Nga - Mỹ: Trang mới chép chuyện cũ

Trang web của Bộ Ngoại giao Nga hôm 22-3 ra một thông báo ngắn về việc Mỹ không ủng hộ đề xuất của Tổng thống Nga Vladimir Putin muốn điện đàm với ông Biden. 

Thông báo quy trách nhiệm cho Washington không muốn cải thiện mối quan hệ này: “Chúng tôi lấy làm tiếc thông báo: phía Hoa Kỳ không ủng hộ đề xuất của Tổng thống Nga Vladimir Putin về việc tổ chức một cuộc điện đàm với Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden vào ngày 19 hoặc 22-3 năm nay, theo định dạng một hội nghị truyền hình mở để thảo luận về các vấn đề song phương đã tích lũy, cũng như các đề tài về ổn định chiến lược. Một cơ hội nữa để tìm ra lối thoát cho bế tắc, do lỗi của Washington trong quan hệ Nga - Mỹ, đã bị bỏ lỡ. Trách nhiệm này hoàn toàn thuộc về Hoa Kỳ”.

Trước đó, xuất hiện trước đông đảo giới trẻ và công chúng Nga ngày 18-3 tại buổi hòa nhạc ở Matxcơva nhân kỷ niệm 7 năm “thu hồi” Crimea, Tổng thống Putin đã giải thích về những lý do khiến phương Tây trừng phạt Nga.

Thao túng và thách đố

Ông Putin nói về lãnh thổ Nga rộng lớn mà thành phố lịch sử Sevastopol ở Crimea chỉ là một chấm nhỏ “trên tấm bản đồ hùng vĩ”. 

Nỗ lực sáp nhập Crimea vào Nga chính là “sự khôi phục công bằng lịch sử”, không để người khác “lợi dụng quà tặng hào hiệp của nước Nga” rồi gây khó cho chính nước Nga (ám chỉ việc Crimea được Tổng bí thư Liên Xô Nikita Khrushchev tặng cho Ukraine năm 1954). 

Phát biểu này của ông Putin coi như chấm hết mọi khả năng thương thuyết về tương lai Crimea, một trong những yêu sách mà Mỹ và phương Tây đặt ra để tháo dỡ chính sách cấm vận với Nga, hay như Matxcơva đã nhiều lần quả quyết: “Vấn đề Crimea đã vĩnh viễn khép lại”.

Bản thân sự xuất hiện của ông Putin trên sân khấu buổi hòa nhạc “Mùa xuân Crimea” - thoải mái, tự tin trong thường phục - vô tình là hình ảnh tương phản với những cú vấp ngày hôm sau của ông Biden trên thang chuyên cơ Không lực 1.

Tổng thống Mỹ vừa gây sóng gió trong quan hệ Mỹ - Nga vốn đã èo uột khi đồng tình “Ừm…, đúng” với câu hỏi của nhà báo truyền hình ABC rằng ông có cho Putin là “kẻ giết người?”.

Giáo trình các khoa báo chí thế giới chắc chắn sẽ thêm một thí dụ về kỹ thuật phỏng vấn và khả năng thao túng của truyền thông.

Về phần mình, ông Putin có thêm một cơ hội gây khó cho báo giới. Ông đã sử dụng ngạn ngữ Nga để trả lời khi được hỏi về cáo buộc giết người của ông Biden: “кто как обзывается, тот так и называется” (nghĩa đen là “ai nói xấu người khác thì cũng tự nói xấu mình”), mà tiếng Việt có một thành ngữ được báo giới Việt Nam sử dụng để diễn dịch là ông Biden “suy bụng ta ra bụng người”.

Tuy nhiên, một số phương tiện truyền thông nước ngoài đã lúng túng khi chuyển ngữ.

 Chẳng hạn Euro News hay Reuters diễn dịch thành: “It takes one to know one” (tiếng Nga có thành ngữ tương đương: “рыбак рыбака видит издалека” - ngư phủ nhận ra ngư phủ từ xa, trong tiếng Việt có thể tạm dịch: “lòng vả cũng như lòng sung”), khiến độc giả có thể hiểu lầm ông Putin thừa nhận mình là kẻ giết người nên mới “đi guốc trong bụng” người khác.

Với Hãng tin AFP lại là: “We always see in another person our own qualities and think that he is the same as us” - cũng có thể khiến độc giả hiểu lầm ông Putin tự nhận mình “giết người” vì “chúng ta hay nhìn thấy tính cách của mình ở người khác nên nghĩ họ cũng như mình”. 

Việc truyền thông lúng túng diễn dịch ý ông Putin cho thấy báo chí có sức mạnh thao túng ra sao, nhưng cũng gặp thách đố lớn là không để độc giả hiểu lầm.

“Khúc khải hoàn của chứng suy giảm trí nhớ… ”

Nhưng trước khi ông Putin đáp trả ông Biden, truyền thông thế giới cũng đã phản ứng. Tờ Le Figaro (Pháp) đặt câu hỏi không biết ông Biden có hiểu mình đang nói gì không: “Tổng thống Biden đã đi quá xa khỏi các chuẩn mực ngoại giao… ”. 

Báo Đức DieWelt cho rằng khi nói những lời công kích đầy khiêu khích - tới mức đe dọa và xúc phạm cá nhân như thế, “cần phải nghĩ tới hậu quả”. Nhà bình luận Ý Enrico Oliari trên ấn bản Notizie Geopolitiche nói tuyên bố của ông Biden “làm choáng váng văn phòng [các Chính phủ] đồng minh của Mỹ. Giờ đây, một mặt trận xung đột truyền thông mới đã mở ra giữa hai cường quốc”.

Dĩ nhiên, truyền thông Nga phản ứng gay gắt hơn. Tờ Luận chứng và sự kiện dẫn lời Chủ tịch Đảng Dân chủ tự do Nga Vladimir Zhirinovsky cho rằng cáo buộc của ông Biden là phi lý, rằng chính Mỹ mới “gây đổ máu khắp hành tinh” mà gần đây nhất là ở Syria, Afghanistan, Libya…

Phó chủ tịch Hội đồng Liên bang (Thượng viện) Nga Konstatin Kosachyev nói cụ thể hơn: “Liên quan đến vấn đề về những kẻ sát nhân, quan điểm này được đưa ra bởi tổng thống một đất nước mà… cứ mỗi 12 phút lại ném bom xuống đâu đó trên hành tinh. Kết quả là từ năm 2001 đến nay, gắn với các hoạt động của Mỹ là cái chết của hơn 500.000 người”.

Một số tờ báo thậm chí cho rằng câu trả lời của ông Biden chẳng khác nào một “tuyên bố chiến tranh” (như tờ Người đối thoại).

Thành viên của Hội đồng liên bang tỉnh Pskov Andrey Turchak có vẻ nhẹ nhàng hơn, khi nói tuyên bố của ông Biden là “khúc khải hoàn của chứng suy giảm trí nhớ do tuổi tác”. Không phải tự nhiên mà lời đầu tiên trong đáp trả của mình, ông Putin đã chúc ông Biden khỏe mạnh.

Câu trả lời phỏng vấn đã đặt Tổng thống Biden vào thế khó, thể hiện qua sự lúng túng của Washington: ban đầu ông từ chối lời mời của ông Putin về một cuộc tranh luận mở và online “để không chỉ người dân hai nước, mà các nước cùng theo dõi”; nhưng sau đó, ông Biden lại không loại trừ khả năng này, khi đáp lửng lơ “sẽ nói chuyện với ông Putin lúc nào đó”, “khi nào thích hợp”!

Chuyện gì tiếp theo?

Triển vọng quan hệ Mỹ - Nga sau cuộc phỏng vấn trên ngày càng mờ mịt. Nhà chính trị học Mỹ Andrew Korybko cho rằng việc Hoa Kỳ tăng cường cấm vận, trừng phạt có mục tiêu là điều chẳng cần phỏng đoán. 

Tuy nhiên, ông có phần lạc quan cho rằng hai bên sẽ tiếp tục hợp tác thực tế trong các lĩnh vực có lợi ích chung, như cả hai đầu Washington và Matxcơva đều để ngỏ khả năng này, bằng chứng là thỏa thuận START đã được gia hạn vào thời điểm cuối cùng, hay vấn đề Afghanistan với sự tham gia của đại diện đặc biệt Hoa Kỳ Zalmay Khalilzad trong vòng đàm phán cuối cùng ở Nga. 

Việc đại sứ Nga ở Washington Anatoly Atonov được triệu hồi về tham vấn có thể là dấu chỉ của trục trặc. Nhưng phát biểu đáp trả của ông Putin, rồi sau đó của đại diện Bộ Ngoại giao Nga, bà Maria Zakharova, đều để ngỏ khả năng hợp tác Nga - Mỹ ở những lĩnh vực tương thông lợi ích.

Tờ Sự thật Komsomol 19-3 loại trừ một cuộc “ly hôn”, bởi sự đoạn giao có thể đánh mạnh vào nền kinh tế Nga. 

Tờ này dẫn lời nhà kinh tế Nga Denis Raksha chỉ ra 5 nguy cơ Washington có thể làm tổn thương Nga về kinh tế: cấm mua dầu Nga, ngắt kết nối Nga ra khỏi hệ thống tài chính Mỹ, loại trừ Nga khỏi SWIFT (hệ thống liên ngân hàng quốc tế để chuyển thông tin và thanh toán), hạn chế quan hệ thương mại, xử phạt nợ công (cấm nước ngoài mua trái phiếu cho vay liên bang do Bộ Tài chính Nga phát hành, khiến Nga không thể “vay nợ”).■