Phú Yên ngày cũ: Tiếng vọng thùy dương

Trận lũ dữ vừa biến Phú Yên thành một vùng đất tan nát. Nhưng ký ức của chúng ta về một xứ sở từng nhẹ như hơi thở gió, trong như ánh nắng đầu ngày, nơi rừng dương và đồng lúa lặng lẽ dệt nên dáng vẻ thanh bình... sẽ mãi được lưu giữ.

Không gì ấn tượng hơn khi cửa sổ máy bay lướt qua cửa sổ cabin những con tàu cá. Người tài công da sạm nắng buông vô lăng nhoẻn cười vẫy tay gửi một lời chào mến khách. Những ngọn sóng bạc đầu vùn vụt trôi ngang như thể chiếc phi cơ khổng lồ đang trượt thia lia trên mặt biển xanh. Sau cú tiếp đất nhẹ nhàng, nắng gió Tuy Hòa ùa vào ngập tràn khoang mở.

Ai đi Nam, Ngãi, Bình, Phú, Khánh Hòa Ai vô Phan Rang, Phan Thiết…

Câu thơ của Tố Hữu trong sách giáo khoa ngày xưa đi học dường như ai cũng thuộc. Các địa danh thương mến hiện lên theo từng dấu chân tiền nhân đi mở nước. Những bóng làng chài bám theo mép sóng cùng cả một dòng chảy văn hóa Việt tộc đã kỳ công dựng thành dải đất ven biển này.

Chao ôi nhớ sao cái thời Phú Yên chưa phải là Đắk Lắk. Tôi đã đi xuyên Việt qua lại nhiều lần nhưng chưa có cơ duyên dừng lại đất Phú Yên. May sao mấy năm trước được tham dự các trại sáng tác của Văn nghệ Quân đội, của ban Văn học Thiếu nhi đặt ở đây.

Đã bao lâu rồi không về miền Trung thăm người em

Nắng mưa đêm ngày cách trở, giờ xa xôi đôi đường

Rừng dương xanh thắm miền quê hương thùy dương của nhạc sĩ Châu Kỳ ôm trọn đại lộ dài 11km ven biển từ sân bay đến đồi Thơm như một bức bình phong chắn gió cát. Thành phố duyên hải nào mà chẳng đầy resort và cao ốc chặn tầm nhìn ra biển, nhưng rừng dương chính là đặc sản nơi đây. Giữ được dải rừng này không bị xâm lấn là một quyết tâm hành động lớn của chính quyền địa phương, như ông bí thư tỉnh ủy trẻ ngày ấy khẳng định.

Rừng leo lên cả đồi Thơm, nơi trước kia toàn sỏi đá khô cằn, chỉ những loài cây chịu hạn giỏi như dứa dại, duối, sim mua mới sống được. Chủ nhân vốn là người con của đất An Phú xã nhà, đã xây dựng một hồ nước lớn trên đỉnh để trữ nước, tưới cho cả cây cỏ hoang dã triền đồi. Thêm các loài keo dậu, hoàng yến, bằng lăng, sưa đỏ, cà te… cải tạo trồng xen. Buổi chiều hoàng lạc thảo, sài đất, cúc vàng mang mang triền đồi, buổi chiều bóng nắng đổ dài xóm thôn thân mật, buổi chiều vi vu dưới tán thông ngàn bên núi đong đưa một chùm hoa đẫm sắc tương tư... Quá khứ hiện tại đan cài trong tiếng reo của lá, trong hương đêm thanh ngái của rừng.

Thảm thực vật xanh tươi bao phủ ấy là sinh cảnh thiên đường của những loại chim thú tự nhiên rất dạn người. Khách lưu trú đi ăn tối về phòng muộn có thể thấy một con chồn đuôi dài đi nghênh ngang giữa lối. Sau nhà bếp, một con mèo rừng lông xám đốm vàng vào lục thùng rác, vừa đi đủng đỉnh vừa vẫy đuôi, coi thực khách chẳng ra gì. Tang tảng sáng, họa mi líu ríu thả những âm thanh đầu tiên chào kẻ đi săn bình minh. Đĩnh đạc giọng chim bìm bịp gọi thủy triều xuống. Dai dẳng tiếng chim "bắt cô trói cột".

Chúng tôi trang trọng sắp lễ đi viếng đền thờ thành hoàng, vị tướng quân, nhà quản trị tài ba Lương Văn Chánh - người đã lập nên vùng đất phú trời yên này. Nằm gọn giữa hai cánh cửa trời, đèo Cù Mông phía bắc và đèo Cả phía nam, nông thôn làng xóm Phú Yên cũng rạch ròi vuông vức như tính cách con người Nam Trung Bộ.

Những ngôi nhà mái ngói nâu già xinh xắn với hàng cột hiên thu mình ẩn dưới khóm tre, hàng dừa. Chòm xóm nào cũng luôn là tường sơn vôi xanh, cửa gỗ mộc cùng các họa tiết kiến trúc giản dị. Hàng rào hoa giấy, hoa huỳnh anh bao quanh tiếp nối giao hòa với đồng ruộng gợi nhiều niềm thân mật. Các vật liệu đô thị mới cùng phong cách kiến trúc tân kỳ lai căng may sao chưa thấy xuất hiện nhiều ở đây. Vái lạy thành hoàng, tôi cầu mong sao làng quê Phú Yên vẫn mãi giữ gìn được bản sắc cảnh quan này, để sẽ là một chốn đi về chữa lành sứt sẹo cho những tâm hồn vong bản.

Nếu thành hoàng Lương Văn Chánh là người đi mở nước thì người giữ nước sông Ba lại để tưới tiêu, làm nên đồng đất châu thổ Tuy Hòa trù phú là người Pháp. Các kỹ sư Lefevre, Nordey đã thiết kế và chỉ huy thi công xây dựng đập Đồng Cam với hai dòng kênh Chính Bắc, kênh Chính Nam cùng nhiều kênh nhánh dẫn nước vào đồng.

Ngược đường 25, trước kia là con đường 7 bi hùng, chúng tôi lên đập Đồng Cam. Dưới tán rừng vối bon sai cổ thụ, tôi trầm ngâm ngắm con đập dài gần 700m đang sủi bọt. Biết bao biến cố vui buồn đã chảy qua đây. Dòng nước trong xanh vẫn êm ái lượn theo đường cong tràn tiêu chuẩn như hồi mới xây xong cách đây 90 năm. Chiến tranh xâm lăng cần sự chống trả, văn minh kỹ thuật cần sự tưởng nhớ là những thái độ rạch ròi. Chẳng phải ngẫu nhiên mà Phú Yên có hội đập Đồng Cam nhằm ngày mùng 8 tháng giêng âm lịch hằng năm.

Anh em văn nghệ Phú Yên rủ chúng tôi đi tham quan gành Đá Đĩa, một dạng cấu trúc địa chất đặc biệt ở huyện Tuy An. Hàng triệu năm trước, dung nham núi lửa trên cao nguyên chảy tràn ra biển, gặp nước lạnh nứt gãy kết tinh thành những cột đá lục lăng khổng lồ, đều nhau chằn chặn. Không chỉ gành Đá Đĩa có lớp lớp chất chồng đá đĩa, tại Phú Yên có rất nhiều địa điểm xuất lộ cấu tạo địa chất loại này: An Phú, Bãi Xép, Hòn Yến là những cột đá đĩa còn khổng lồ hơn cả gành Đá Đĩa mà chúng ta đã biết. Tôi đặc biệt thích cái hoang sơ tự nhiên của cảnh quan ghềnh đá. Nó như gương mặt dung dị một gã ngư phủ từng trải, tuy thô mộc phong trần mà vẫn mang đến cho du khách một cảm giác tĩnh tại an nhiên.

Chợ cá An Phú, vựa cá đầu mối cung cấp cho cả thành phố Tuy Hòa, nằm trên bãi biển Long Thủy ngay dưới chân đồi. Chợ biển đầy hải sản tươi rói thuyền về. Cá sơn thóc đỏ rực như miếng bã trầu nhá vội. Cá liệt búa nằm xếp lớp, trông hệt lưỡi búa thép xám với những chấm hoa rèn trên lưng. Một nong cá mú đỏ, mú bông, mú đen, mú cọp các loại, lắm con lưỡi câu còn dính trên mép chưa kịp gỡ. Chị bán cá vui vẻ dựng chiếc vây lưng lớn như tấm buồm của con cá cờ có cái kiếm mũi nhọn hoắt cho tôi chụp hình. Con cá cờ khổng lồ đích thị của ông già biển cả Hemingway bơi lạc đến nơi này. Khi câu được cá cờ, người ta phải chặt ngay mũi kiếm của nó đi cho an toàn.

Tôi mua một bịch bánh ướt, trả tiền người bán thu 5 ngàn. Quá bất ngờ với cái giá rẻ không ngờ, họa sĩ Đỗ Phấn rụng rời suýt đánh rơi cái máy ảnh. Bào ngư, nhum biển, ốc vú nàng… đầy nhong nhóc trên các mẹt hàng với giá rất bình dân. Tiếng miền Trung nằng nặng câu được câu chăng nhòe lẫn trong gió sớm, nghe mấy lần chưa hiểu thì hiểu nhau qua những nụ cười hồn hậu đồng bào.

Nhà thơ Phan Hoàng, người sáng lập thể thơ 1-2-3 trứ danh, người con sinh ra chính tại mảnh đất quê hương Tuy Hòa, dẫn đoàn nhà văn về giao lưu với các học trò Trường trung học Lê Hồng Phong, xã Tây Hòa, ngôi trường mà anh từng theo học. Hàng chữ dễ thương mà chứa đầy một khẳng định quyết tâm được kẻ đắp trên hiên mái hành lang: "Hôm nay em tự hào về nhà trường. Ngày mai nhà trường tự hào về em".

Xúc động như gặp lại thời áo trắng, tôi nói với các em rằng hãy học, hãy vui chơi, thậm chí hãy cứ nghịch ngợm đi bởi đây chính là cái thời đẹp nhất của đời người. Tháng sau thi xong các em sẽ bước sang một quãng đời mới, có thể vui tươi có thể gian khó nhưng sự vô tư sẽ rời bỏ ta mà đi mất. Ở lứa tuổi các em, chỉ vài tháng sau thôi là tôi đã buộc phải cầm súng lao vào cuộc chiến xa lắc bên xứ người. Rồi thì bon chen, rồi thì kiếm sống. Tà áo dài trắng chỉ còn bay trong giấc mơ ngày xưa…

Ánh chiều tà dịu dàng buông xuống cánh đồng vừa gặt. Xa bên kia sông Bàn Thạch là những ô cửa sáng trong xóm nhỏ mới lên đèn. Đàn bò bỏm bẻm nhai lại bên đống rấm un muỗi loang khói. Một nỗi niềm thương mến trào dâng khiến lòng người nhói lên thổn thức như sợ khung cảnh yên bình tan biến. Chẳng ngờ, đó lại là một dự cảm. Ai biết đâu trận hồng thủy năm nay đã dìm cả cánh đồng Hòa Thịnh - Tuy Hòa trong một biển nước tang thương.

Còn người còn của. Ráng lên vượt qua nỗi đau nhé, Hòa Thịnh - Tuy Hòa ơi!■