Gen Beta: Nhân chứng sống của thời từng là viễn tưởng

TTCT - Năm 2025 đánh dấu khởi đầu của thế hệ mới được gọi là Gen Beta - thế hệ có khả năng thực hiện và chứng kiến những biến đổi mà trước đây chỉ có thể xuất hiện trong phim khoa học viễn tưởng.

Theo Mark McCrindle - nhà nghiên cứu xã hội và nhân khẩu học người Úc đã đặt ra tên gọi thế hệ Alpha và được chấp nhận toàn cầu - Beta là thế hệ ra đời từ năm 2025 đến 2039, dự kiến đạt khoảng 2,1 tỉ người vào năm 2035, chiếm 16% dân số thế giới.

Đây là thế hệ thứ hai sau Alpha (sinh từ 2010 - 2024) chào đời và lớn lên hoàn toàn trong thế kỷ 21, và đủ khả năng sống đến thế kỷ 22. Họ có khả năng gặp tận mặt mèo máy Doraemon vào năm 2121 - nếu như nó thật sự có thật - điều mà thế hệ Y và Z chỉ biết xem trên phim và truyện tranh.

Một thế hệ AI tự nhiên

Sinh ra trong giai đoạn công nghệ thông minh và trí tuệ nhân tạo (AI) đã phát triển vượt bậc, Gen Beta sẽ trưởng thành trong kỷ nguyên mà AI và tự động hóa được tích hợp hoàn toàn vào cuộc sống hằng ngày, từ giáo dục, công ăn việc làm đến chăm sóc sức khỏe và giải trí. Đối với họ, "thế giới kỹ thuật số và thế giới vật chất sẽ hòa làm một" - McCrindle chia sẻ với Newsweek.

Thử tưởng tượng một ngày của các bạn nhỏ Gen Beta sẽ ra sao trong khoảng hai thập niên tới. Sáng dậy có các robot đánh thức và chuẩn bị sẵn quần áo, đồ ăn để đến trường. Đi học, đi làm bằng phương tiện giao thông tự động quy mô lớn.

Sức khỏe được kiểm soát bởi công nghệ đeo được có hiển thị chỉ số cụ thể và các nhắc nhở cần thiết. Giải trí bằng các trò chơi trong môi trường thực tế ảo sắc nét. Cần vận chuyển hàng hóa có drone lo.

Viết trên Forbes, tiến sĩ Lance B. Eliot, nhà khoa học và chuyên gia tư vấn AI nổi tiếng, nói bà muốn gọi thế hệ Beta là "thế hệ AI tự nhiên", bởi AI sẽ hiện hữu trong đời sống của thế hệ này như không khí mà họ hít thở hằng ngày.

Theo Eliot, Gen Beta sẽ được giáo viên AI hoặc gia sư AI dạy học tại nhà với tốc độ nhanh hơn và thích ứng với từng trẻ nhỏ hơn chương trình học hiện tại, điều này có thể vẽ ra triển vọng thế hệ này sẽ học nhanh và thông minh hơn.

Đối với các thế hệ trước, AI thật phi thường và không tưởng, còn đối với Gen Beta thì bình thường thôi. Cần giải một bài toán khó ở trường - hỏi AI. Gặp khó khăn khi học lái ô tô - không cần lo có AI chỉ cách. Đi làm thêm kiếm tiền trang trải việc học - AI sẽ như một cộng tác viên phụ giúp hoàn thành. Cần bạn tâm sự, hẹn hò thì đã có những người bạn ảo AI hoặc thậm chí robot hình người. Cộng đồng mà các bạn nhỏ kết nối sẽ trực tuyến không biên giới.

Trên trang cá nhân, McCrindle cho rằng tuổi thơ các em sẽ nhấn mạnh hơn vào cá nhân hóa, thuật toán AI sẽ điều chỉnh việc học tập, mua sắm, tương tác xã hội theo cách mà chúng ta ngồi đây chỉ biết tưởng tượng ra.

Sống giữa thế giới như vậy, thế hệ Beta cần tìm được sự cân bằng giữa duy trì kết nối và thể hiện bản thân, bởi càng phụ thuộc vào công nghệ và mạng xã hội thì càng sản sinh tác động tiêu cực đến sức khỏe tâm thần và kỹ năng xã hội.

Chưa kể những quan ngại về quyền riêng tư và bảo mật dữ liệu. Cha mẹ Gen Y hay Z sẽ phải hướng dẫn tận tình để con họ xây dựng danh tính kỹ thuật số an toàn, ý thức rõ ràng về cá tính trực tuyến lẫn đời sống thực, ông McCrindle khuyên.

Thế giới tới thời Gen Beta

Vào khoảng năm 2050, Gen Beta sẽ ở vào độ tuổi 20, họ sẽ là chứng nhân của những lời "sấm truyền" về khoa học, chẳng hạn sự xuất hiện của trí tuệ nhân tạo tổng quát (AGI) đâu đó vào năm 2029 hay "điểm kỳ dị" (singularity) khoảng năm 2045, khi con người không thể kiểm soát và đảo ngược sự phát triển công nghệ.

Ấy là lấy các dự đoán của nhà khoa học máy tính người Mỹ Ray Kurzweil làm ví dụ, chứ giới công nghệ không thiếu các viễn mơ như vậy.

Chẳng hạn, các thanh niên Gen Beta đến khoảng năm 2029-2035 chắc cũng không còn lo chống lão hóa, tìm mọi cách phẫu thuật thẩm mỹ níu kéo thanh xuân nữa vì công nghệ sinh học nano có thể giúp con người chống lại sự già đi. Tuổi thọ của con người vì thế mà kéo dài hơn, trường sinh bất lão thì chưa chắc nhưng trẻ lâu thì hẳn không phải ước mơ.

Bền vững chắc sẽ trở thành từ khóa trong thời đại của Gen Beta. Bền vững về dân số khi tỉ lệ sinh giảm, già hóa nhanh. Bền vững trong các hoạt động kinh doanh, sản xuất, chuyển dịch sang năng lượng tái tạo, nền kinh tế tuần hoàn và các sản phẩm thân thiện môi trường.

Nhà nghiên cứu Jason Dorsey nói với NBC News, khi thế hệ Beta đủ tuổi đi bỏ phiếu, có thể quan chức đương quyền sẽ là thế hệ Z. Mà theo Trung tâm nghiên cứu Pew (Mỹ) thì 67% Gen Z tin thế giới nên đặt biến đổi khí hậu lên hàng ưu tiên nhất để đảm bảo một hành tinh bền vững cho tương lai.

Sự gia tăng của tự động hóa và AI cũng dẫn đến hàng loạt thay thế công việc và sự xuất hiện các công việc mới, đòi hỏi bộ kỹ năng khác biệt. Một báo cáo năm 2023 của Diễn đàn Kinh tế thế giới cho thấy AI có thể tạo ra 97 triệu việc làm mới trên toàn cầu trong các lĩnh vực khoa học dữ liệu, phát triển AI và công nghệ xanh vào năm 2025.

Đối với Gen Beta, khả năng thích ứng và học tập suốt đời sẽ là những kỹ năng thiết yếu để phát triển trong thị trường việc làm đang thay đổi này. Khi trưởng thành, thế hệ Beta sẽ làm mới hệ thống giáo dục để nâng cao kỹ năng cho lực lượng lao động thời đại mới.

George Orwell từng nhận xét: "Mỗi thế hệ đều tưởng tượng mình thông minh hơn thế hệ trước và khôn ngoan hơn thế hệ sau". Để Beta thật sự là thế hệ tốt nhất của nhân loại trong lịch sử thế giới thì vai trò của tất cả thế hệ hiện tại là sâu đậm vô cùng.

Tên gọi các thế hệ phổ biến bắt đầu bằng cách đặt tên hẳn hòi - Thế hệ mất mát (1883-1900), Thế hệ vĩ đại nhất (1901-1927), Thế hệ im lặng (1928-1945), Baby Boomer (1946-1964); rồi sang dùng chữ cái - X (1965-1979), Y (hay thiên niên kỷ, 1980-1994) và Z (1995-2009).

McCrindle cho biết quyết định đặt tên cho Gen Alpha và Gen Beta vì việc chuyển sang bảng chữ cái Hy Lạp báo hiệu một sự thay đổi lớn trong các thế hệ, về thế giới mà họ sẽ lớn lên và đặc biệt là những thay đổi về công nghệ còn đang chưa đoán định được. Tuy nhiên, với dân công nghệ, nhất là trong lĩnh vực phát triển phần mềm, thì Beta mang một khái niệm khác: bản thử nghiệm.

Dù vô tình hay hữu ý thì Beta với nghĩa này cũng đâu đó cho thấy thế hệ phải đối diện nhiều thách thức, điều chỉnh để là thế hệ bước ngoặt mới trong lịch sử nhân loại.

Nhìn lại lịch sử, Gen Beta tưởng khác nhưng lại có sự tương đồng một cách lạ kỳ với Thế hệ im lặng.

Thế hệ im lặng sinh ra trong thời kỳ đầy khó khăn và hỗn loạn, lớn lên trong Đại khủng hoảng và Thế chiến thứ II thiếu thốn vật chất nhưng dư bất ổn. Đây là thế hệ điển hình cho chuyện vượt khó, vượt khổ, vì vậy thế hệ này có khả năng thích nghi, hy sinh, vươn lên từ đống đổ nát. Gọi là "im lặng" vì họ âm thầm đóng góp, không khoa trương nhưng những gì họ xây dựng được thì lịch sử đã chứng minh.

Thế hệ Beta thì ngược lại, họ sinh ra đã có vật chất khá đủ đầy nhưng tương lai thì nhiều bất ổn, từ kinh tế, xã hội, chính trị đến môi trường. Đè trên vai thế hệ Beta là hàng loạt vấn đề về biến đổi khí hậu, đời sống ảo trên mạng xã hội, những hệ quả hậu đại dịch, thậm chí cả đạo đức AI. Ai cũng bảo thế hệ này sung sướng, nào có biết họ sẽ phải chật vật "vượt sướng" thế nào. Điều này đòi hỏi Gen Beta phải thủ cho mình khả năng thích nghi và đối mặt khủng hoảng thời đại, không kém gì ông bà cố kỵ Thế hệ im lặng.

Ngoài ra, nét giống giữa hai thế hệ này còn là việc chịu sự tác động của phụ huynh khá sâu sắc. Thế hệ mất mát và Thế hệ vĩ đại nhất đã dạy Thế hệ im lặng những giá trị cốt lõi như tiết kiệm, kỷ luật, lao động chăm chỉ để vượt qua thời kỳ khó khăn. Đồng thời, phụ huynh giai đoạn này nhấn mạnh sự hy sinh cá nhân, nhắm đến những mục tiêu lớn hơn của gia đình, cộng đồng. Thành tựu của họ cho nền giáo dục là sự bùng nổ kinh tế ở phương Tây sau chiến tranh, những tiến bộ khoa học công nghệ quan trọng.

Theo Forbes, nhìn chung thế hệ Beta sẽ không có vai trò quan trọng trong việc tạo ra hoặc thay đổi AI cho đến khi họ trưởng thành từ khoảng năm 2045 trở đi. Cho đến lúc đó, họ vẫn chỉ là người đi theo. Là con của Gen Y và Z, thế hệ Beta sẽ được định hình bởi cha mẹ đã kinh qua nhiều thách thức kinh tế và xã hội, nhờ đó họ có sức bền, kiên cường và khả năng ứng phó với bất ổn. Tuy vậy, nhà xã hội học McCrindle đánh giá các bậc phụ huynh này sẽ còn quan điểm bảo thủ, muốn tiết kiệm, muốn tái sử dụng, vừa muốn tăng trưởng vừa muốn tích lũy.

Vốn được mệnh danh là "trẻ em iPad", phụ huynh của Gen Beta hiểu ảnh hưởng của công nghệ, truyền thông và biến đổi khí hậu. Vì thế họ sẽ khuyến khích tư duy sáng tạo, khả năng giải quyết vấn đề và sự đồng cảm, đồng thời cũng là cán cân kiềm tỏa Gen Beta chìm sâu vào "trực tuyến kinh niên".