Tạo điều kiện cho kinh tế tư nhân: Thiết thực như Trung Quốc

Hơn 50% nguồn thuế và 60% GDP của Trung Quốc, hơn 70% kết quả đổi mới công nghệ, hơn 80% việc làm ở thành thị và hơn 90% số lượng doanh nghiệp là đến từ kinh tế tư nhân. Đây là điều không thể tưởng tượng nổi ở Trung Quốc cách đây hơn 40 năm.

Nhìn lại lịch sử, doanh nghiệp tư nhân Trung Quốc chỉ thật sự bắt đầu được "cởi trói" vào giữa thập niên 1980. Ngày 23-10-1985, trong cuộc gặp phái đoàn doanh nhân cấp cao của Mỹ, lãnh đạo tối cao của Trung Quốc lúc đó Đặng Tiểu Bình đã phát biểu: 

"Một số khu vực và một số người có thể làm giàu trước để sau đó thúc đẩy và giúp đỡ các khu vực khác và những người khác dần dần đạt được thịnh vượng chung". Điều này cũng báo hiệu sự thay đổi tư duy ở Trung Quốc.

Thay đổi thái độ

Trong thể chế chính trị "chủ nghĩa xã hội mang màu sắc Trung Quốc", sự ra đời của nền kinh tế thị trường và chính sách tư nhân hóa đã kích thích tinh thần kinh doanh và thúc đẩy năng suất. Không cần phải chờ đợi lâu. 

Trung Quốc đã nhanh chóng trở thành nền kinh tế lớn thứ hai trên thế giới vào năm 2010, nhưng cũng góp phần tạo ra sự chênh lệch giàu nghèo trong xã hội nước này. Theo Hồ Nhuận Phú hào bảng (Hurun Global Rich List) năm 2024, Trung Quốc là quốc gia có số lượng tỉ phú USD nhiều nhất thế giới với 814 người, vượt qua Mỹ với 800 tỉ phú.

Tháng trước, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã tập hợp các nhà lãnh đạo doanh nghiệp công nghệ hàng đầu quốc gia trong một buổi gặp mặt tại Bắc Kinh - sự kiện đầu tiên như vậy kể từ năm 2018. 

Ông Tập hứa với họ rằng chính phủ sẽ tiếp tục hỗ trợ, bảo vệ nhiều hơn cho lợi ích của doanh nghiệp và mở rộng khả năng tiếp cận thị trường của doanh nghiệp tư nhân. Ông tuyên bố đây là "thời điểm vàng" để doanh nghiệp tư nhân "phát huy hết khả năng của mình".

Một nhân vật rất được chú ý trong cuộc gặp gỡ đó là ông Mã Vân (Jack Ma), nhà sáng lập tập đoàn công nghệ toàn cầu đầu tiên của Trung Quốc: Alibaba. Mặc dù không phát biểu trong buổi gặp mặt, nhưng sự xuất hiện của ông cho thấy mọi thứ xảy ra với công ty ông trước đây chỉ là "tai nạn". 

Năm 2020, Bắc Kinh đột ngột dừng đợt phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO) trị giá 34 tỉ đô la Mỹ của gã khổng lồ công nghệ tài chính Ant Group, do Mã Vân kiểm soát.

Một số nhà quan sát cho rằng vụ việc liên quan đến việc ông Mã đã chỉ trích các cơ quan quản lý kìm hãm sự đổi mới. Ông Mã hầu như biến mất khỏi công chúng sau sự kiện đó, làm gia tăng lo ngại rằng môi trường kinh doanh của Trung Quốc đã trở nên quá khó lường.

Kết quả là khoảng 2.000 tỉ đô la vốn hóa thị trường đã bốc hơi, khi các nhà đầu tư nước ngoài tháo chạy khỏi cổ phiếu Trung Quốc. 

Không chỉ các gã khổng lồ công nghệ như Tencent (đa dịch vụ), Meituan (giao đồ ăn), Pinduoduo (thương mại điện tử), Didi (gọi xe), doanh nghiệp tư nhân trong các lãnh vực khác như giáo dục cũng bị ảnh hưởng nặng nề do bị siết quản lý và mất niềm tin vào cam kết của chính quyền Bắc Kinh. 

Hệ quả là doanh nghiệp tăng trưởng chậm hơn, và hạn chế đầu tư, khiến thất nghiệp ở thanh niên gia tăng và tác động tiêu cực đến nền kinh tế. Tuy nhiên, nhiều công ty, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ, đang phục hồi sau đợt "chỉnh đốn".

Sau vài năm siết quản lý khu vực tư nhân do "sự khuếch trương tư bản vô trật tự", chính quyền Trung Quốc năm 2025 lại đang quyết liệt lôi kéo các doanh nhân và mong muốn khu vực tư nhân thúc đẩy tăng trưởng trở lại. 

Bình luận với tờ South China Morning Post, ông Jing Qian, giám đốc điều hành Trung tâm Phân tích Trung Quốc (CCA) thuộc Hội Á châu, cho rằng "đây là động thái được tính toán để khôi phục và xây dựng lại lòng tin" sau khi nền kinh tế trải qua tình trạng suy thoái do thắt chặt quy định và can thiệp quá mức của bộ máy quan liêu ở nhiều cấp độ.

Còn tiến sĩ Larry Hu, kinh tế gia trưởng về Trung Quốc tại Macquarie Group, công ty dịch vụ tài chính ở Hong Kong, bình luận với báo Singapore The Straits Times rằng các động thái này là "một phần trong phản ứng của Bắc Kinh đối với cuộc chiến thương mại 2.0 (đang diễn ra)".

Nhà nước có thể làm gì?

Để phục hồi tăng trưởng kinh tế trong bối cảnh áp lực giảm phát và căng thẳng thương mại với Mỹ đang rình rập, các hành động cụ thể của Bắc Kinh là cần thiết để đảm bảo một môi trường ổn định và hỗ trợ doanh nghiệp tư nhân.

Không phải đợi tới cuộc gặp mặt của ông Tập với các doanh nhân vào tháng 2 vừa rồi, giới doanh nhân tư nhân mới được trọng thị trở lại. 

Trước đó, theo nghị quyết được thông qua tại Hội nghị Trung ương lần thứ ba của Ban chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc khóa 20 vào tháng 7-2024, chính phủ Bắc Kinh sẽ nỗ lực hơn nữa để cải thiện cơ chế dài hạn cho doanh nghiệp tư nhân tham gia các dự án quốc gia lớn, hỗ trợ các công ty tư nhân có năng lực lãnh đạo dự án đổi mới và công nghệ quốc gia quan trọng và cung cấp cho doanh nghiệp tư nhân khả năng tiếp cận nhiều hơn với cơ sở hạ tầng nghiên cứu khoa học quốc gia lớn.

Từ nghị quyết Đảng đi vào chính sách, trong chương trình trên đài truyền hình trung ương Trung Quốc CCTV ngày 18-2, bà Trịnh Bị, phó chủ nhiệm Ủy ban Cải cách và phát triển quốc gia (NDRC) - cơ quan hoạch định kinh tế của Trung Quốc, cho biết nước này sẽ tiếp tục tháo gỡ các rào cản đầu tư và sửa đổi danh sách hạn chế tiếp cận thị trường với một số lĩnh vực nhất định càng sớm càng tốt. 

Bà nói thêm rằng các biện pháp sẽ được thực hiện để thúc đẩy doanh nghiệp tư nhân tiếp cận cơ sở hạ tầng mở và công bằng hơn. Trước đó, NDRC thậm chí đã thành lập cơ quan chuyên phục vụ cho sự phát triển của khu vực tư nhân vào năm 2023.

Báo cáo ngày 5-3 của NDRC nêu rõ các nhà hoạch định chính sách có kế hoạch "mở rộng dự án cho vốn tư nhân trên cơ sở liên tục, bao gồm nhiều dự án lớn". 

Các lĩnh vực theo truyền thống có nhiều vốn đầu tư nhà nước hơn bây giờ sẽ mở rộng cho tư nhân tham gia, bao gồm đường sắt, điện hạt nhân, bảo tồn nước, bảo vệ môi trường, kho bãi và hậu cần, các loại cơ sở hạ tầng mới và dịch vụ công.

Sau thành công toàn cầu của mô hình trí tuệ nhân tạo mới nhất DeepSeek, Trung Quốc đã cam kết thành lập quỹ do nhà nước hậu thuẫn để hỗ trợ đổi mới công nghệ. 

Ông Trịnh San Khiết, chủ nhiệm NDRC, nói với phóng viên bên lề cuộc họp lưỡng hội vào thượng tuần tháng 3 rằng chính phủ sẽ thành lập "Quỹ hướng dẫn đầu tư mạo hiểm của nhà nước" dành cho các lĩnh vực tiên tiến như AI, công nghệ lượng tử và lưu trữ năng lượng hydro. Quỹ này dự kiến sẽ thu hút gần 1.000 tỉ nhân dân tệ (138 tỉ đô la) vốn trong 20 năm từ các chính quyền địa phương và khu vực tư nhân.

Không chỉ mở rộng quyền tiếp cận thị trường và vốn, các cam kết với lĩnh vực tư nhân còn được luật hóa. Tháng 2-2024, chính quyền Trung Quốc đã bắt đầu soạn thảo dự luật thúc đẩy kinh tế tư nhân, yêu cầu đối xử bình đẳng giữa các doanh nghiệp tư nhân và doanh nghiệp nhà nước (SOE). 

Dự thảo luật tìm cách giải quyết vấn đề thiếu công bằng qua cách tăng cường cạnh tranh, cải thiện điều kiện tài chính, thúc đẩy đổi mới công nghệ và tăng bảo vệ pháp lý. Nếu được thông qua, đây sẽ là luật đầu tiên của Trung Quốc dành riêng cho việc thúc đẩy nền kinh tế tư nhân, và giải quyết tình trạng thói quen ưu tiên các SOE đã bám rễ lâu đời.■