Khi FIFA diễn quá sâu

Sự kiện lẽ ra tập trung vào chuyên môn bóng đá, công bố bảng đấu và các phân nhóm, bỗng biến thành buổi giải trí gây ngỡ ngàng, nơi một giải thưởng chưa từng tồn tại được dựng lên và trao cho một nhân vật chính trị gây tranh cãi bậc nhất thế giới.

Trò hề ở lễ bốc thăm World Cup

The Guardian nhận định hành động của FIFA "phá vỡ mọi quy chuẩn trung lập đã được tổ chức này liên tục khẳng định trong nhiều thập niên" khi dựng nên một giải thưởng mới không qua bất kỳ quy trình thẩm định rõ ràng nào. 

Washington Post mô tả buổi lễ là "màn trình diễn vượt xa sự kỳ quặc vốn có", trong đó bóng đá bị đẩy ra rìa để nhường chỗ cho một nghi thức đậm màu vận động chính trị.

Gần như ngay lập tức, hàng loạt hãng tin lớn đồng loạt đặt câu hỏi: Ai đã xét giải? Tiêu chí là gì? Vì sao không công bố danh sách ứng viên? Câu trả lời từ FIFA chỉ là những tuyên bố chung chung, không có bất kỳ sự minh bạch nào.

Al Jazeera dẫn lời các tổ chức nhân quyền cho rằng quyết định trao giải cho ông Trump là hành động tẩy trắng hình ảnh chính trị, nhất là khi người nhận giải từng bị chỉ trích về chính sách nhập cư, lập trường quân sự và các phát ngôn gây chia rẽ. 

Human Rights Watch và tổ chức về quyền dân sự ở Mỹ ACLU thậm chí phát đi thông cáo yêu cầu FIFA công khai quy trình, nhưng không nhận được phản hồi. ACLU cảnh báo FIFA đang "trở thành sân khấu cho chủ nghĩa độc đoán", điều vốn đi ngược thông điệp bóng đá phục vụ hòa bình mà tổ chức này vẫn rêu rao.

Cộng đồng người hâm mộ bóng đá toàn cầu cũng phản ứng dữ dội. Trên các diễn đàn lớn như Reddit, nhiều bình luận gọi buổi lễ là "vở hài chính trị", hay "ví dụ điển hình cho sự tha hóa của FIFA". Một người hâm mộ bình luận viết: "Đây là tuyên truyền trần trụi, chưa bao giờ tôi thấy FIFA rơi xuống mức như thế này".

Independent ghi nhận nhiều ý kiến cho rằng FIFA đã "tự biến mình thành trò lố" khi dành sân khấu chính cho một nhân vật chính trị thay vì các đội bóng và cầu thủ. 

AS thì mô tả phản ứng cộng đồng bằng hai chữ "choáng váng", bởi chưa từng có tiền lệ nào một buổi bốc thăm World Cup biến dạng đến vậy. Sự kiện đã không chỉ gây tranh cãi, mà còn làm lung lay nền tảng niềm tin mà người hâm mộ dành cho bóng đá thế giới.

Quá nhiều yếu tố chính trị

Theo phân tích của báo cáo được dẫn lại bởi nhiều phương tiện truyền thông châu Âu, "Football Ethics and Responsibility Watch" (Theo dõi đạo đức và trách nhiệm trong bóng đá), vụ trao giải cho ông Trump được cho là do một nhóm lãnh đạo FIFA quyết định trực tiếp, lược bỏ quy trình mà tổ chức này vẫn dùng khi trao các giải thưởng chính thức. 

Đây không chỉ là vấn đề minh bạch, mà còn cho thấy nguy cơ FIFA bị sử dụng như công cụ cho mục tiêu chính trị, đặc biệt trong bối cảnh World Cup ngày càng trở thành sự kiện địa chính trị thay vì thuần thể thao.

Hơn 19 năm qua, FIFA vốn đã liên tục vướng vào các quyết định có yếu tố chính trị rõ rệt. World Cup 2018 tại Nga và 2022 tại Qatar đều được xem là ví dụ điển hình cho hiện tượng "tẩy trắng chính trị" bằng bóng đá. 

Khi Qatar bị chỉ trích về lao động cưỡng bức, vấn đề an sinh của công nhân nhập cư và các hạn chế về nhân quyền, FIFA chọn cách lên tiếng hạn chế, đồng thời yêu cầu "đừng chính trị hóa bóng đá", dù bản thân sự kiện đã mang tính chính trị ngay từ khâu chọn chủ nhà. 

Trường hợp Nga bị cấm tham gia các giải đấu sau chiến sự tại Ukraine càng phơi bày sự lúng túng của FIFA trong việc cân bằng giữa luật chơi trung lập và áp lực địa chính trị.

Nhiều nhà phân tích cũng nhắc lại rằng FIFA từng trừng phạt các cầu thủ hay liên đoàn vì những thông điệp được xem là "chính trị" - từ việc đeo băng One Love (chống phân biệt chủng tộc và ủng hộ LGBT) đến các phát biểu liên quan nhân quyền - nhưng lại tự mình thực hiện những hành động mang tính chính trị cao độ. 

Washington Post gọi đây là "mâu thuẫn nội tại không thể che giấu": bóng đá bị yêu cầu đứng ngoài chính trị, trong khi FIFA lại liên tục cho phép chính trị xen vào bóng đá.

Giới chuyên môn lo ngại sự chính trị hóa ngày một tăng sẽ kéo theo hệ lụy lâu dài cho bóng đá thế giới. Thứ nhất, niềm tin của người hâm mộ bị bào mòn, khi họ nhìn thấy các quyết định của FIFA không còn dựa trên giá trị thể thao mà bị chi phối bởi quan hệ ngoại giao, kinh tế hoặc tính toán quyền lực.

Trong lúc FIFA tự tung tự tác với những hoạt động đậm màu chính trị, các đội tuyển và liên đoàn quốc gia phải tự điều chỉnh hành vi, phát ngôn để tránh rơi vào vùng rủi ro chính trị - trong khi bóng đá vốn là nơi người ta kỳ vọng được thể hiện bản sắc và tiếng nói xã hội. 

Rất nhiều lần, các cầu thủ đứng trước án phạt chỉ vì một chút lỡ lời, một dòng trạng thái vô thưởng vô phạt có chút nội dung liên quan đến chính trị, hay đôi khi chỉ là vấn đề dân tộc.

Khi sự kiện bốc thăm World Cup - vốn được xem là nghi lễ thuần túy bóng đá - lại trở thành sân khấu để trao giải thưởng chính trị không rõ ràng, người ta có quyền đặt câu hỏi liệu FIFA còn giữ được ranh giới giữa bóng đá và quyền lực chính trị hay không.

Quá nhiều câu chuyện cho thấy xu hướng chính trị hóa của FIFA. Và không chỉ có vậy, nhiều diễn đàn bóng đá cáo buộc FIFA có xu hướng "thao túng chính trị". Và xu hướng đó đang đẩy FIFA rời xa các giá trị mà tổ chức này từng đại diện: sự trung lập, minh bạch, và bóng đá là trung tâm. 

Nếu không có những cải cách nghiêm túc trong quản trị và minh bạch hóa quy trình, chiếc bóng chính trị sẽ tiếp tục phủ lên bóng đá thế giới, không phải như một phần không thể tránh khỏi của thời cuộc, mà như hệ quả tất yếu của một tổ chức đánh mất cơ chế kiểm soát quyền lực của chính mình.■