Ngày làm việc dài vô tận

Báo cáo Work Trend Index 2025 của Microsoft vẽ nên bức tranh xây xẩm về người lao động thời đại mới: công việc bắt đầu trước khi thức dậy, kéo dài suốt đêm, thậm chí tràn sang cả cuối tuần. Ngày làm việc vô tận (infinite workday) là nỗi ác mộng của người đi làm hiện đại.

Ngày 7 đêm 3 ca họp

Khảo sát của Microsoft, dựa trên hàng ngàn tỉ tín hiệu năng suất tổng hợp và ẩn danh từ bộ ứng dụng đám mây Microsoft 365, cho thấy 40% người dùng bắt đầu online từ 6h sáng để kiểm tra hộp thư đến, hy vọng bắt kịp công việc. Số email mà một nhân viên trung bình nhận mỗi ngày là 117, phần lớn được lướt qua trong chưa đầy 60 giây.

Đến 8h sáng, phần mềm họp trực tuyến Microsoft Teams sẽ vượt qua email trở thành kênh giao tiếp chủ đạo, với trung bình 153 tin nhắn Teams hằng ngày, tăng 6% trên toàn cầu so với năm trước. Ấy là Microsoft chỉ mới tính trên nền tảng của họ, nếu đếm luôn các nền tảng khác như (Google) Meet, Zoom để họp, Work Chat, Zalo, Viber... để nhắn tin trao đổi thì chắc con số phải gấp 2, 3 lần.

Hyun Jin Lee - một cô gái trẻ làm trong ngành IT ở Seoul (Hàn Quốc) - bắt đầu làm việc lúc 9h30 sáng và thường kết thúc vào 10h tối, thậm chí có khi đến nửa đêm, nhận khoảng 200 tin nhắn mỗi ngày. "Cuối ngày, tôi cảm thấy hoàn toàn kiệt sức, như thể đã cạn sạch năng lượng và thực sự không thể làm gì vào các ngày trong tuần sau giờ làm việc" - cô nói với The Guardian.

Dữ liệu cũng cho thấy một nửa số cuộc họp sẽ diễn ra trong khung giờ từ 9-11h sáng và 1-3h chiều, khi nhiều người có năng suất cao nhất theo nhịp sinh học. Lẽ ra thời gian làm việc quan trọng nhất trong ngày dùng để xử lý các nhiệm vụ được giao thì lại bị các cuộc họp chiếm dụng. 

Đáng chú ý, 57% các cuộc họp này là ngẫu hứng không lên lịch trước; người sử dụng Microsoft 365 còn bị gián đoạn trung bình cứ mỗi 2 phút bởi một cuộc họp, email hoặc thông báo, tổng cộng lên tới 275 lần một ngày. Tập trung giải quyết công việc với số lần bị "gây nhiễu" này là nhiệm vụ bất khả thi.

Với ngày làm việc 8 tiếng, người lao động trí óc có hai đỉnh năng suất là trước và sau bữa trưa. Giai đoạn làm việc từ xa trong đại dịch Covid-19 đã tạo ra đỉnh thứ ba: trước khi đi ngủ. Các nhà nghiên cứu của Microsoft gọi hiện tượng này là "ngày ba đỉnh".

Và nó không còn là xu hướng mà trở thành chuẩn mực: báo cáo cho thấy các cuộc họp sau 8h tối đã tăng 16% so với năm trước. Nhân viên trung bình gửi hoặc nhận hơn 50 tin nhắn ngoài giờ làm việc hành chính. 

Đến 10h tối, gần 1/3 (29%) số người làm việc tích cực vẫn đang kiểm tra hộp thư đến. Cuối tuần cũng làm việc nốt, dữ liệu thể hiện gần 20% nhân viên kiểm tra email trước buổi trưa thứ bảy và chủ nhật để xử lý.

Trả lời cho câu hỏi "việc ở đâu ra mà nhiều thế", tờ The Wall Street Journal (WSJ) dẫn câu chuyện của Dan Quitério, người từng làm trong lĩnh vực tiếp thị truyền thông xã hội tại New York. 

Quitério đã phải đối mặt với khối lượng công việc tăng vọt sau khi trưởng bộ phận nghỉ việc mà không có người thay. Quitério thường xuyên phải làm việc ngoài giờ để giải quyết email và tin nhắn, thậm chí còn phải hỗ trợ đồng nghiệp cũng đang vật lộn với khối lượng công việc lớn. 

"Chắc chắn có những tình huống mà bản thân tôi, chỉ là một con người đơn lẻ, không thể làm được mọi thứ" - anh chia sẻ và cho biết đã nghỉ việc.

Thay đổi không thể đến từ cá nhân

Dẫu ngày làm việc kéo dài bất tận, người lao động khó có thể từ chối nhận thêm việc, họ ráng gồng và thận trọng khi xin nghỉ. Bởi thị trường việc làm đang nguội lạnh, tỉ lệ thất nghiệp cao, cạnh tranh lớn. Trong cuộc khảo sát của Gallup với hơn 10.000 công nhân vào mùa hè năm ngoái, 63% cho biết họ đã được yêu cầu đảm nhận thêm trách nhiệm, tăng so với mức 47% vào đầu năm 2023.

AI có thể là phao cứu sinh? Nhờ tự động hóa các tác vụ giá trị thấp như họp cập nhật tình trạng công việc hay báo cáo định kỳ, AI sẽ giúp lãnh đạo và nhân viên dành thời gian tập trung cho công việc chuyên sâu và ra quyết định. 

Jason Widup, phó chủ tịch một công ty quảng cáo AI, cho The Wall Street Journal biết ông đã dùng AI để tăng tốc độ viết và tư duy, đồng thời chặn các khung giờ "tập trung cao độ" trên lịch làm việc. 

"Làm ngoài giờ phải là ngoại lệ, không phải thói quen" - Widup nói. Tuy nhiên, Kade Brown, giám đốc giải pháp nguồn nhân lực tại chương trình đào tạo trực tuyến RMIT Online, cảnh báo nhiều nơi làm việc đang tụt lại do thiếu đào tạo về "AI literacy" - khả năng hiểu và sử dụng AI một cách hiệu quả.

Về phía tổ chức, Microsoft khuyến nghị các công ty tiên phong nên tái thiết cách làm việc bằng cách áp dụng nguyên tắc 80/20 (tập trung vào 20% đầu việc cho ra 80% kết quả), tổ chức nhóm linh hoạt theo mục tiêu (Work Chart), kết hợp nhân sự và AI để tối ưu hiệu quả. Điển hình, nhà nghiên cứu Alex Farach của Microsoft sử dụng ba AI agent để thu thập dữ liệu, phân tích và viết báo cáo, giúp anh tập trung vào việc tạo ra giá trị thực sự.

Tuy nhiên, công nghệ không thể thay thế vai trò của ranh giới cá nhân. Mỗi người có thể tự đặt giới hạn rõ ràng, từ chối làm thêm giờ và ưu tiên cuộc sống cá nhân. Nhưng mọi nỗ lực từ cá nhân sẽ vô nghĩa nếu "giới chủ" không chủ động thay đổi. 

Bryan Stallings, một lãnh đạo tại Lucid Software, nhấn mạnh rằng các nhà lãnh đạo thường nói về "nhịp độ bền vững" nhưng lại vô tình khen thưởng hành vi "anh hùng" (làm việc quá sức), khiến sự an toàn tâm lý bị xói mòn và gửi đi những thông điệp mâu thuẫn.

Tuần làm việc 4 ngày thì sao?

Một điều đáng chú ý về những tiếng than ai oán về ngày làm việc vô tận là chúng vang lên giữa thời AI được ứng dụng rộng rãi, và khi khái niệm tuần làm việc 4 ngày đã xuất hiện khá lâu và liên tục được kiểm nghiệm tính khả thi. Nhưng nhìn kỹ lại sẽ thấy câu trả lời: các ưu điểm của mô hình này đến nay vẫn chưa đủ thuyết phục để áp dụng rộng rãi.

Tại châu Âu, tuần làm việc 4 ngày đã được thử nghiệm với kết quả và phản hồi trái chiều tại các quốc gia nha như Đức, Bồ Đào Nha, Iceland, Pháp và Tây Ban Nha, song chưa có nước nào chính thức áp dụng mô hình mới với số giờ làm giảm trên tất cả các lĩnh vực. (Bỉ là quốc gia châu Âu đầu tiên đưa tuần làm việc ngắn hơn vào luật lao động năm 2022. Nhân viên ở Bỉ có thể chọn làm việc 4 ngày thay vì 5 ngày, họ vẫn phải làm việc cùng số giờ)

Một nghiên cứu thí điểm ở Anh với 61 công ty và gần 3.000 lao động cho thấy sự cải thiện đáng kể về sức khỏe của nhân viên, giảm tỉ lệ nghỉ việc mà không giảm doanh thu. "Tinh thần nhân viên đã tăng lên, năng suất cũng vậy, và họ đã tiết kiệm được khoảng 500.000 USD mỗi năm" - giáo sư Brendan Burchell, một thành viên nghiên cứu, nói với Newsweek.

Bang New York đang xem xét một chương trình thí điểm tự nguyện với các ưu đãi thuế cho các nhà tuyển dụng tham gia; người sử dụng lao động có thể được giảm thuế lên tới 250.000 USD, hoặc 5.000 USD cho mỗi nhân viên tham gia. Từ kết quả ở Anh, Burchell tin rằng "không có lý do gì [mô hình này] không hiệu quả ở New York".

Người đề xuất luật thí điểm, nữ dân biểu Phara Souffrant Forrest nói với Newsweek kế hoạch của bà xuất phát từ kinh nghiệm cá nhân của một người mẹ đang đi làm và từng phải gánh nhiều công việc để kiếm sống. Forrest tin rằng những nghiên cứu như ở Anh là "bằng chứng thực tế rằng ít giờ làm hơn không có nghĩa là năng suất thấp hơn và người lao động phát triển mạnh khi được trao nhiều thời gian hơn để chăm sóc bản thân, gia đình và cộng đồng của họ".

Ngoài những tác động có thể dự đoán được đối với hạnh phúc của nhân viên và khả năng duy trì hoặc thậm chí tăng năng suất của các công ty, giáo sư xã hội học Thomas Roulet đánh giá các công ty áp dụng tuần làm việc 4 ngày cũng nhận được sự thúc đẩy đáng kể về danh tiếng và nâng cao "thương hiệu nhà tuyển dụng" của họ.

Nhưng vẫn còn đó những thách thức. Giáo sư Roulet chỉ ra rằng các doanh nghiệp có thể gặp khó khăn trong việc tổ chức lịch trình làm việc và tránh "các nút thắt cổ chai tiềm ẩn". 

Thử tưởng tượng một công ty đang phục vụ người tiêu dùng, nhân viên cần ý kiến từ đồng nghiệp vào chiều thứ năm nhưng đồng nghiệp nghỉ vào thứ sáu còn họ nghỉ ngày thứ hai, khách hàng khi đó phải đợi ít nhất 4 ngày. 

Ngoài ra, vẫn có sự hoài nghi về mô hình tuần làm việc 4 ngày từ các lĩnh vực đòi hỏi sự có mặt liên tục của nhân viên hoặc các nhóm bảo thủ về mặt ý thức hệ.

Theo báo cáo của Microsoft, 48% nhân viên và 52% lãnh đạo cảm thấy công việc của họ "hỗn loạn và rời rạc" với ngày làm việc không có điểm dừng. Những người đang lạc lối trong ngày làm việc bất tận này có lẽ không dám mơ đến tuần làm việc 4 ngày, họ chỉ mong không phải mở email vào lúc gà gáy, và có thể yên tâm đóng máy tính khi gà vừa lên chuồng.