Một hành trình đi tìm bản ngã...

TTCT - Sau những tác phẩm nổi tiếng như Di sản của Eszter, Những ngọn nến cháy tàn, Bốn mùa, Trời và đất, Casanova ở Bolzano, bạn đọc Việt Nam lại có dịp thưởng thức Lời bộc bạch của một thị dân (*), tác phẩm được văn giới Hungary coi là một tuyệt tác và cũng là tác phẩm quan trọng nhất của văn hào Márai Sándor.

Phóng to

Mặc dù ngay ở đầu sách Márai Sándor đã chú: "Bản in lần thứ ba Lời bộc bạch của một thị dân có sửa chữa này là văn bản cuối cùng. Các nhân vật trong cuốn hồi ký mang tính tiểu thuyết này là hình tượng hư cấu: họ chỉ có chỗ đứng và tính cách trên những trang sách này, trong thực tế họ không sống và chưa bao giờ từng sống", nhưng thực chất đây là một cuốn tiểu thuyết tự sự nói về chặng đường trưởng thành của nhà văn, về con đường đi tìm bản ngã đầy chông gai nhưng cả quyết để ông trở thành một nhà văn lớn sau này.

Cuốn sách đưa bạn đọc về thời thơ ấu của người kể chuyện, một cậu bé nhạy cảm, có khả năng quan sát đặc biệt, có tâm trạng lúc nào cũng "váng vất", bất an, trong một lúc bột phát từng bỏ nhà ra đi trước khi bị đưa vào trường nội trú ở thủ đô. Márai có nhiều trang viết rất thành công về các trạng thái tâm lý của tuổi nhỏ, tuổi mới lớn, cả những điều sâu kín, có khi được coi là cấm kỵ. Ông tả rất sát thực và trần trụi về tính cách, lối sống của tầng lớp thị dân tư sản đang hình thành, không hề né tránh cả những sự lố bịch, kệch cỡm, những thói hư tật xấu, thói đạo đức giả của họ.

Đôi khi ta phải mỉm cười vì những chi tiết thật thú vị, ví dụ khi ông viết về một người anh làm nghề thợ thịt: "Khi cưới vợ, Dezso đã là thợ thịt, anh chàng lẩn khỏi đám cưới, bỏ cả bữa trưa tiệc cưới, cứ mặc áo đuôi tôm và mũ cứng chỏm hình trụ ngồi vào xe ngựa kéo, lao lên lò mổ, cởi quần áo, hăng hái quật ngã và mổ thịt một con bò đực, rồi mặt đỏ gay vì phấn chấn chàng quay về đám cưới, ngồi xuống cạnh vị hôn thê của mình".

Viết về một ông bác giàu có và uyên bác, cuối cùng Márai đưa ra nhận xét: "Đúng là trong nhà xã hội nửa mùa này tồn tại một niềm kiêu hãnh lạ lùng nào đó - không chỉ trong bản ngã, mà cả trong các bài viết của ông - niềm kiêu hãnh của con người có tri thức không biết đặt mình vào bất kỳ một tập thể nào".

Theo quyển sách, Márai Sándor đưa người đọc vào cuộc "phiêu lưu" dài ngày sang các nước phương Tây những năm sau Đệ nhất thế chiến. Paris, London và Ý. Với óc quan sát sắc sảo và tinh tế, tác giả đưa ra những nhận xét nhiều khi thú vị đến bất ngờ, những cảm nhận tuyệt vời về văn chương và tính cách con người.

Có thể nói đó là những năm tháng nhọc nhằn đi tìm cái tôi đích thực của mình, khi tác giả như kẻ khát nước hấp thụ vốn văn hóa mênh mông, thăm thẳm của châu Âu, để cuối cùng nhận ra sứ mạng không thể chối bỏ của mình là trở thành nhà văn: "Ý nghĩa tột cùng của nghiệp viết không gì khác hơn là thái độ ứng xử, có thể nói bằng từ ngữ đao to búa lớn hơn: thái độ đạo đức. Tôi cảm thấy mình có nhiệm vụ, và tôi phải thực hiện nhiệm vụ này một mình, không có sự trợ giúp từ bên ngoài...".

Với một bút pháp sang trọng, tài hoa và dí dỏm, ông đã dựng lên cho chúng ta bức tranh sinh động và trung thực về châu Âu trong một giai đoạn nhiều biến động của lịch sử, sự kết thúc của một thời đại, của một giai tầng. Tác giả bộc bạch những lời gan ruột: "Và đến giây phút cuối cùng, cho đến khi còn được cầm bút viết lên con chữ, tôi muốn làm chứng rằng: đã có một thời và vài thế hệ mà ở đó trí tuệ đã ca khúc khải hoàn trước bản năng, và tin vào khả năng phản kháng của tinh thần... tôi đã thấy và đã nghe châu Âu, đã nghiệm sinh một nền văn hóa... liệu tôi có thể nhận được gì hơn từ cuộc đời".

Lời bộc bạch của một thị dân kế thừa xứng đáng truyền thống của dòng văn học "tự bạch" nổi tiếng châu Âu những thế kỷ trước nó, trước hết vì sự chân thực, sâu sắc và văn phong tài hoa của một tác gia lớn.

VĂN BẢO

Đa số cuộc hôn nhân không môn đăng hộ đối. Chính những người bạn đời cũng không hay biết, theo thời gian, điều gì chia rẽ họ... Hàng chục năm trời, họ lang thang trên những cánh đồng băng giá của sự buồn tẻ và thói quen, thù ghét nhau, vì một người sang trọng hơn, được giáo dục tinh tế hơn, cầm dao và đĩa khéo hơn, hoặc đã đem theo mình từ thời niên thiếu một tinh thần đẳng cấp riêng biệt nào đó...

Khi mối quan hệ tình cảm trở nên lỏng lẻo, một cuộc đấu tranh giai cấp chẳng mấy chốc liền nổ ra giữa hai con người cùng ngủ chung trên một giường, ăn chung một mâm, và trong đa số trường hợp, họ cũng không hiểu họ thù ghét điều gì ở người kia một cách hèn hạ và ngấm ngầm như thế...

____________

(*) Márai Sándor: Lời bộc bạch của một thị dân (Giáp Văn Chung dịch, Công ty Nhã Nam và NXB Văn Học, 2012)