Hiện tượng Zohran Mamdani: Salaam New York!

Cũng đáng nhắc, thị trưởng đương nhiệm Eric Adams kỳ này chỉ nhận được... 0,3% số phiếu. Những điều này báo hiệu cho một mùa gió mới trong bầu cử toàn quốc sắp tới ở Mỹ năm 2026, mang thay đổi đến cho Đảng Dân chủ. 

Thành công của Mamdani sẽ là phát súng ra hiệu cho thành phần Dân chủ xã hội từ bóng tối nào đó xuất hiện trong các kỳ sơ cử của đảng năm tới.

Thị trưởng Hồi giáo của thành phố đông người Do Thái

Ngày 4-6-2025, diễn ra cuộc tranh luận trên truyền hình giữa các ứng cử viên chức thị trưởng thành phố New York của Đảng Dân chủ. Đây là sơ cử trong đảng. Tại Mỹ, khi đăng ký cử tri, bạn cho biết theo Dân chủ hay theo Cộng hòa hoặc Độc lập. 

Nếu chọn Dân chủ thì bạn được tham gia kỳ sơ cử nội bộ của đảng, tức chọn người sẽ là ứng viên trong kỳ bầu cử tới. New York là thành phố lớn nhất nước Mỹ với 8,8 triệu dân cư, chia thành 5 quận. 

Đây là một thành phố cực kỳ đa diện, là nơi có nhiều người Do Thái (1,1 triệu) nhất trên thế giới ngoài Israel, nhiều người Hoa (700.000) nhất ngoài châu Á, nhiều người Puerto Rico nhất (600.000) ngoài Puerto Rico, một cộng đồng Hồi giáo lớn nhất nước Mỹ và đủ thứ cộng đồng Âu - Á khác, từ Nga đến Ấn Độ. Người Do Thái chiếm 13% dân số, riêng tại quận Brooklyn họ chiếm 25%.

Một câu hỏi được đặt ra trong cuộc tranh luận cho các ứng viên nói trên là: "Nếu thắng cử thị trưởng, quý vị sẽ đi thăm nước ngoài nào đầu tiên?". Đây là câu hỏi "bẫy" của ban tổ chức và hết sức vô duyên. 

New York hẳn có tầm quan trọng gì đó trên thế giới, nhưng không phải là một quốc gia độc lập với một chính sách ngoại giao. Tất nhiên, không có ứng viên nào trả lời tôi sẽ đi thăm Việt Nam đầu tiên để ăn phở Lý Quốc Sư, vì người gốc Việt tại thành phố chỉ từ 12.000 - 15.000 người, tùy nguồn kiểm kê. 

Cũng không có ai nói tôi sẽ đi thăm Trung Quốc hay Puerto Rico. Các ứng viên thi nhau trả lời là "Israel". Người nói tôi đã thăm 4 bận và sẽ đi thăm nữa, kẻ bảo tôi chưa từng đi lần nào nhưng nôn nao sẽ đi thăm ngay. 

Riêng ứng viên Mamdani bảo tôi sẽ không đi đâu hết, ở New York để lo việc cho 5 quận và tiếp xúc, gặp gỡ các dân cư gốc Do Thái ngay tại thành phố này.

Trong kỳ bầu cử 4-11 vừa rồi, phía Cộng hòa không có mảy may hy vọng gì. Người thắng sơ cử trong Đảng Dân chủ (24-6) chắc chắn sẽ là người thắng chức thị trưởng. Dẫn đầu phía Dân chủ là Cuomo. 

Ông này là danh gia thế phiệt - con cựu thống đốc tiểu bang New York, bản thân ông cũng là cựu thống đốc tiểu bang và cựu bộ trưởng thời Clinton. Vợ cũ ông là con Robert Kennedy, tức cháu ruột tổng thống John Kennedy. Em ông là nhà báo nổi tiếng Chris Cuomo.

Thăm dò trước kỳ sơ bộ cho thấy ông sẽ về đầu, nhưng kết quả bất ngờ, ông thua với 43,6%. Người thắng với 56,4% là dân biểu bang Mamdani (tức 1 trong 150 đại biểu hạ viện của bang New York), người có xuất thân khác hẳn ông Cuomo. 

Trước khi chuyển sang làm chính trị, ông là một ca sĩ rap thất bại, sanh tại Uganda (Phi châu), nhưng bố mẹ là người Ấn và theo đạo Hồi. Mẹ ông là nhà làm phim Mira Nair (các phim Salaam Bombay, Mississippi Masala), từng 2 bận giành giải Cannes và 4 bận giải Venice. 

Bố ông là giáo sư Đại học Columbia và vợ ông là nghệ sĩ trẻ gốc Syria cũng đạo Hồi. Tuy nhiên, mới có 4 năm làm dân biểu New York, Mamdani không những vô danh tiểu tốt so với Cuomo, mà còn vô danh so với nhiều ứng viên Dân chủ khác, có mặt lâu đời ở những chức vụ quan trọng ở tiểu bang hay thành phố.

Số người Hồi giáo ở thành phố New York là 9%. Cho tới giờ, thành phố chưa từng có một thị trưởng Hồi giáo và bất kể thị trưởng nào cũng phải dựa vào dân cư Do Thái để thắng cử. Nói qua, dân cư gốc Ấn là 2,4%, nhưng thành phần này phần lớn theo Ấn giáo. 

Mamdani là ứng viên ngược đời đầu tiên tranh cử trên lập trường ủng hộ Palestine. Ông tham gia tuyệt thực phản đối diệt chủng tại Gaza, ủng hộ phong trào tẩy chay Israel (BDS) và cho biết nếu làm thị trưởng, sẽ ra lệnh cho cảnh sát New York bắt Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu theo trát tòa quốc tế, nếu ông này đến New York.

Thách thức guồng máy truyền thống

Trong kỳ sơ cử, ông Cuomo nhận được 35 triệu USD, trong đó riêng cựu thị trưởng New York (và tỉ phú Do Thái thân Israel) Michael Bloomberg tặng 8 triệu. Tiền này giờ coi như đổ xuống sông Hudson. 

Ít tiền hơn, nhưng ông Mamdani vận động tranh cử khôn khéo hơn, ông dựa vào 10.000 người tình nguyện gọi điện cho cử tri và gõ cửa từng nhà. Chương trình nghị sự của ông đề cập đến sinh hoạt đắt đỏ, giao thông công cộng và khó khăn về nhà ở - những điều thiết thực với mọi người. 

Tưởng vậy là xong, tức Đảng Dân chủ đã có ứng viên chính thức. Phía Cộng hòa có một ứng viên nhưng nhẹ ký. Sliwa là người vui tánh, nuôi 20 con mèo và từng thành lập nhóm hiệp sĩ đường phố Guardian Angels đi tuần canh cướp giật móc túi trên xe điện. 

Đương kim thị trưởng Adams tranh cử dưới nhãn độc lập thì đang vướng vào các vụ kiện tham nhũng nên con đường thị trưởng của Mamdani sau 24-6 là thênh thang.

Nhưng ngoài chuyện của thành phố New York, vụ này là đe dọa cho guồng máy truyền thống của Đảng Dân chủ trên khắp nước Mỹ và trong mọi cuộc bầu cử tới vào năm 2026. Nó cho thấy một người trẻ hát nhạc rap không hay chẳng hiểu từ đâu ra có thể đánh đổ ứng viên thần thế của đảng suốt nửa thế kỷ. 

Tấm gương này sẽ khiến vô khối người trẻ thuộc thành phần Dân chủ xã hội hay cấp tiến bỗng dưng xuất hiện trong các kỳ sơ cử của đảng và đe dọa các gương mặt lâu năm, dù họ không có hậu thuẫn hùng hậu hay tiền bạc.

Hiện thành phần này chỉ có vài đại biểu quốc gia, với 5-7 người có thể kể tên trong Hạ viện Mỹ 435 người. Tại Thượng viện, họ có độc một đồng minh là ông Bernie Sanders, đã 84 tuổi. Tuy nhiên, họ là xu hướng đang lên. 

Xét cả nước Mỹ, họ mới chỉ nắm 250 chức vụ địa phương quan trọng, nhưng 90% các vị trí này, họ đoạt được mới từ năm 2019 tới nay. Nói cách khác, thành phần này trong 6 năm qua (và 3 chu kỳ bầu cử) đã tăng trưởng 10 lần. 

Phải trở lại năm 1912 mới có chuyện tương tự, ở cao trào của xã hội chủ nghĩa trên thế giới, với số ghế cho các vị trí địa phương quan trọng trên toàn quốc của Đảng Xã hội Mỹ là 1.000.

Như vậy, nguy hiểm cho Đảng Dân chủ là ở chỗ sắp "đổi gác" về mặt thế hệ, khi những cử tri trẻ ủng hộ nền dân chủ xã hội đã chán ngán chính sách cũ. Thêm vào đó, tâm lý chống đối Israel là một dấu hiệu báo động nữa, khác với từ xưa đến giờ. 

Nếu chỉ tính phạm vi của chính thành phố (không kể ngoại ô) thì New York có dân số Do Thái cao gấp đôi Tel Aviv. Và như vậy thành phố nhiều người Do Thái nhất thế giới sẽ bầu lên một thị trưởng chống lại quốc gia Israel dưới hình thức hiện nay.

Đảng Dân chủ "đổi gác"

Tuy bị loại vòng sơ cử, ông Cuomo vẫn ra tranh cử dưới dạng ứng viên độc lập. Tỉ phú Bloomberg cho ông thêm 1,5 triệu USD, trong khi Tổng thống Donald Trump dọa sẽ cắt tiền liên bang nếu New York bầu lên Mamdani và sẽ huy động Vệ binh quốc gia kiểu "sơn hà nguy biến". 

Ông Trump tuy sống và làm việc ở Nhà Trắng, nhưng đăng ký thường trú ở New York, và đây là thành phố ông quan tâm đặc biệt. Ông từng nói Mamdani là di dân bất hợp pháp và dọa sẽ trục xuất, tước quyền công dân. Vào ngày chót, Trump thậm chí tuyên bố ủng hộ Cuomo.

New York từng có thời kỳ cấp tiến và phát triển mạnh dưới quyền thị trưởng Fiorello La Guardia (1934-1946), sau được đặt tên cho phi trường thành phố. Ông La Guardia là Cộng hòa tiến bộ và hợp tác chặt chẽ với chính sách thời khủng hoảng kinh tế và chiến tranh của chính quyền FD Roosevelt, làm nên bộ mặt của New York ngày nay.

Trở lại với Mamdani, tỉ phú Elon Musk nghe thấy thế bèn theo Trump ngay và ủng hộ Cuomo luôn. Dưới thời thống đốc Cuomo, tiểu bang New York từng tài trợ 956 triệu USD cho một công ty năng lượng mặt trời dính dáng tới gia đình ông Musk và sau được Tesla mua lại. Đây là một trong những chuyện bê bối nhất của chính quyền tiểu bang trước đây.

Trong khi Trump như vậy thì bộ máy và quan chức Đảng Dân chủ lại không bênh người nhà sau khi Mamdani thắng sơ cử. Lãnh đạo Dân chủ tại Hạ viện, Thượng viện, lẫn thượng nghị sĩ Dân chủ của tiểu bang đều không kêu gọi bỏ phiếu cho Mamdani. 

Cựu tổng thống Dân chủ Barack Obama thì nói chuyện điện thoại đãi bôi với Mamdani, nhưng cũng không ủng hộ. Hạ nghị sĩ Dân chủ của New York Tom Suozzi gọi Cuomo (sau khi thua sơ cử đã trở thành ứng viên ngoài đảng) là "Dân chủ tư bản, trong khi Mamdani là Dân chủ xã hội" và tất nhiên ông ủng hộ tư bản. 

Chỉ rất ít người thuộc thành phần Dân chủ xã hội hay cấp tiến, hạ nghị sĩ Alexandra Occasio Cortez, thượng nghị sĩ Sanders và Elizabeth Warren, là ủng hộ.

Mamdani được cho là người khéo léo, biết đối đáp, luôn cười tươi, trẻ tuổi và thấu hiểu mạng xã hội, nên được giới trẻ ủng hộ. Sự thực là khi ông làm nhạc rap thì giới trẻ và mạng xã hội không ai ủng hộ ông hết, dù ông đã biết cười tươi rồi, lại còn biết nhảy và hát nữa. 

Ông được ủng hộ là vì có chính sách mở hợp tác xã để hạ giá thực phẩm, tài trợ giúp đỡ giữ con nhỏ cho các bà mẹ lao động, giao thông công cộng miễn phí, xây nhà xã hội và không tăng tiền thuê…, là những quan tâm cụ thể của dân cư thành phố đắt đỏ hàng nhất thế giới.

Để có tiền làm những việc đó, Mamdani đề nghị đánh thuế thêm 2% với người có thu nhập cao hơn 1 triệu USD. Đêm 4-11, tại tiệm thịt nướng bình dân King Kebab ở Jackson Heights - tiệm ăn được ứng viên Mamdani chuộng, quần chúng xếp hàng ăn mừng chiến thắng. 

Nhưng chủ nhân nhà hàng sang chảnh Balthazar ở khu Soho cũng khui sâm banh cho thực khách và nhân viên. Ông này thu nhập mỗi năm trên 1 triệu là chắc, và đã phát biểu: tôi sẵn sàng trả thêm thuế để cư dân có một cuộc sống tốt đẹp hơn.

Tất nhiên, phe chống đối cho rằng người giàu sẽ không muốn mất 20.000 USD để ngắm công viên Trung tâm và quảng trường Thời đại, nên sẽ bỏ New York đi hết. Giờ thì ông Mamdani đã thắng cử, và chưa biết dân nhà giàu có bỏ New York mà đi không, nhưng chắc chắn sắp tới, Đảng Dân chủ Mỹ sẽ phải tự nhìn lại mình sâu sắc. ■