Lại một vòng thuế quan mới

Các sắc lệnh có hiệu lực từ hôm 7-8. "Đây là lịch sử, hệ thống thương mại mới", một quan chức cao cấp của chính quyền nói với báo giới. 

Theo đó, Washington duy trì mức thuế nền 10% với các nước Mỹ có thặng dư thương mại, áp mức 15% với các đối tác lớn như EU, Nhật và Hàn Quốc. Philippines, Việt Nam, Indonesia đều đạt các thỏa thuận sơ bộ với mức thuế 19-20%.

Đảo lộn hệ thống hậu Thế chiến II

Các nước khác, đa số quy mô nhỏ, chịu mức thuế cao hơn, như 41% với Syria, 40% cho Myanmar. Ở châu Á, Lào chịu mức thuế 40%, Iraq 35%. Một đối tác lớn là Thụy Sĩ cũng chịu mức thuế khủng 39%. 

Ông Trump cũng ký sắc lệnh thứ hai nâng thuế với Canada, đối tác thương mại hàng đầu của Mỹ, từ 25% lên 35% với các mặt hàng không tuân theo thỏa thuận thương mại Bắc Mỹ.

Các sắc lệnh cho thấy ông Trump trừng phạt các nước ông thấy chưa nhượng bộ đủ. Theo The New York Times, với các sắc lệnh mới, ông Trump đạt được mục tiêu từ lâu của mình: phá tan hệ thống thương mại toàn cầu mà ông cho rằng đã cướp việc làm và tiền bạc của nước Mỹ. 

Mức thuế trên 10% ông áp với gần 100 quốc gia, đánh dấu thay đổi bước ngoặt trong hệ thống thương mại toàn cầu do chính Washington xây dựng kể từ sau Thế chiến II.

Nó xóa bỏ mức thuế thấp Mỹ từng đồng ý với hầu hết các nước thành viên WTO, làm thay đổi hoàn toàn sân chơi với rất nhiều tập đoàn và sẽ tạo ra hệ thống thương mại và kinh tế mới trong nhiều năm tới. 

Với ông Trump, động thái này hoàn thành lời hứa tranh cử về dùng thuế để cân bằng lại thương mại toàn cầu theo hướng có lợi hơn cho Mỹ. Ông Trump và các cố vấn cho rằng thuế quan giúp giảm dòng hàng nhập khẩu, tăng xuất khẩu, thúc đẩy sản xuất nội địa và tăng thu ngân sách.

Các chuyên gia cho rằng cách này sẽ khiến Mỹ ngày càng bị cô lập về kinh tế và ngoại giao, trong khi đẩy phần còn lại của thế giới gắn kết chặt với nhau hơn. Nhiều chuyên gia nghi ngờ việc tăng thuế có thể giúp đạt mục tiêu như ông Trump kỳ vọng, và e ngại thuế sẽ tác động vào giá hàng hóa cao hơn cho người tiêu dùng, nhà sản xuất và cản trở tăng trưởng kinh tế.

Số liệu công bố tuần trước cho thấy lạm phát ở Mỹ tăng lại trong tháng 6 - dấu hiệu cho thấy thuế quan bắt đầu tác động lên giá cả. Số liệu cũng cho thấy tăng trưởng việc làm chậm lại đáng kể - dấu hiệu cho thấy thuế quan bắt đầu tác động lên nền kinh tế nói chung.

Tái cấu trúc sân chơi toàn cầu

Tổng thể, những thay đổi của ông Trump nâng mức thuế ở Mỹ lên cao nhất trong 100 năm qua. Theo tính toán của Yale Budget Lab, người tiêu dùng Mỹ chịu mức thuế trung bình 18,3%, cao nhất kể từ 1934, so với chỉ 2,5% khi ông Trump mới nhậm chức hồi đầu năm.

Các chuyên gia thương mại nhấn mạnh chính sách của ông Trump không chỉ làm tăng chi phí hàng hóa vào Mỹ, mà còn khiến việc nhập hàng phức tạp hơn nhiều. 

Thay vì chỉ một mức thuế áp dụng khi nhập khẩu một mặt hàng cụ thể như giày hay lò nướng từ bất cứ nước WTO nào, giờ mỗi nước bị áp một mức thuế khác nhau, đồng nghĩa đôi giày từ Ý sẽ có mức thuế khác cũng đôi giày đó nhập từ Việt Nam.

"Mỹ đang chuyển sang hệ thống mà nhập khẩu từ các nước khác nhau sẽ được áp những mức thuế rất khác nhau, tạo ra sự phân biệt giữa các đối tác - điều chưa từng có trong chính sách thuế truyền thống của Mỹ", Douglas Irwin, sử gia về thương mại tại Đại học Dartmouth, nói. Cách đánh thuế quan kiểu cũ vốn đã được đàm phán trong suốt hơn 80 năm qua giữa Mỹ và các đối tác trong khuôn khổ WTO.

Trừ một số ngoại lệ, phần lớn các thành viên WTO đều đồng ý áp cùng mức thuế cho các thành viên khác để đảm bảo công bằng và thúc đẩy thương mại. 

Các nước thành viên vẫn có thể áp thuế cao với một số ngành họ muốn bảo vệ và thuế thấp với các lĩnh vực họ muốn thúc đẩy nhập khẩu. Ví dụ, Mỹ từ lâu vẫn áp thuế cao với xe bán tải và hàng dệt may, trong khi áp thuế thấp hoặc bằng 0 với hàng điện tử, hải sản và khoáng sản.

Trong nhiều thập kỷ, Mỹ hợp tác với các nước để giảm thuế quan toàn cầu và tin rằng cách này mang tới thịnh vượng. Kể từ thỏa thuận chung sau 1945, thương mại toàn cầu đã tăng 45 lần, và GDP đầu người Mỹ cũng tăng mạnh. 

Nhưng làn sóng chuyển sản xuất sang các nước có chi phí thấp, đặc biệt là Trung Quốc, dẫn tới giảm công nghiệp hóa và chuỗi cung ứng chuyển khỏi Mỹ. Nước này do đó mất đi hàng triệu việc làm trong ngành sản xuất, nhiều đô thị từng dựa vào nhà máy tiêu điều, trong khi Mỹ phải phụ thuộc nước ngoài về dược phẩm, chip và khoáng sản.

Phát biểu trên Fox News, cố vấn kinh tế và công trình sư của chính sách thuế quan Peter Navarro nói tổng thống đang dẫn dắt "thay đổi lớn với môi trường thương mại quốc tế" và nịnh rằng ông Trump nên được trao giải Nobel kinh tế.

Nhưng những thay đổi này tác động thế nào với nước Mỹ và thế giới vẫn là câu hỏi để ngỏ. Một số nhà phân tích nói chiến thuật này không chỉ bất lợi cho nền kinh tế mà còn tổn hại tới các liên minh của Mỹ, khiến Washington ngày càng cô lập. 

"Mỹ đã quyết định rút khỏi hệ thống thương mại đang tồn tại - Alan Wolff, chuyên gia tại Viện kinh tế quốc tế Peterson, cựu phó tổng giám đốc WTO, nói - Các nước khác khả năng cao sẽ thúc đẩy hơn nữa giao thương lẫn nhau khi bất ổn tăng trong giao thương với Mỹ".

Ông Wolff nói ông Trump đúng khi đánh giá Mỹ là "thị trường được khát khao nhất" thế giới, nhưng kinh tế Mỹ hiện chỉ chiếm 13% thương mại toàn cầu. Dẫu vậy, ít nhất tới giờ vẫn chưa có nhiều nước đáp trả Mỹ bằng tăng thuế quan. ■