CEO Binance Changpeng Zhao. Ảnh: Binance

Khoảng 76 tỉ USD tiền mã hóa được sang tay mỗi ngày trên Binance. Theo trang CryptoCompare, khối lượng giao dịch này lớn nhất trong số các sàn đang hoạt động trên thị trường và nhiều hơn 4 đối thủ xếp liền sau cộng lại - một con số khổng lồ đối với một tổ chức tài chính mới thành lập từ năm 2017 và tuân thủ nguyên tắc “3 không”: không hội sở, không địa chỉ chính thức, và không được cấp phép ở hầu hết các quốc gia mà nó hiện diện.

Nhưng “kỳ trăng mật” của Binance sắp kết thúc. Trong bài báo đăng ngày 6-6, Bloomberg dẫn một số nguồn thạo tin tiết lộ Ủy ban giao dịch và chứng khoán Hoa Kỳ (SEC) đang điều tra xem liệu việc phát hành token BNB của Binance năm 2017 có vi phạm quy định vì đã bán tiền mã hóa như một mã chứng khoán mà không đăng ký với cơ quan chức năng hay không. Sau thông tin bị SEC điều tra, giá BNB - đồng crypto lớn thứ 5 thế giới về giá trị vốn hóa với gần 50 tỉ USD - đã giảm hơn 10% từ 310 USD xuống còn 276 USD; mức đỉnh của đồng này cách đây 1 năm là hơn 675 USD.

Ngoài SEC, Bloomberg trước đó cho hay Binance cũng đang nằm trong tầm ngắm của Bộ Tư pháp Mỹ, Sở thuế vụ Mỹ (IRS) và Ủy ban giao dịch hàng hóa tương lai (CFTC). “Những chuỗi ngày tăng trưởng không bị can thiệp hay kiểm soát của Binance nói riêng và tiền mã hóa nói chung sắp kết thúc” - báo Wall Street Journal nhận định.

Changpeng Zhao sinh năm 1977 ở Trung Quốc đại lục nhưng sang Canada định cư cùng bố mẹ từ năm 12 tuổi. Sau khi tốt nghiệp đại học ngành khoa học máy tính, Zhao làm việc tại một số công ty tài chính ở Tokyo và New York trong đó có Bloomberg, nơi ông phụ trách phát triển phần mềm cho các giao dịch hợp đồng tương lai.

Lần đầu tiên Zhao nghe về Bitcoin là trên một bàn chơi poker ở Thượng Hải năm 2013. Lúc này Bitcoin đã xuất hiện được vài năm và thu hút một cộng đồng người sử dụng chủ yếu trong giới am hiểu máy tính, không ít trong số đó là những người đã mất niềm tin vào hệ thống tài chính sau dư âm của cuộc khủng hoảng năm 2008.

Zhao lập tức bị cuốn hút bởi ý tưởng về một loại tiền tệ phi tập trung có thể được sử dụng ở bất cứ đâu mà không cần ngân hàng hay bộ máy hành chính cồng kềnh. “Chúng ta có thể sử dụng công nghệ đó để tăng cường tự do tiền bạc cho mọi người trên khắp thế giới” - ông nói trong một cuộc phỏng vấn. Zhao đánh liều bán căn hộ ở Thượng Hải lấy một số vốn bằng Bitcoin rồi đầu quân cho nhiều startup công nghệ về crypto để lấy kinh nghiệm. Đến năm 2017, nhận thấy bản thân đã đủ lông đủ cánh, ông cùng một số đồng nghiệp quyết định tách riêng để thành lập Binance.

Tăng trưởng thần tốc

Binance cung cấp trên 600 lựa chọn tiền mã hóa để giao dịch - nhiều hơn bất kỳ sàn nào khác trên thị trường, từ các token dành cho người hâm mộ các câu lạc bộ bóng đá châu Âu cho đến dogecoin, một token “meme” (ăn theo ảnh chế một chú chó shiba inu) từng được tỉ phú Elon Musk quảng bá.

Khác với các sàn giao dịch chứng khoán phải được cơ quan quản lý cấp phép theo quy định ở từng khu vực pháp lý, Binance phát triển thông qua sàn giao dịch duy nhất tại địa chỉ Binance.com, đồng thời tuyên bố không có trụ sở chính tại bất kỳ quốc gia nào. Giai đoạn đầu Binance cũng thử nghiệm cung cấp các sản phẩm phái sinh liên kết với tiền mã hóa, ví dụ với một khoản tiền gửi chỉ 80 cent, khách hàng có thể giao dịch số lượng Bitcoin hoặc các token khác với giá trị tương đương lên đến 100 USD. Hiện dịch vụ này không còn được cung cấp. Kể từ năm 2019, Binance bắt đầu cho phép khách hàng trao đổi giữa tiền mã hóa và tiền tệ truyền thống như đồng USD, đưa sàn này một bước gần hơn đến việc liên kết với hệ thống ngân hàng chính thức.

Để mở rộng quy mô, Binance trả tiền cho các influencer (người có sức ảnh hưởng trên mạng xã hội) để quay video hướng dẫn cách thức bắt đầu giao dịch, một số cựu quản lý của Binance tiết lộ với Wall Street Journal. Sàn này cũng tiếp cận và ký hợp đồng với các nhà đầu cơ tại các thị trường ở Trung Đông và châu Phi để điều hành các hội nhóm trao đổi về giao dịch tiền ảo trên Facebook và các mạng xã hội khác. Trong nội bộ, công ty tạo sự cạnh tranh giữa các bộ phận với nhau để tìm ra chiến lược phát triển tốt nhất. “Chúng tôi khuyến khích cạnh tranh nội bộ” - CEO Binance Changpeng Zhao (“CZ”) nói. Trang web của Binance là một trong các nền tảng giao dịch tiền mã hóa hiếm hoi hỗ trợ đến hơn 20 ngôn ngữ trong đó có tiếng Việt.

Công ty huy động được 15 triệu USD trong đợt chào bán token BNB đầu tiên vào tháng 7-2017, chủ yếu từ các nhà đầu tư cá nhân tại Trung Quốc, theo bản cáo bạch hoạt động kinh doanh năm 2017. Người dùng bắt đầu xuất hiện từ khắp nơi, bao gồm cả các quốc gia có hệ thống tài chính kém phát triển hơn như Nam Phi, Nga và Ấn Độ. Binance trở thành sàn giao dịch tiền mã hóa lớn nhất thế giới chỉ trong vòng 6 tháng, và điều này khiến công ty nhanh chóng gặp phải vấn đề với chính quyền Bắc Kinh.

Hai tháng sau khi Binance đi vào hoạt động ở Thượng Hải vào mùa hè năm 2017, Chính phủ Trung Quốc đã ban hành lệnh cấm đối với các sàn giao dịch tiền mã hóa vì lo ngại chúng sẽ được sử dụng để chuyển tiền bất hợp pháp ra khỏi đất nước. Một nhóm nhân viên Binance gồm hơn 30 người gói ghém đồ đạc và chuyển đến Nhật Bản, nhưng đến năm 2018 thì cơ quan quản lý tài chính nước này cũng cảnh cáo công ty vì hoạt động không phép. Sau đó, Binance ngừng luôn việc bố cáo một địa điểm kinh doanh cụ thể, thay vào đó Zhao giờ đây cho biết các nhân viên của Binance sống rải rác khắp nơi trên thế giới và làm việc từ xa tại nhà.

Rắc rối pháp lý

Hoạt động không phép ở hầu hết các quốc gia, không ít lần Binance gặp rắc rối về mặt pháp lý. Sàn này bị cấm ở Mỹ từ năm 2019 trên cơ sở vi phạm các quy định quản lý. Để lách lệnh cấm và không đánh mất thị trường tiền ảo lớn nhất thế giới, Binance thành lập một nền tảng độc lập Binance.US, có đăng ký với Mạng lưới thực thi tội phạm tài chính Hoa Kỳ (FCEN). Tuy nhiên, sàn hiện vẫn chưa được phép hoạt động ở 4 bang Hawaii, New York, Texas và Vermont, theo thông tin trên trang web chính thức của Binance.US. Tháng 5-2021, Bloomberg đưa tin Binance đang bị Bộ Tư pháp và IRS điều tra về các cáo buộc rửa tiền và trốn thuế.

Tại Anh, Binance bị Cơ quan quản lý tài chính (FCA) yêu cầu dừng mọi hoạt động được quản lý ở nước này kể từ ngày 25-6-2021 sau khi không đáp ứng yêu cầu trước đó của cơ quan này về việc phải đăng ký với chính quyền để tuân thủ các quy tắc chống rửa tiền, theo Reuters. Cùng ngày, Cơ quan dịch vụ tài chính Nhật Bản (FSA) cảnh báo Binance lần thứ 2 trong vòng 3 năm rằng sàn này chưa được đăng ký hoạt động kinh doanh tại Nhật Bản, sau khi đã nhắc nhở lần đầu vào năm 2018.

Ở Đức, Cơ quan giám sát tài chính liên bang phát đi cảnh cáo hồi tháng 4-2021 rằng Binance có nguy cơ bị phạt vì không công bố bản cáo bạch cho nhà đầu tư đối với các token chứng khoán - loại tiền mã hóa có giá được neo theo giá trị của một chứng khoán cơ sở tương ứng - mà công ty đã phát hành. Không dừng lại ở cảnh cáo hay cấm tiệt, Ủy ban chứng khoán và giao dịch Thái Lan ngày 2-7-2021 thậm chí đã đệ đơn kiện hình sự chống lại Binance với cáo buộc “vi phạm nghị định khẩn cấp về kinh doanh tài sản kỹ thuật số”, cụ thể là tội hoạt động không có giấy phép.

Ngày 17-3-2022, Binance buộc phải cam kết với Ủy ban chứng khoán tỉnh bang Ontario của Canada rằng họ sẽ ngừng mở tài khoản mới và ngừng giao dịch đối với các các tài khoản hiện có của người dùng ở Ontario.

Trái với hình dung ban đầu về một sàn giao dịch phi tập trung, dường như Binance và ông chủ đang làm mọi thứ có thể để cải thiện hình ảnh trong mắt chính quyền và tìm kiếm sự công nhận chính thức. Zhao dành trọn một buổi tối tháng 3-2022 tham dự tiệc rượu cùng các quan chức và nhà lập pháp nước Anh để thuyết phục họ về hình ảnh “công dân gương mẫu” của Binance, theo Fortune. Ngay cả trang phục công sở của Zhao cũng báo hiệu một sự thay đổi: ông từ bỏ áo thun in logo Binance từ lâu đã trở thành thương hiệu của vị CEO 44 tuổi để khoác lên mình bộ vest lịch lãm phù hợp hơn trong các sự kiện chính thức và gặp gỡ báo chí.

Hang ổ tội phạm công nghệ cao

Mới đây nhất, một báo cáo điều tra đặc biệt của Hãng tin Reuters ngày 6-6 cho thấy Binance là nơi diễn ra các hoạt động rửa tiền trị giá hàng tỉ USD. Một trong số đó là vụ một nhóm tin tặc Triều Tiên tấn công sàn tiền ảo Eterbase ở Slovakia và đánh cắp số token trị giá khoảng 5,4 triệu USD vào tháng 9-2020. Chỉ mất vỏn vẹn 9 phút và sử dụng các địa chỉ email được mã hóa làm thông tin đăng ký, nhóm này đã tạo hàng chục tài khoản Binance hoàn toàn ẩn danh và giao dịch số tiền mã hóa bị đánh cắp nhằm xóa dấu vết, theo trao đổi giữa cơ quan cảnh sát quốc gia Slovakia và Binance mà Reuters tiếp cận được. “Binance không biết ai đang chuyển tiền qua sàn giao dịch của họ” vì tính chất ẩn danh của các tài khoản, nhà đồng sáng lập Eterbase Robert Auxt nói với Reuters.

Trong giai đoạn 2017-2021, sàn Binance xử lý ít nhất 2,35 tỉ USD giao dịch liên quan đến các vụ tấn công mạng, gian lận đầu tư và bán chất cấm bất hợp pháp, theo tính toán của Reuters dựa trên hồ sơ tòa án, tuyên bố của cơ quan thực thi pháp luật và dữ liệu blockchain được 2 công ty chuyên phân tích blockchain tổng hợp. Các tính toán và con số ước tính đã được 2 chuyên gia trong ngành hậu kiểm và đồng thuận, hãng tin này cho biết thêm. Dữ liệu của Reuters cũng cho thấy từ năm 2017 đến 2022 người dùng Hydra - một trang web darknet tiếng Nga chuyên mua bán ma túy với khối lượng giao dịch thuộc hàng lớn nhất thế giới - đã sử dụng Binance để thực hiện và nhận các khoản thanh toán tiền mã hóa trị giá 780 triệu USD.

Người phát ngôn Binance Patrick Hillmann nói rằng báo cáo của Reuters là “không chính xác và phóng đại sự việc”, cáo buộc hãng tin này đưa vào các con số giao dịch không trực tiếp trong tính toán của mình. “Điều quan trọng cần lưu ý không phải là nguồn tiền đến từ đâu - vì chúng tôi không thể chặn người dùng ký thác token vào tài khoản của họ - mà là những gì chúng tôi làm sau đó” - Hillmann phản hồi trước câu hỏi Binance nhìn nhận thế nào về trách nhiệm giám sát các giao dịch có liên quan gián tiếp đến tiền bẩn.

Theo người phát ngôn này, Binance đang hợp tác chặt chẽ với cơ quan thực thi pháp luật để triệt phá các mạng lưới tội phạm sử dụng tiền mã hóa, kể cả ở Nga. Khẳng định này có vẻ trái ngược với những gì thật sự diễn ra bên trong nội bộ công ty. Ba tháng sau khi thành lập Binance, Changpeng Zhao đề ra tôn chỉ cho chiến lược phát triển của sàn giao dịch này: “Làm mọi thứ để tăng thị phần của chúng ta, và không gì khác”, theo nội dung một nhóm chat nội bộ mà Reuters có được. Theo Zhao, ưu tiên là đảm bảo Binance vượt qua các sàn giao dịch tiền mã hóa lớn hơn và chống lại sự cạnh tranh từ các đối thủ nhỏ hơn. “Lợi nhuận, doanh thu, sự thoải mái... tất cả đều xếp thứ hai”.■

Ulf Johansson