Di sản lớn của ông Widodo

Khi ông Joko Widodo (hay Jokowi) nhậm chức tổng thống Indonesia năm 2014, đã có rất nhiều ý kiến lạc quan về tương lai nước này. Thời điểm đó, chính trị gia đình và quân đội thống trị chính trường nên sự nổi lên của Jokowi, từng là thợ mộc rồi người buôn đồ nội thất trước khi thành thị trưởng Jakarta, được coi là biểu tượng của hy vọng. 

Việc bầu ông được đánh giá là "đỉnh cao của nền dân chủ ở Indonesia" - phó giáo sư Vishnu Juwono của Đại học Indonesia nói với tạp chí Time. "Ông ấy là người ngoại đạo".

Ông Jokowi cam kết nền chính trị mới, giảm sự can thiệp của các nhà tài phiệt, các gia đình quân sự vốn tích lũy nguồn tài sản khổng lồ và ảnh hưởng suốt 3 thập niên nắm quyền của cố tổng thống Suharto. Ông tuyên bố trở thành tổng thống "không có nghĩa là chuyển dần quyền lực cho con cái mình". Gần một thập niên sau, ông Jokowi đang có những thay đổi.

Ảnh hưởng chính trị

Điều rõ ràng nhất của việc thiết lập đế chế chính trị này là hôm 16-10, ngay trước hạn chót đăng ký ứng viên cho kỳ bầu cử sắp tới, dự kiến diễn ra ngày 14-2, Tòa hiến pháp đã trao cho ông một chiến thắng quan trọng: gỡ bỏ rào cản để cho phép con trai cả ông Jokowi ra tranh cử phó tổng thống. 

Chánh án Tòa hiến pháp, ông Anwar Usman là em rể ông Jokowi, đã phán quyết rằng bất cứ ai từng giữ vị trí giành được "qua bầu cử, bao gồm cả bầu cử lãnh đạo vùng" sẽ được miễn quy định tuổi tối thiểu là 40 để tranh cử tổng thống hay phó tổng thống. 

Ứng viên tổng thống hàng đầu, Bộ trưởng Quốc phòng Prabowo Subianto (từng là đối thủ của ông Jokowi trong hai kỳ bầu cử trước) nhanh chóng bổ nhiệm con trai cả Gibran Rakabuming của ông Jokowi làm ứng viên phó tổng thống. Gibran, 36 tuổi, đang là thị trưởng thành phố Solo - vị trí từng mở đường cho ông Jokowi tham gia chính trường.

Phe đối lập và các tổ chức chỉ trích phán quyết này, nói điều 17 của luật tư pháp Indonesia cấm thẩm phán tòa hiến pháp tham gia các vụ liên quan tới người thân hay bản thân mình. 

"Một ứng viên không thuộc một đế chế chính trị nào giờ đang tạo ra một đế chế. Đó là thay đổi 180 độ cho một người vươn lên nắm quyền từ xuất thân khiêm tốn và được coi là người ngoại đạo với chính trị" - Peter Mumford, chuyên gia về Đông Nam Á của Eurasia Group, nói với Financial Times.

Giờ thì ông Widodo ủng hộ việc liên minh với các đảng phái lớn, đặc biệt là bởi ảnh hưởng bao trùm của ông đối với Đảng Dân chủ đấu tranh (PDI-P), đảng lớn nhất trong quốc hội. Con trai út của ông Kaesang Pangarep hồi tháng 9-2023 đã gia nhập Đảng Đoàn kết (PSI) đối lập và chỉ vài ngày sau trở thành chủ tịch đảng này. Con rể ông, Bobby Nasution, là thị trưởng thành phố Medan kể từ năm 2021.

Ở trong nước, phong thái nhẹ nhàng, dân dã của Widodo đã khiến ông trở thành một lãnh đạo rất được lòng dân với tỉ lệ ủng hộ luôn ở quanh mức 80%. Trong các nước lớn, chỉ Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi có được tỉ lệ như vậy.

Ông Widodo có ảnh hưởng tới mức một số người ủng hộ ông thậm chí kêu gọi ông ra tranh cử nhiệm kỳ 3 (Hiến pháp không cho phép). 

"Sau nhiều năm bất ổn, Indonesia dưới thời Jokowi đã trở nên ổn định và có mức đầu tư FDI kỷ lục. Thành tích của ông về kinh tế, cải thiện hạ tầng và giúp đời sống người dân tốt hơn so với 10 năm trước là rất mạnh - một cựu đại sứ ở Indonesia nói - Dấu hỏi sẽ là thành tích của ông với việc chống tham nhũng và giữ được tính liêm chính của hệ thống chính trị".

Di sản về hạ tầng, phúc lợi

Theo Jakarta Post, di sản của Jokowi sẽ được nhớ tới nhờ những chính sách của ông về đầu tư hạ tầng, các chương trình phúc lợi xã hội và tăng trưởng kinh tế giúp Indonesia tăng trung bình 5% mỗi năm suốt thời gian ông tại nhiệm (trừ năm 2020 vì Covid), giúp Indonesia có nền tảng tốt để đối phó với những bất định toàn cầu trong những năm tới.

Phần lớn thành tích này là nhờ đầu tư rất lớn vào hạ tầng. Đất nước với 13.000 hòn đảo vẫn còn nhiều vùng thiếu các hạ tầng căn bản. Trong thời kỳ cầm quyền, ông Jokowi đã triển khai xây một loạt sân bay, cảng, nhà máy điện, đập và hàng nghìn km đường và đường sắt. 

Ông đã dùng sức ảnh hưởng của mình để thu hút sự hỗ trợ từ các đảng chính trị, doanh nghiệp và giới tài phiệt. Ông cũng thay đổi hoàn toàn chính trị Indonesia khi có những chiến dịch truyền thông xã hội khôn khéo để tập trung hết sự chú ý của dư luận vào các vấn đề tăng trưởng kinh tế.

"Có thể nói là Jokowi đã làm khá tốt về kinh tế, như được thừa nhận cả trong nước và trên trường quốc tế", tờ Jakarta Post nhận định. Tinh thần lạc quan và quyết tâm cũng là dấu ấn điều hành của ông, như việc thúc đẩy một số luật để tăng cường đầu tư và tạo thêm việc làm. 

Ông cũng để lại một số dự án dấu ấn như đường sắt cao tốc Jakarta - Bandung và chuyển thủ đô sang Đông Kalimantan và một loạt dự án hạ tầng khác. Một di sản khác của ông là lộ trình "Golden Indonesia (Indonesia vàng) 2045" đặt mục tiêu đưa đất nước trở thành nền kinh tế phát triển vào dịp kỷ niệm 100 năm độc lập. 

Theo tính toán của OECD, GDP của Indonesia sẽ đạt 8.890 tỉ USD vào năm 2045 và trở thành nền kinh tế lớn thứ tư thế giới nhờ thời điểm vàng dân số giai đoạn 2030-2040, khi 64% dân số trong độ tuổi làm việc. Không chỉ là thị trường lớn với thế giới, Indonesia được kỳ vọng sẽ có nguồn nhân lực sáng tạo, kỹ năng và năng suất cao.

"Với tất cả những gì đã làm, Jokowi có cơ hội lớn để lại một di sản có dấu ấn khi từ nhiệm", Jakarta Post viết. Tuy nhiên, tờ báo cũng cảnh báo có những việc có thể sẽ ảnh hưởng tới hình ảnh này.

Hôm 5-1, ông Widodo được nhìn thấy ăn tối với ông Prabowo tại một nhà hàng ở Jakarta - ngụ ý thể hiện sự ủng hộ của ông với người có khả năng kế nhiệm. 

Dù vẫn duy trì thông điệp trung tính trong các phát biểu, sự ủng hộ của ông Widodo được coi là rõ ràng khi con trai cả của ông, Gibran, là người chạy đua cùng ông Prabowo. Ngoài ra, con trai út của ông Jokowi, chủ tịch Đảng PSI Kaesang, cũng đã chính thức lên tiếng ủng hộ ông Prabowo.

Bữa ăn diễn ra chỉ hai ngày trước cuộc tranh luận về các vấn đề quốc phòng và đối ngoại giữa các ứng viên Prabowo, Ganjar Pranowo, tỉnh trưởng Trung Java và Anies Baswedan, cựu tỉnh trưởng Jakarta. 

Đây là tương tác "không chính thức" công khai đầu tiên giữa ông Widodo với bộ trưởng quốc phòng của mình kể từ khi "cậu cả" Gibran trở thành ứng viên phó tổng thống hồi tháng 10. Ông Anies nói với trang Kompas rằng ông không quan ngại về cuộc gặp này. "Cuộc gặp giữa tổng thống và một bộ trưởng của ông, nên điều đó là bình thường với tôi".

Thách thức hậu nhiệm kỳ

Khi bước vào giai đoạn cuối thời kỳ nắm quyền, một số di sản của ông Jokowi cũng đang bị chất vấn. Thậm chí cả sáng kiến lớn của ông là việc phát triển thủ đô mới Nusantara thay thế thủ đô Jakarta hiện tại.

Kể từ khi công bố từ năm 2019, dự án tham vọng nhằm dịch chuyển thủ đô từ đảo Java sang đảo Borneo đã bị nghi ngờ và chỉ trích - từ việc chưa tham vấn đủ cho tới các tranh cãi về đền bù đất với các cộng đồng thiểu số lẫn quan ngại về dòng tiền đầu tư từ Trung Quốc.

Ông nói rằng thủ đô mới là cần thiết vì 1/4 diện tích thủ đô Jakarta có thể bị chìm vào năm 2050. Giới quan sát đánh giá dự án 34 tỉ USD dự kiến hoàn thành năm 2045 này khó khả thi. 

Chính phủ nói sẽ chi khoảng 20% chi phí, phần còn lại là từ các nhà đầu tư trong và ngoài nước. Nhưng sau bốn năm dự án được công bố vẫn chưa có ngân hàng quốc tế nào ký hợp đồng tài trợ. 

Ông Jokowi thành công hơn trong thu hút nhà đầu tư ở các dự án khác. FDI vào nước này đạt 45 tỉ USD năm 2022, tăng 44% so với năm trước. Phần lớn khoản đầu tư này đến từ Trung Quốc và nhắm vào các lĩnh vực khai khoáng và chế biến nickel, kim loại rất quan trọng để sản xuất pin xe điện mà Indonesia có trữ lượng lớn nhất thế giới.

Việc ông Jokowi tập trung vào hạ tầng cũng khiến chiến lược địa chính trị của Indonesia phức tạp hơn. Đất nước vốn nổi tiếng với chính sách không liên kết này hiện đang được kéo gần hơn với Trung Quốc. Bắc Kinh đầu tư hơn 8 tỉ USD vào Indonesia năm 2022, gấp 4 lần Mỹ. 

Tỉ trọng xuất khẩu của nước này tới Trung Quốc cũng tăng từ 12% năm 2014 lên 22% năm 2022. Các chuyên gia nói ông Jokowi hiện đang đi theo công thức tăng trưởng của Trung Quốc khi dựa nhiều vào hạ tầng, vay nợ và các doanh nghiệp quốc doanh. ■