Vài con số sương sương để hình dung: 49% doanh thu của Universal năm 2020 tới từ Bắc Mỹ, 30% từ châu Âu, 14% từ châu Á và 3% từ Nam Mỹ. Sony Music báo cáo 400 triệu USD doanh thu hằng năm đến từ mạng xã hội, game và thể dục thể thao, trong khi Warner Music là 235 triệu USD.

UMG trút hầu bao dữ dội hơn để mua quyền và tác phẩm âm nhạc, tăng từ 448 triệu euro năm 2018 lên 653 triệu năm 2019 và 941 triệu năm 2020.

Là cứu tinh hay là cứu cánh?

Năm 2020, 2/3 doanh số nhạc bán ra trên toàn thế giới, 21,6 tỉ USD, thuộc về ba ông lớn Universal, Sony và Warner, thì đã có 50 nghệ sĩ hàng đầu của UMG đảm trách 23% con số này.

Doanh thu Universal nhảy từ 6 tỉ euro năm 2018 lên 7,4 tỉ euro năm 2020. Và công ty này đã “nhón” ra 2,5 tỉ euro để tậu về các sáng tác/gia tài âm nhạc, ký kết với nghệ sĩ, chẳng hạn gia hạn với Taylor Swift hay mua đứt gia tài âm nhạc của Bob Dylan với 300 triệu USD.

Tờ The Economist bình luận các nhà đầu tư nhanh nhạy với tương lai thấy rõ họ đang dồn tiền vào những đâu: Sony Music mắc kẹt và là một nhánh con thuộc một siêu đại tập đoàn, còn Warner (vừa lên sàn tháng 6, giá trị tăng hơn 50%) có số lượng nghệ sĩ và tác phẩm chỉ bằng một nửa của Universal.

Tiền đề của cơn sốt tỉ đô này, theo Financial Times, nằm ở giá trị âm nhạc gia tăng khi ngày càng nhiều người dùng dốc tiền vào các ứng dụng streaming như Spotify, khi mỗi đôla thu được, Spotify và Apple Music phải trả 2/3 cho các hãng đĩa.

Nền tảng streaming giải quyết bài toán phân phối hiện vật tốn kém, mà mỗi nghệ sĩ chỉ nhận được một con số bé bỏng và nhỏ giọt dưới quản lý của các ông lớn. UMG là một mồi nhử quyến rũ để các ngân hàng đầu tư rót tiền khi chiêm ngưỡng một chiếc bánh vẽ hoành tráng, ly kỳ cho sự phát triển bản quyền âm nhạc thập niên tới.

Trong bản cáo bạch 306 trang, UMG nêu rõ họ không cậy vào duy nhất một hay một vài nghệ sĩ (gà đẻ trứng vàng) để tạo ra doanh thu mà dựa vào ba mảng kinh doanh chính: thu âm, xuất bản và quảng cáo, đồng thời tiếp tục thêm cả trình diễn live, livestream, điện ảnh, truyền hình và podcast, trên gia tài hơn 4 triệu tác phẩm âm nhạc và những nghệ sĩ thống lĩnh tuyệt đối các bảng xếp hạng hằng năm.

Với ngành công nghiệp âm nhạc, giữa một đại dịch COVID-19 mà trình diễn nhạc sống - xương sống bấy lâu của trải nghiệm thưởng thức - không thể diễn ra, nhạc ghi âm trở thành thành phần kiên cường nhất.

“Tôi cho rằng Universal rốt cuộc sẽ trở thành công ty 100 tỉ USD trong một thời gian rất, rất sớm” - Merck Mercuriadis, sáng lập Hipnopsis Songs Fund, dự báo. “Âm nhạc là một thứ tiện ích... ngày nay ai cũng sẵn lòng hằng tháng bỏ ra chục đôla để thưởng thức”.

Số thuê bao streaming tiếp tục tăng trưởng mạnh, lên 18,3% với 467 triệu thuê bao toàn cầu và 25,9% chỉ trong nửa đầu năm 2021 tại Mỹ. Mark Mulligan, nhà phân tích tại Midia Research, cho biết 10% doanh thu 22 tỉ euro từ streaming năm 2020 đến từ tiền cấp phép sử dụng trên các nền tảng Facebook, Instagram và TikTok, từ loa thông minh và trò chơi như Fortnite, hay máy đạp xe tại chỗ Peloton.

Các đầu kéo tăng trưởng mới như video ngắn tới siêu ngắn trên TikTok, nội dung mạng xã hội, trò chơi trực tuyến, chăm sóc sức khỏe và sức khỏe tinh thần (trong đó có thiền) đang đóng góp đáng kể vào doanh thu.

Lucian Grainge, ông trùm có mạch máu “nước đá”

Người đứng đầu UMG, Lucian Grainge, dự báo sẽ có thêm nhiều tỉ USD tăng trưởng từ nghe nhạc trực tuyến, và chuyện UMG niêm yết trên thị trường chứng khoán chỉ là bước đầu của một làn sóng tiêu thụ âm nhạc mới.

**Lucian Grainge** và ca sĩ Taylor Swift

Sau 4 lần đứng đầu danh sách CEO quyền lực hằng năm, Billboard phải dành riêng một mục mới cho Grainge: CEO của thập niên. Dẫu hoàn thiện nghệ thuật thưởng thức tác phẩm chính chủ, biết rõ khi nào nên hưởng ứng điệp khúc, khi nào nên đánh trống và solo keyboard, khi nào nên nhẩm theo ca từ, Lucian Grainge tuyệt đối vô cảm trong kinh doanh.

Hiểu rõ dòng doanh thu từ nghe trực tuyến không thể bền vững mãi mãi, cả ba ông lớn Universal, Sony và Warner đang săn lùng những cách thức mới mẻ để vắt tiền ra từ quyền sở hữu trí tuệ - mỗi khi mở nhạc, đạp xe tại chỗ Peloton hay trò chơi đều có thể sinh ra tiền dù bạc cắc. Với Grainge, đây chính là biên cương bờ cõi mới.

Trang 129 của cáo bạch 306 trang của UMG nêu rõ: tiền thưởng cho chủ tịch - CEO Lucian Grange là 150 triệu USD cùng 1% trước mỗi mức tăng trưởng cao hơn 30 tỉ USD. Một con số mà Tim Ingham, khi chia sẻ với tờ Rolling Stone, “sẽ khiến vô khối nghệ sĩ “trầy trật kiếm sống” thảng thốt, nhưng với ngành công nghiệp âm nhạc, “có lẽ ông xứng đáng”.

Một đồng nghiệp cũ của Grainge bình luận: “mạch máu của lão là nước đá”, nhất là trong cách Grainge trao đổi với đội ngũ về thương thảo với Facebook và YouTube, để thay đổi cán cân có lợi hơn về mình, tại những cuộc cân não thương thảo hợp đồng cấp phép sử dụng vài năm một lần.

Theo giáo sư âm nhạc Bill Werde, giảng viên âm nhạc tại ĐH Syracuse và cựu biên tập tạp chí Billboard, Lucian Grainge có công cực kỳ to lớn trong sự hình thành các cơ sở kinh tế của streaming, nhất là thỏa thuận năm 2017 thúc đẩy tăng trưởng của Spotify và gia tăng thu nhập số của hãng ghi âm.

Năm 2011, Lucian mua đứt EMI, một trong tứ trụ thu âm bấy giờ và chủ sở hữu bản quyền của Beatles và Coldplay, với giá hời 1,2 tỉ bảng Anh, một phi vụ chấn động hai bờ Đại Tây Dương mà nhà sản xuất huyền thoại George Martin của Beatles gọi là “điều tồi tệ nhất âm nhạc từng gặp phải”.

Suốt 10 năm lèo lái UMG từ 2010 tới nay, con người quyền lực nhất trong âm nhạc đã trở thành một công trình sư đứng sau sự phục hồi của nền công nghiệp ngỡ đã giãy chết. Nhưng giờ đây, “chúng tôi đã tới nơi” - Lucian khẳng định.

Năm 2001, 20 năm trước, Lucian đã đứng đầu Universal Music UK, và 4 năm sau được chọn gánh vác trách nhiệm mọi hoạt động của Universal bên ngoài nước Mỹ.

Dưới sự lãnh đạo của Lucian, giá trị của UMG tăng gấp 5 lần, và 4 năm trước, giá trị của UMG chỉ bằng 1/2 giá trị hiện nay, tăng 32 tỉ USD. Con số 200 triệu USD thưởng công chỉ bằng 0,6% tăng trưởng dưới bàn tay, khối óc phù thủy của ông.

Âm nhạc thành soundtrack cho tân vũ trụ giải trí số

Quãng 10 năm trước, giữa bão nhạc lậu và nền công nghiệp âm nhạc thoi thóp, chẳng ai có thể nghĩ 100 triệu người hằng tháng sẽ dốc tiền nghe nhạc trực tuyến. Hiện chuyên gia Daniel Ives, giám đốc nghiên cứu định giá tại Wedbush Securities, nhận định: “Thập niên trước rất nhiều người đã từ bỏ ngành công nghiệp âm nhạc mãi mãi trước nạn tải lậu và nhiều vấn đề đeo bám ngành này. Giờ đây các hãng đĩa trở lại như hoa hồng ngát hương”.

Spotify đã có 165 triệu khách hàng thuê bao (trả phí); Apple 660 triệu thuê bao, trong đó nền tảng iTunes và YouTube có 50 triệu thuê bao premium đóng phí.

Bất kể doanh thu từ thuê bao, quyền sở hữu âm nhạc cứ vẫn ở đàng chuôi của các hãng đĩa (và đại diện của các nghệ sĩ độc lập, đôi khi).

Cách đây chưa đầy 3 năm, TikTok lẫn Facebook không hề trả một đồng doanh thu nào về hãng đĩa. Tới tận cuối năm 2017, thỏa thuận đầu tiên giữa Facebook và Universal được ký kết. Trong 2019, cuộc chiến Spotify và hãng đĩa diễn ra căng thẳng khi nhà đầu tư nhìn thị trường qua lăng kính “quyền lợi đối lập phân phối” (thay vì quyền lợi và phân phối).

Nếu ở đỉnh chóp năm 1999, trung bình mỗi tháng người dùng dâng 81 USD (đã xét lạm phát) cho nhạc, so với 37 USD năm 2020, thì con bò sữa âm nhạc được nhuận béo trở lại bằng streaming đã tăng trọng nhanh chóng, còn đi phối giống tứ phương.

Ngày nay, các bản hit âm nhạc được các hãng công nghệ ở thung lũng Silicon và thuật toán quyết định, và tiền bạc của những ông lớn đeo kính tròng... đôla. Những ca khúc lý thú, hay ho, quyến rũ nhất, như mọi người nghe nhạc thâm niên đều dễ đồng tình, 50% nằm ở những gì còn lại của một album, thậm chí một phiên bản live được phát hành ghi lại khoảnh khắc thăng hoa. Còn nghệ sĩ và hãng đĩa độc lập vẫn bất tín công nghệ.

Chí ít các hãng đĩa vẫn sẽ còn hòa hảo bang giao với Spotify, chẳng việc gì phải đầu tư cho ra một sản phẩm đối kháng làm gì, và Spotify cũng chẳng thể tự tung tự tác dễ dàng khi luôn bị nắm đàng chuôi - sau bài học với Apple, và YouTube hay Amazon cũng chưa thể sớm chiều soán ngôi Spotify. Apple Music đang đứng nhì trên toàn cầu trong khoản thưởng thức âm nhạc trực tuyến có trả phí.

Tuned Global và ACX Music là hai nền tảng streaming B2B âm nhạc ở một thị trường mới mà Spotify chưa dễ dàng vươn tới được, khi không hề xa lạ với các thị trường ngách, chiều chuộng riêng một nhóm đối tượng thưởng thức chuyên biệt, mà những playlist của Spotify khó lòng thỏa mãn.

Vẫn còn đâu đó nỗi sợ rằng Internet sẽ thúc đẩy nhiều nghệ sĩ hơn nữa chọn con đường trực tiếp tới người hâm mộ mà không cần thông qua các hãng đĩa “hút máu”. Tỉ lệ các nghệ sĩ do hãng lớn và đại diện Merlin cho các hãng indie đã xuống từ 87% năm 2017 còn 78% năm 2020.

Tuy nhiên, các nhà phân tích tại Société Générale cho rằng thực tế này có thể xảy ra với một nhóm nhỏ nghệ sĩ, nhưng duy trì và mở rộng quy mô một thân một mình là cả một gian nan to lớn. Hãy khắc ghi, trên tờ Vogue, khi được hỏi lời khuyên cho bất kỳ ai muốn trở thành ca sĩ (nhạc sĩ), Taylor Swift trả lời: Hãy tự tìm một luật sư giỏi.

Vừa qua, Universal Music UK công bố album tái hợp Voyage sau 40 năm của ABBA và nhận được số lượng đặt trước khủng nhất xưa nay, ngay sau sự xuất hiện của hai ca khúc mới toanh I Still Have Faith in You và Don’t Shut Me Down, lần lượt 12 và 19 triệu lượt nghe trên Spotify.

Sang năm, chuỗi siêu trình diễn khủng với các abba-tar ảo thế thân 4 thành viên (nay đã ngoài 70) người Thụy Điển sẽ khuấy động London, quảng bá cho Voyage. Money, Money, Money - ABBA tiếp tục cất vang.

Cuộc chiến vẫn khốc liệt

Khi UMG ký kết với đơn vị quản lý hotboy quốc dân địa cầu BTS, một hãng thu âm với liên hoan âm nhạc Tomorrowland, một Imperial Music chuyên trị các nghệ sĩ indie, phát lộ một kế hoạch bành trướng tham vọng thị trường Trung Quốc, và thành lập Universal Arabic Music, thì Warner Music vẫn kiên trì theo sát, như hợp đồng 100 triệu USD với DJ David Guetta, thâu tóm hãng đĩa Nga Zhara Music và đầu tư 200 triệu USD vào Rotana Music của thương gia tỉ phú Saudi Al-Waleed bin Talal.

Một vài nhà phân tích cảnh báo các rủi ro tăng trưởng tương lai của Universal khi các thị trường tiềm năng trở thành đầu kéo cho thị trường nghe trực tuyến, như Ấn Độ, Trung Quốc và các quốc gia đông dân có thu nhập trung bình và thấp.

Giá thuê bao của Spotify ở Nam Phi chỉ 4 USD, bằng một nửa so với Mỹ. Cùng trong bản cáo bạch, Universal cho biết sẽ gia tăng thị phần streaming tại các thị trường như Hàn Quốc, Brazil và Nga.

Sergio Jadue