Đầu tư hay đen đỏ

Việc sở hữu một phần một công ty lớn thực sự là nỗi thèm khát của nhiều người trên thế giới. 

Cổ phiếu - tờ giấy hay một đoạn mã vạch nào đó chứng minh quyền sở hữu một doanh nghiệp - do đó nhanh chóng trở thành thứ được giành giật, mua bán hàng ngày trên một cái chợ có tên là sàn giao dịch chứng khoán. 

Người mua kẻ bán có thể là những nhà đầu tư sành sỏi, cũng có thể là bà bán trà đá đầu ngõ.

 

Nhắc lại chuyện cũ

Thị trường chứng khoán Việt Nam manh nha bùng nổ từ năm 2006 với những câu chuyện thú vị. 

Như có thời điểm, sau chương trình thời sự 19h tối, trong khung giờ vàng, nhà đài phát một chương trình ngắn phổ cập kiến thức cơ bản về thị trường chứng khoán, cổ phiếu, cổ phần… cho toàn dân, người dẫn dắt chương trình là các… danh hài truyền hình.

Đầu năm, 2007 khi chỉ số VNIndex xấp xỉ 1.000, các tờ báo chuyên ngành kinh tế trong nước đã đồng loạt phê phán các phân tích bi quan và thiếu thực tế của một ngân hàng quốc tế cho rằng VNIndex nên chỉ ở ngưỡng 800 điểm là hợp lý. 

Theo các chuyên gia chứng khoán Việt Nam hồi đó, 1.200 điểm là chỉ số thị trường có thể hy vọng trong năm tới. Năm 2008, VNIndex về dưới… 400 điểm. 

Trúng “trứng” mua nhà nhanh chóng chuyển sang bán nhà trả nợ tiền mua “trứng”, rồi khi cũng vào thời gian đó bong bóng bất động sản vỡ là bán luôn nhà đang ở để trả nợ.

Chơi chứng khoán đã nhanh chóng trở thành một kênh đầu tư tài chính then chốt, bên cạnh các kênh truyền thống như vàng, USD, bất động sản và mới mẻ hơn như tiền ảo, Vietlot, cược 1 ăn 70… 

Tỉ lệ người dân có tài khoản ở sở giao dịch chứng khoán ở Việt Nam đang là 4% dân số (ở các quốc gia có lịch sử giao dịch chứng khoán lâu đời hơn, tỉ lệ này là trên 10%, như Mỹ là đến 20%).

Nói theo từ ngữ chuyên môn, dư địa phát triển của thị trường chứng khoán ở Việt Nam là mênh mông. Và thực tế, phong trào thắp nến soi “trứng” đã lây lan đến khắp chốn công sở, văn phòng, song song với cơn sốt săn lùng đất đồi, nhà vườn. 

Vốn tham gia chơi chứng khoán không cao, tính thanh khoản nhanh, nên dù tỉ lệ thành công trung bình lạc quan của nhà đầu tư là khoảng 20% (tức 10 người chơi thì… 8 người lỗ), nhưng về dài hạn đó có thể là một kênh đầu tư tốt, được ưu tiên của những người có tiền nhàn rỗi.

4% dân số tương đương với khoảng 4 triệu nhà đầu tư, trong đó số nhà đầu tư mới riêng năm 2021 là gần 1,3 triệu. Bao nhiêu trong số đó biết đến công ty mà mình sở hữu làm ăn ở ngành nghề gì, báo cáo tài chính 3 năm trở lại đây sáng sủa hay u ám, đội ngũ quản trị là những ai…?

Bằng cách nào mà một nhà đầu tư bình dân như một nhân viên văn phòng có thể quyết định mua mã nào bán mã nào, khi mà thông tin và xu hướng thị trường đươc quyết định bởi những “đội lái” và tình hình lên xuống nhiều khi không liên quan mấy đến sức khỏe của doanh nghiệp. 

Sự lũng đoạn trong một thời gian dài của các đội lái FLC bị phanh phui gần đây là minh chứng cho sự bất tường của thị trường chứng khoán Việt Nam, cộng với tâm lý phải đầu tư tài chính thì mới mong giàu của nhiều người có tiền nhàn rỗi khiến việc đầu tư chứng khoán mang màu sắc cờ gian bạc lận hơn là sự cân nhắc có tính toán.

Chờ đợi gì ở tương lai

Thị trường chứng khoán Việt nam đang ở trình độ và quy mô của thị trường mới nổi giai đoạn đầu, theo xếp hạng của các tổ chức tài chính quốc tế. Vậy mà quy mô vốn hóa đến cuối năm 2021 có lúc lên đến 115% GDP, ở ngưỡng vượt quá giá trị thực tế, chỉ số VN Index lên đến 1.500 điểm.

Theo lý thuyết, nó phản ánh kỳ vọng tích cực của giới đầu tư vào sức khỏe của nền kinh tế và sự sôi động của thị trường thứ cấp - nơi cổ phiếu được mua đi bán lại - sẽ thúc đẩy sự phát triển thị trường vốn cho doanh nghiệp trên thị trường sơ cấp - nơi diễn ra các hoạt động IPO và phát hành thêm cổ phiếu của doanh nghiệp.

Mục tiêu 10% dân số tham gia thị trường - tức khoảng thêm 6 triệu nhà đầu tư sẽ mở tài khoản, một số lượng khổng lồ những người chơi mới - đồng nghĩa với một thị trường to lớn cho các hoạt động thao túng làm giá để người chơi trả học phí trước khi trở thành nhà đầu tư có kiến thức.

Nghịch lý thị trường sẽ là VNindex có cơ hội tăng nữa, nhưng chất lượng cổ phiếu, tính minh bạch của thị trường không tăng tương xứng. 

Nó xuất phát từ một cơ hội kinh doanh béo bở: học phí của những nhà đầu tư mới. Những hành vi thao túng, trục lợi dần dà sẽ tinh vi, khó đoán hơn và đương nhiên, trong 3-4 triệu tay chơi mới vào, hơn 90% sẽ chỉ nhận ra khi đã mất tiền!

Đấy là bản chất của thị trường chứng khoán ở giai đoạn sơ khởi mà quốc gia nào cũng trải qua, chứ không riêng Việt Nam. 

Có thể ở Việt Nam nghiêm trọng hơn một chút vì lực đẩy hỗ trợ là khá phong phú - từ các ngành "công nghiệp không khói" khác như vé số, lô đề. Việc tiền nhàn rỗi được hút vào thị trường chứng khoán là một chỉ dấu tốt cho nền kinh tế.

Nhưng tiền đấy sẽ chảy vào túi ai là vấn đề mà cơ quan kiểm soát cao nhất - Ủy ban Chứng khoán nhà nước - phải có những động thái đi trước để ngăn chặn giới đầu cơ. Mục đích là để tránh tình trạng như mấy năm qua: biên độ tăng giảm của đỉnh và đáy được nhào nặn để những con bạc khát nước lao vào. 

Pháp luật trong trường hợp này phải là những quy định hợp lý và được thực thi, kiểm soát bởi những con người có đủ năng lực, liêm chính và cả dũng khí.■