nguồn tới các hộ gia đình.

Theo đó, nước phải đảm bảo an toàn, đáp ứng các tiêu chuẩn quy định. Kế hoạch phải có phương án đánh giá rủi ro và quản lý rủi ro. Nguồn nước uống lộ thiên luôn tiềm ẩn các yếu tố rủi ro về chất lượng nước, do đó, cần có các bước để giảm thiểu rủi ro này.

Ngoài ra, phải có quy trình ứng phó khẩn cấp trong trường hợp chất lượng nước không đáp ứng tiêu chuẩn. Ví dụ, ở Hà Lan, khi xảy ra ô nhiễm vi sinh đối với nguồn nước uống, sẽ có một quy trình gửi tin nhắn đến tất cả khách hàng trong khu vực bị ảnh hưởng với nội dung họ cần đun sôi nước trước khi uống.

Ngoài ra, chúng tôi cung cấp thông tin cảnh báo tương tự rộng rãi trên mạng xã hội, các phương tiện truyền thông, đài phát thanh và truyền hình...

Một khâu khác trong kế hoạch an toàn nước uống là giám sát chất lượng nước. Để đảm bảo chất lượng nước, chúng ta phải theo dõi chỉ số vi sinh (như E.coli, enterococci) trong nước đã qua xử lý hằng ngày và theo dõi liên tục các chỉ số hóa chất tại nguồn.

Để thực hiện điều này, cần có hệ thống cảnh báo sớm sinh học (biomonitor), giám sát độ đục, nồng độ oxy, pH và nhiệt độ, dẫn suất, và đánh giá chất lượng hóa học của nước hằng ngày hoặc hằng tuần về các thông số như mùi, vị, dư lượng thuốc trừ sâu, kim loại nặng, các chất bụi siêu nhỏ...

Đối với hồ cấp nước lộ thiên, có nên hạn chế sự tiếp cận của dân chúng hoặc vật nuôi để đảm bảo an ninh nguồn nước?

- Ở Hà Lan, các hồ chứa lộ thiên trong khu vực đầu nguồn nước là khu vực hạn chế công chúng, nếu không được phép, người dân không được ra vào. Khu vực hồ chứa có lực lượng an ninh chính thức bảo vệ liên tục.

Tuy nhiên, không phải lúc nào chúng tôi cũng có thể ngăn người dân vào khu vực này, nhất là những người câu cá. Vì vậy, ở cuối hệ thống hồ chứa, chúng tôi thiết kế một hệ thống quan trắc sinh học (từ động vật nhuyễn thể, thân mềm có hai mảnh vỏ như vẹm, nghêu) để liên tục chỉ thị về chất lượng nước bên cạnh các biện pháp kiểm tra trực tuyến về độ đục, nhiệt độ, pH và clo.

Hồ nước lộ thiên ở tỉnh Saskatchewan, Canada. Chất lượng nước mặt của các hồ trong tỉnh được giám sát bởi 24 trạm quan trắc để bảo vệ 11 nguồn nước của địa phương. Ảnh: Saskatchewan.ca

Làm sao nhà chức trách/người dân có thể tham gia kiểm tra, giám sát chất lượng nước của các công ty cấp nước?

- Người dân ở khu vực nào chỉ có thể mua nước sinh hoạt từ nhà máy nước phụ trách khu vực đó, điều này áp dụng ở khắp nơi trên thế giới. Tôi chưa thấy ở đâu người dân có thể chọn nhà cung cấp nước theo ý mình.

Theo tôi, công ty cấp nước là bên có trách nhiệm giám sát và chịu trách nhiệm về chất lượng nước. Cơ quan quản lý sẽ kiểm tra để đảm bảo việc giám sát chất lượng nước có được thực hiện đúng như những gì đã được phê duyệt và cam kết hay không. Ở Việt Nam, theo tôi biết Bộ Y tế cũng có kiểm tra chất lượng nước để đảm bảo chất lượng nước đạt tiêu chuẩn.

Làm sao để tránh tình trạng dân kêu, báo chí vào cuộc thì công ty cấp nước mới lên tiếng như trường hợp đã xảy ra ở Nhà máy nước mặt Sông Đà?

- Trong kế hoạch an toàn nước uống, công ty cấp nước phải có phương án ứng phó trong tình huống khẩn cấp. Quy trình bao gồm các bước hành động khác nhau như thông báo cho khách hàng về sự cố.

Đầu tiên, thông báo khách hàng ngưng sử dụng nước cho đến khi có kết quả nghiên cứu, phân tích về chất gây ô nhiễm nguồn nước và các rủi ro sức khỏe có thể xảy ra. Sau khi có thêm thông tin, các biện pháp nghiêm ngặt này có thể giảm dần mức độ phù hợp với tình huống cụ thể.

Luật về nước uống của Hà Lan buộc các công ty cấp nước phải có kế hoạch ứng phó khẩn cấp trong trường hợp nhà máy xử lý nước gặp sự cố hoàn toàn.

Các công ty cấp nước buộc phải có phương án dự phòng khác để cung cấp cho mỗi khách hàng trong khu vực bị ảnh hưởng 3 lít nước uống mỗi ngày tại các điểm phân phối khác nhau được mô tả trong kế hoạch ứng phó với rủi ro khẩn cấp. Việc phân phối nước khẩn cấp nói trên được diễn tập thường xuyên để có thể cung cấp nước hiệu quả khi cần thiết.

Rõ ràng để đảm bảo chất lượng nước uống, không thể có cách tiếp cận đơn ngành mà phải là cách tiếp cận toàn diện và đa ngành. Bà có thể chia sẻ ví dụ nào Việt Nam có thể học tập trong việc này?

- Đúng là không thể nâng cao chất lượng nước nếu không giải quyết các vấn đề liên quan, đặc biệt như xử lý nước thải, chất thải sinh hoạt và chất thải công nghiệp. Điều quan trọng là chất lượng nước thải sau xử lý phải được kiểm tra và kiểm soát chặt chẽ trước khi được trả lại cho môi trường.

Ở Hà Lan, việc trả lại nước thải đã qua xử lý của mọi ngành công nghiệp cũng như nước thải sinh hoạt của thành phố phải có giấy phép của cơ quan chức năng phụ trách chất lượng nước bề mặt. 

Việc xả nước thải đã qua xử lý phải tuân thủ các quy định nghiêm ngặt về chất lượng nước dùng cho các mục đích môi trường và các chức năng phục vụ khác nhau như nước ở khu vui chơi, giải trí, nước để sản xuất nước uống.

Đối với nguồn nước để sản xuất nước uống, chúng tôi có các quy định riêng để ngăn ngừa các sự cố có thể ảnh hưởng chất lượng nước. Các công ty cấp nước có liên hệ chặt chẽ với các ủy ban nước, đơn vị chịu trách nhiệm xử lý nước thải sinh hoạt và với các cơ quan chức năng khác phụ trách chất lượng nước.

Toàn bộ dữ liệu về chất lượng nước được chia sẻ rộng rãi với những ai quan tâm. Sự sẵn sàng hợp tác của các bên đã tăng lên kể từ khi chúng tôi có một số sự cố lớn liên quan đến rò rỉ hóa chất xảy ra trong quá khứ.

Xin cảm ơn bà!■

Biển truyền thông kêu gọi người dân bảo vệ nguồn nước “vì tất cả chúng ta” của Hiệp hội quản lý đầu nguồn Assiniboine được đặt tại nhiều nơi ở Canada. Ảnh: Assiniboine Watershed Ông Scott West (giám sát nhà máy xử lý nước ở Clarenville, tỉnh Newfoundland and Labrador, Canada): Đánh giá mức độ rủi ro của các hoạt động dân sinh quanh nguồn nước Quản lý lưu vực đầu nguồn nước bao gồm việc lập bản đồ chi tiết về cao trình của khu vực, thông tin về các dòng chảy để nắm rõ nước chảy vào hồ chứa đầu nguồn đến từ đâu.  Trong điều kiện lý tưởng, tôi cho rằng không hoạt động nào được phép diễn ra ở khu vực đầu nguồn nước uống và khu vực này phải được bảo vệ nghiêm ngặt. Tuy nhiên, điều này rất khó thực hiện triệt để trên thực tế vì diện tích rộng lớn của khu vực hồ chứa. Vì vậy, để giảm thiểu rủi ro, nhà máy nước sẽ lập danh sách phân loại và đánh giá mức độ rủi ro của các hoạt động cụ thể khác nhau bằng công cụ đánh giá rủi ro. Rủi ro nghiêm trọng thì phải tránh tuyệt đối. Rủi ro trung bình cần thêm các bước để đảm bảo tác động của hoạt động sẽ không gây hại hoặc gây ra thay đổi đến chất lượng nước. Hoạt động có rủi ro thấp hoặc không có rủi ro thì cần theo dõi để đảm bảo an toàn cho nguồn nước. Công ty cấp nước cần hiểu rõ các đặc điểm “đặc trưng bình thường” của nguồn nước và chất lượng nước vì như thế, chỉ cần một thay đổi nhỏ trong chất lượng nước sẽ cho bạn hiểu điều gì có thể đã xảy ra. Tại nhà máy nước nơi tôi làm việc, chúng tôi kiểm tra mỗi 2 giờ các thông số như màu sắc, độ đục, độ pH và nhiệt độ. Ngoài ra, chúng tôi tuần tra khu vực đầu nguồn càng nhiều càng tốt để phát hiện hoạt động không được phép trong khu vực. Nhà chức trách sẽ giám sát chất lượng nước của nhà máy nước bằng cách tiến hành các xét nghiệm độc lập. Ngoài ra, chúng tôi có luật về an toàn nước uống, công ty cấp nước có trách nhiệm giải trình khi nước không đảm bảo chất lượng. Những yếu tố như thiếu quy định pháp lý, thực thi không nghiêm các quy định đã có, các hoạt động bất hợp pháp, thiếu tập huấn cho nhân viên vận hành nhà máy, giấu giếm sự cố, thiếu hiểu biết về chất lượng nước... đều là những yếu tố có thể ảnh hưởng đến chất lượng nước ở bất cứ thời điểm nào. Nhưng nếu có thể khẳng định nhà máy nước chậm thông báo, thậm chí là che giấu sự cố, tôi cho rằng nhà máy phải hoàn toàn chịu trách nhiệm về các rủi ro và hậu quả liên quan. Ở Canada, nhà máy nước thường xuyên tổ chức các hội thảo và tập huấn cho đội ngũ. Chúng tôi có số điện thoại để người dân thông báo về các hoạt động bất hợp pháp hoặc đáng ngờ quanh khu vực nguồn nước.