Tại sao đại học Việt Nam lại dùng điểm SAT?

Vòng lặp của bỏ và dùng điểm SAT

Đầu tiên là chuyện quay ngoắt 180 độ trong chính sách tuyển sinh của nhiều trường như Brown, Yale hay Dartmouth.

Từ chỗ xem điểm thi SAT là tùy chọn, học sinh nộp hồ sơ xin học muốn nộp cũng được, không thì thôi, nay ngày càng có nhiều trường quay trở lại yêu cầu phải có điểm SAT như một trong các tiêu chí tuyển sinh.

Quan điểm bỏ SAT xuất hiện cách đây mới vài ba năm, cho rằng kỳ thi này tô đậm tính bất công giữa gia đình học sinh nghèo không có điều kiện học thêm để thi SAT với các gia đình có điều kiện, thậm chí thuê gia sư dạy thêm để đạt điểm SAT cao.

Từ sau năm 2020, hết trường này đến trường khác lần lượt tuyên bố bỏ SAT hay biến nó thành yếu tố tùy chọn, tổng cộng chiếm đến 70-75% các trường.

Một lý do nữa khiến hàng loạt trường bỏ yêu cầu SAT là bởi điểm SAT của học sinh Mỹ gốc Á cao hơn hẳn các nhóm sắc dân khác. Tuyển hết các em điểm cao này thì còn chỗ đâu để tuyển sinh viên da màu, sinh viên gốc Mỹ Latin để duy trì một tỉ lệ phản ánh sự đa dạng?

Không tuyển sinh viên gốc Á có điểm SAT cao, các trường đứng trước nguy cơ bị kiện về tội phân biệt đối xử - theo họ bỏ quách là khỏe nhất. Tình hình cách ly trong đại dịch Covid-19 càng tô đậm xu hướng này.

Thế nhưng chỉ bỏ được vài ba năm, các trường mới bừng tỉnh và nghĩ lại. Hóa ra điểm SAT dự báo chính xác khả năng theo học đại học của sinh viên. Dựa vào điểm SAT để tuyển sinh sẽ giúp các trường chọn đúng người, các tiêu chí khác như điểm học bạ trung học, theo họ, thực ra không phản ánh đúng năng lực của học sinh.

Không có điểm SAT, bộ phận tuyển sinh lúng túng và trong thực tế đã chọn sai, trong thế hệ sinh viên không điểm SAT có nhiều người sau đó đã rất chật vật với chương trình học quá sức họ.

Đặc biệt khi kết hợp điểm SAT với hoàn cảnh học sinh, nhà càng nghèo phải cố hết sức mình để học luyện thi SAT càng chứng tỏ học sinh đó có tiềm năng tốt, nghị lực cao và những người học này sẽ phát huy hết khả năng trong bốn năm đại học.

MIT là một trường hợp điển hình của việc liên tục cân nhắc dùng hay không dùng điểm SAT trong tuyển sinh. Do đại dịch Covid-19, MIT ngưng yêu cầu nộp điểm SAT để xét tuyển trong hai năm.

Trong thời gian đó, họ đem điểm SAT trong 15 năm trước đó ra nghiên cứu. Kết quả cho thấy sinh viên nào có điểm SAT thấp mà vẫn được nhận vào học thì sau đó thường bỏ học giữa chừng hay học hành rất chật vật.

Còn khi không có điểm SAT, ban tuyển sinh phải dựa vào các tiêu chí khác như danh tiếng của trường phổ thông kèm với học bạ nhưng như thế càng ưu tiên hơn cho các trường tư đắt tiền, chuyên chuẩn bị học sinh nhà giàu cho các trường đại học tinh hoa.

Khi áp dụng điểm SAT trở lại, kèm theo các điều kiện khác, MIT đã tuyển được các lứa sinh viên giỏi giang và đa dạng. Muốn thế, họ không chọn điểm từ cao xuống thấp mà điểm SAT được tính toán đi kèm các yếu tố như hoàn cảnh cá nhân, nỗ lực vượt khó…

Dù sao sau đó xu hướng bỏ điểm SAT vẫn vượt trội. Số lượng học sinh nộp điểm SAT để tuyển sinh giảm từ 76% trong năm học 2019-2020 còn 45% hiện nay.

Từ đầu tháng 3-2024, kỳ thi SAT tổ chức ở Mỹ đã thay đổi, không còn thi trên giấy với cây bút chì nữa. Nay tất cả đều thi trên máy tính, học sinh có thể dùng máy xách tay đem đến trung tâm thi hay dùng máy do trường cung cấp. Các bài đọc hiểu ngắn hơn, sau mỗi bài ngắn chỉ còn một câu hỏi trắc nghiệm thay vì nhiều câu như trước. Thời gian thi do đó cũng ngắn lại, còn 2 giờ 14 phút so với kỳ thi cũ, đến 3 giờ. Phần toán có một máy tính loại vẽ được đồ thị hiện ra, có lẽ để xóa khoảng cách giữa học sinh nghèo, không có tiền mua máy với các học sinh khác.

College Board, nơi tổ chức thi SAT, cho rằng thi trực tuyến giúp giảm chuyện gian lận vì thí sinh cùng phòng mỗi em sẽ nhận một đề thi khác nhau. Ở cả hai phần đọc hiểu và toán, em nào làm tốt các câu trước sẽ nhận được câu hỏi tiếp khó hơn, như thế sẽ đánh giá đúng năng lực người thi.

Ứng dụng thi SAT có những công cụ hỗ trợ thí sinh, chẳng hạn xóa bớt các câu trả lời trắc nghiệm mà thí sinh đoan chắc là sai, tô đậm, ghi chú. Để luyện trước, thí sinh có thể vào trang web của College Board tải về ứng dụng Bluebook để tập làm bài.

Có ý kiến chê loại đề thi rút ngắn bài đọc hiểu vì như thế không đúng với môi trường đại học, nơi các em phải đọc nhiều tài liệu dài để chuẩn bị cho giờ lên lớp. Lẽ ra trong thời đại kỹ thuật số khi độ tập trung của mọi người bị sút giảm, College Board phải tạo điều kiện để học sinh rèn luyện kỹ năng đọc tập trung.

SAT và khoảng cách với thực tiễn đại học Việt Nam

Nhưng tất cả là một bối cảnh tuyển dụng đại học đặc Mỹ. Vì thế, cho đến nay vẫn chưa rõ dựa trên cơ sở lập luận nào mà nhiều trường đại học ở Việt Nam lại dùng điểm SAT để tuyển sinh.

Rất có thể các trường mong muốn có một kỳ thi nào đó đánh giá đúng năng lực đọc hiểu của thí sinh, tức từ một văn bản (có thể là khoa học tự nhiên hay khoa học xã hội, cũng có thể là một trích đoạn văn học) học sinh biết rút ra ý chính, chuỗi suy luận logic, ý nghĩa đằng sau cách dùng từ. Kỳ thi SAT phần đọc hiểu theo họ đáp ứng được yêu cầu này.

Nhưng những tranh luận về việc sử dụng điểm SAT hay không trong tuyển sinh tại các trường đại học Mỹ có thể cũng phù hợp khi thảo luận về chuyện các trường đại học Việt Nam có nên dùng điểm SAT như bên Mỹ hay không.

Điểm SAT dùng để tuyển sinh ở Việt Nam cũng đang làm lộ rõ sự không công bằng bởi việc kiểm tra khả năng đọc hiểu như thế lại qua lăng kính tiếng Anh, tức chỉ những học sinh có điều kiện luyện thi mới có điểm cao.

Điểm SAT cao ở đây cũng không có tác dụng sàng lọc học sinh sẽ học tốt ở đại học vì ngôn ngữ giảng dạy là tiếng Việt. Ở Việt Nam, mỗi lần đăng ký thi SAT tốn vài triệu đồng, chưa kể trước đó phải học luyện thi với học phí cao (ở TP.HCM, thí sinh có thể đăng ký thi SAT với College Board và thi ở IIG-Vietnam; một số trường quốc tế cũng là điểm thi SAT).

Nói cách khác, nếu có một kỳ thi nào đó nội dung kiểm tra tương tự SAT nhưng bằng tiếng Việt thì đó chính là kỳ thi phù hợp, kết quả dùng để tuyển sinh vào các đại học lớn ở Việt Nam. Nhưng đáng tiếc, lấy ví dụ đề thi môn ngữ văn trong kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông sẽ thấy cách kiểm tra đã không đáp ứng được điều này.

Thử đọc đề thi minh họa năm 2024 vừa được Bộ Giáo dục và Đào tạo công bố, có thể thấy việc đọc hiểu tập trung vào văn bản văn học, thường là một đoạn thơ hay đoạn văn, các yêu cầu của đề xoay quanh xác định thể thơ, biện pháp tu từ, giải thích nội dung, liên hệ rút ra bài học…

Đề thi thật các năm gần đây cũng tương tự như thế, hoàn toàn vắng bóng chuyện đọc hiểu các loại văn bản học sinh sẽ gặp trong môi trường đại học hay ngay chính trong cuộc sống bên ngoài.

Quay lại với đề thi SAT, trong phần đọc hiểu, có thể thấy điều người ra đề muốn kiểm tra là khả năng hiểu các văn bản khoa học, kỹ thuật, các tác phẩm văn học và các loại văn bản khác. Các câu hỏi không chỉ chú trọng vào việc cảm thụ văn học mà còn tập trung vào các kỹ năng khác như hiểu từ trong văn cảnh, ý chính, hàm ý nếu có, tìm chi tiết thể hiện một ý nào đó.

Nếu rèn theo đề thi SAT, học sinh đủ khả năng đọc được các bài viết khó, nắm được ý chính, hiểu được lập luận của tác giả, từ đó có thể độc lập nhận định tác giả nói đúng hay mắc lỗi biện luận.

Không biết vì sao đề thi môn ngữ văn ở nước ta lại không đi theo hướng này. Ai cũng thấy các loại văn bản học sinh sẽ phải tiếp xúc và giải mã về sau không chỉ có thơ ca. Nếu làm được như thế, các trường đại học đâu cần phải sử dụng điểm SAT cho xa xôi, điểm thi tốt nghiệp cũng đủ sàng lọc giúp họ rồi.■