Mỹ - Trung: Chờ trận quyết chiến khác

Ông Trump tỏ ra rất hào hứng khi hai nền kinh tế lớn nhất thế giới đạt được thỏa thuận đình chiến kéo dài một năm. 

Thế giới có lẽ cũng thở phào khi hai siêu cường dường như quyết định chưa phân tách hoàn toàn và lao vào thương chiến sống mái như lo ngại. Vấn đề Đài Loan cũng sẽ tiếp tục ở thế giằng co. Dẫu sao thì bất cứ kịch bản nào khác cũng đã có thể dẫn tới tổn thất rất lớn cho châu Á và thế giới.

Ổn định tạm thời

Tuy vậy, các thỏa thuận này hầu hết đều là tạm thời và chỉ ở dạng khung. Mỹ sẽ cắt thuế quan liên quan đến fentanyl và tiếp tục ngừng áp thuế đối ứng, trong khi Trung Quốc nối lại mua đậu nành và xuất khẩu đất hiếm. 

Theo giới quan sát, thỏa thuận chỉ giúp ổn định phần nào mối quan hệ song phương thay vì giải quyết những khúc mắc cốt lõi. Cả hai đều đang tìm kiếm thêm thời gian để giảm sự phụ thuộc lẫn nhau trong các lĩnh vực chiến lược.

Thỏa thuận không tạo ra thay đổi nền tảng để khắc phục tình trạng mất cân đối thương mại Mỹ - Trung, và thị trường dường như cũng không mấy ấn tượng, dù ông Trump tỏ ra rất hồ hởi: ông nói cuộc hội đàm "thật sự tuyệt vời". Thỏa thuận cũng phơi bày một sự thật: Trung Quốc đã mạnh hơn rất nhiều so với nhiệm kỳ đầu của Trump.

Động thái của Trump, cắt giảm thuế fentanyl và gia hạn thỏa thuận ngưng thuế đối ứng, khiến nhiều mặt hàng xuất khẩu của Trung Quốc chỉ còn chịu thuế 47%, đủ thấp để nền sản xuất khổng lồ của họ có lợi thế cạnh tranh so với các đối thủ trong khu vực. 

Mỹ cũng đồng ý tạm ngưng siết các công ty đại lục bị đưa vào danh sách đen, cho thấy sức nặng của lệnh hạn chế đất hiếm từ Bắc Kinh đã buộc Mỹ phải nhượng bộ.

"Trung Quốc có nhượng bộ, nhưng rõ ràng các đe dọa của Bắc Kinh khiến Mỹ phải xuống thang một loạt - Scott Kennedy, cố vấn cấp cao tại Trung tâm CSIS ở Washington, nói với Bloomberg - Ông Tập đã tạo được khoảng không an toàn hơn cho kinh tế Trung Quốc và cho cuộc đua giành vị thế lãnh đạo toàn cầu". 

Trump đạt mục tiêu Trung Quốc nối lại mua đậu nành và tiếp tục xuất đất hiếm, hai điểm yếu của Mỹ. Thỏa thuận mua Công ty TikTok tại Mỹ cho phép ông khoe với cử tri trẻ là ông đã cứu ứng dụng video nổi tiếng. Giới diều hâu Washington thì thở phào khi Trump không cho Trung Quốc tiếp cận chip AI hàng đầu của Nvidia hay giảm cam kết bảo vệ Đài Loan.

Khác biệt giữa nói và làm

Tuy nhiên, thỏa thuận không tạo ra thay đổi cốt lõi như ông Trump từng hứa để điều chỉnh mất cân bằng thương mại song phương. Với thị trường đang muốn thoát khỏi vòng xoáy leo thang trả đũa bất định, thỏa thuận đình chiến chỉ mang tính tạm thời cho cuộc đấu giữa hai siêu cường ắt sẽ còn kéo dài nhiều năm nữa.

"Không phải phân tách hoàn toàn, mà là phân tách chiến lược - Robert Lighthizer, đại diện thương mại của Trump trong nhiệm kỳ đầu, nói với Bloomberg - Nó chỉ kéo dài vài tháng hoặc một năm. Rồi chúng ta lại xem xét lại". "Chúng ta đã có thỏa thuận - giờ mỗi năm sẽ đàm phán lại", Trump nói với báo chí trên chiếc Air Force One. Ông cho rằng việc gia hạn sẽ "diễn ra thường xuyên".

Trump viết trên mạng xã hội rằng thỏa thuận "mang lại thịnh vượng và an ninh cho hàng triệu người Mỹ", đồng thời có lợi cho nông dân Mỹ, giải quyết khủng hoảng fentanyl và có thể mở đường cho thỏa thuận năng lượng có lợi cho Mỹ. 

Tuy nhiên, thị trường tỏ ra thờ ơ, các thị trường chứng khoán hầu như không tăng. "Chúng ta từng thấy mô típ này: giọng điệu lạc quan nhưng hành động không có gì cả - bà Charu Chanana, giám đốc chiến lược của Saxo Markets Singapore, nói - Cuộc gặp có hình ảnh đẹp, nhưng điều thị trường muốn là tuyên bố chung - thứ gì đó cụ thể để biến tâm trạng lạc quan thành niềm tin thật sự".

Chuẩn bị cho trận chiến tiếp theo

Thực tế, ông Trump đã tận dụng chuyến công du châu Á để củng cố quan hệ với các đồng minh như Nhật Bản và Hàn Quốc, tìm kiếm đầu tư vào ngành đóng tàu và đất hiếm nhằm có vị thế tốt hơn trong đàm phán với ông Tập sắp tới. 

Trung Quốc thì đang nỗ lực tự chủ công nghệ, tập trung vào đột phá chip tối tân với kế hoạch 5 năm mới. "Thực tế, hai nước đang ngày càng phân tách, mỗi bên đều gấp rút xây dựng hệ sinh thái kinh tế tự chủ" - Stephen Jen, CEO Eurizon SLJ Capital, viết cho khách hàng.

Lợi ích ông Trump đạt được mang lại một số lợi thế chính trị ngắn hạn: nông dân hưởng lợi từ Trung Quốc mua nông sản, thỏa thuận TikTok giúp ông ghi điểm trước bầu cử giữa kỳ. 

Tuy nhiên, có ít dấu hiệu cho thấy thỏa thuận sẽ thu hẹp đáng kể thâm hụt thương mại song phương. Bloomberg Economics ước tính việc giảm 10% thuế fentanyl có thể giúp hạ mức thuế trung bình từ 40,8% xuống chỉ còn 30,8%.

Về tổng thể, Bắc Kinh thấy tự tin hơn. Trump buộc phải dừng một loạt biện pháp leo thang mới, lần thứ hai ông Tập buộc được Mỹ nhượng bộ - bằng lá bài đất hiếm. Cựu cố vấn Bộ Thương mại Trung Quốc Từ Tân Toàn nói cả hai "lùi một bước" vì không chịu nổi tổn thất kinh tế. 

Nhưng việc chi phối đất hiếm giúp Trung Quốc có con "át chủ bài" mà trước đây họ chưa từng dùng. "Không ai chắc lá bài này sẽ luôn hiệu quả, nhưng ít nhất giờ chúng tôi nắm được điểm yếu của Mỹ", ông Từ nói.

Thắng lợi của Bắc Kinh?

The New York Times trích một số nhà phân tích đánh giá Bắc Kinh đã giành được thắng lợi lớn trong vòng đàm phán thương mại này: buộc Washington rút lại một biện pháp an ninh quốc gia vốn trước đó không bao giờ được đem ra thương lượng.

Thỏa thuận Busan về căn bản đưa hai nước trở về trạng thái đình chiến như hồi tháng 5. Một nhượng bộ đáng kể từ phía Mỹ được chú ý bởi tiền lệ mà nó tạo ra là việc chính quyền Trump đồng ý tạm ngừng một năm, không tiếp tục mở rộng danh sách "các công ty bị hạn chế tiếp cận công nghệ tiên tiến của Mỹ". 

Quy định này, vốn chỉ được ban hành 5 tuần trước, mở rộng danh sách đen các công ty nước ngoài bị xem là mối đe dọa an ninh quốc gia, chủ yếu nhắm vào doanh nghiệp Trung Quốc.

Theo các cựu quan chức và chuyên gia, đây là lần đầu tiên Washington chấp nhận nhượng bộ về biện pháp kiểm soát xuất khẩu liên quan đến an ninh quốc gia trong khuôn khổ đàm phán với Trung Quốc, vốn lâu nay luôn muốn đưa vấn đề này lên bàn thương lượng, nhưng chỉ bây giờ mới thành công. 

Christopher Padilla, phụ trách mảng kiểm soát xuất khẩu thời tổng thống George W. Bush, nhận định đây là thay đổi đáng kể trong chính sách của Mỹ: "Chúng tôi luôn có luận điểm: Đây là vấn đề an ninh quốc gia, và sẽ không bao giờ được đem ra đàm phán thương mại. Giờ đây, kiểm soát xuất khẩu trở thành thứ có thể đánh đổi. Điều này xóa bỏ hàng chục năm tiền lệ".

Trump cần chiến lược mới

Nhưng phát ngôn viên Nhà Trắng Kush Desai bác bỏ quan điểm nói chính quyền Trump đánh đổi an ninh lấy thương mại: "Bất kỳ ý kiến nào cho rằng Tổng thống Trump sẵn sàng đánh đổi giữa an ninh và kinh tế của nước Mỹ là hoàn toàn sai lệch. Chính quyền không hề đảo ngược chính sách kiểm soát xuất khẩu nào với bất kỳ sản phẩm hay quốc gia cụ thể nào".

Một mục tiêu quan trọng của Trump là tránh cú sốc kinh tế trước mùa bầu cử. Chi phí sản xuất và giá thành tăng khiến doanh nghiệp và người tiêu dùng Mỹ đang chịu áp lực. 

Nông dân trồng đậu nành - từng là lực lượng ủng hộ Trump - là nhóm đầu tiên gánh hậu quả và chắc chắn không phải nhóm cuối cùng khi Trung Quốc trả đũa. Làn sóng chống hàng hóa Trung Quốc ở Mỹ thì khiến Bắc Kinh lo ngại về nguy cơ giảm phát, khi hàng hóa dư thừa không thể xuất khẩu.

Theo WSJ, bài học đầu tiên của cuộc đối đầu này là "thương chiến không dễ thắng, nhất là khi đối thủ là cường quốc ngang hàng". Trung Quốc đã đáp trả mạnh mẽ, trong khi Trump đánh giá chưa hết sức mạnh con bài đất hiếm. 

Kinh tế Trung Quốc có thể kém linh hoạt hơn, nhưng ông Trump phải đối mặt với cử tri, còn ông Tập thì không. "Chiến tranh lạnh Mỹ - Trung còn tiếp tục, và khó thấy cuộc đối đầu thương mại đem lại gì cho Mỹ. Nhiều nhất có lẽ là chút thời gian. Ông Trump muốn ngăn chặn chủ nghĩa trọng thương của Trung Quốc thì ông cần một chiến lược mới và rất nhiều đồng minh", WSJ viết.■