Thế sự như một cuộc cờ

 

Thông qua bảy tập phim, đạo diễn và tác giả kịch bản Scott Frank và Allan Scott đã khắc họa câu chuyện hấp dẫn về cuộc đời cô gái Beth Harmon xuất thân từ trẻ mồ côi nhưng với tài năng và nỗ lực phi thường đã trở thành một trong những kỳ thủ giỏi nhất thế giới.

Cờ vua trong Chiến tranh Lạnh

Đặt trong bối cảnh những năm 1950 và kết thúc ở cuối thập niên 1960, đây là giai đoạn cờ vua rất thịnh hành ở châu Âu, đặc biệt là Liên Xô cũ. Các kỳ thủ Liên Xô nhận được sự hỗ trợ lớn từ chính phủ trong cuộc sống hằng ngày, trong tập luyện và thi đấu. Những giải cờ vua hàng đầu Liên Xô thường diễn ra trong các nhà hát lớn đầy ắp khán giả, với hàng loạt bài báo phân tích, bình luận chuyên môn hằng ngày cho người hâm mộ theo dõi.

Trong khi đó, cờ vua tại Mỹ diễn ra khiêm tốn hơn, trong các phòng hội nghị khách sạn hay giảng đường đại học với rất ít khán giả. Các kỳ thủ hàng đầu ở Mỹ vẫn phải chật vật lo toan cơm áo gạo tiền. Đây là yếu tố khách quan thực tế góp phần giúp Liên Xô liên tục sản sinh ra nhiều nhà vô địch thống trị nền cờ vua thế giới trong một thời gian dài.

Những khó khăn kể trên không làm nản lòng nhân vật Beth Harmon. Cô luôn quyết tâm chiến thắng trong các ván đấu của mình. Từ khi được bác lao công Shaibel dạy cho những nước cờ nhập môn, tham dự giải cờ đầu tiên với những kỳ thủ lớn tuổi hơn nhiều, đến khi thi đấu quốc tế ở Pháp và Liên Xô, cô mang trong mình khát vọng lớn và sự nỗ lực không mệt mỏi.

Beth không hề thù ghét đối thủ kể cả khi thua cuộc, ngược lại sẵn sàng học hỏi từ họ để cải thiện những khuyết điểm của bản thân. Cô kết bạn với những kỳ thủ như Beltik, Watts và Townes, rồi sau đó được họ giúp đỡ. Cô còn học tiếng Nga để có thể đọc, hiểu sách cờ vua Liên Xô, cũng như sẵn sàng cho việc “vào hang bắt cọp” sau này: sang thi đấu ở chính nước Nga. Cô cũng căm ghét sai lầm, và dành không biết bao nhiêu buổi tối để phân tích tất cả các ván cờ của mình hòng rút kinh nghiệm.

 

Quá trình tự rèn luyện của Beth Harmon làm tôi nhớ đến Bobby Fischer, cựu vô địch thế giới và có lẽ là kỳ thủ Mỹ lừng lẫy nhất mọi thời. Sinh ra và lớn lên tại Mỹ trong những năm 1950, Fischer sớm được coi là thần đồng cờ vua nhờ tài năng thiên phú. 14 tuổi, ông trở thành nhà vô địch Mỹ trẻ nhất trong lịch sử, rồi một năm sau là đại kiện tướng trẻ nhất thế giới.

Cũng như Beth, Fischer yêu cờ vua sâu sắc, đôi khi đến mức ám ảnh. Theo nhiều nhân chứng thời đó, Fischer tự học tiếng Nga, đọc tất cả các sách cờ mà ông có thể mua được, và nỗ lực hơn bất kỳ ai để nâng cao trình độ của mình. Fischer cũng “đơn thương độc mã” đến các giải đấu lớn, lần lượt đánh bại những kỳ thủ mạnh nhất Liên Xô. Năm 1972, ông đạt đến đỉnh cao sự nghiệp với chiến thắng trước Boris Spassky và giành chức vô địch thế giới.

Fischer còn được biết đến là người có quan điểm khác thường và tính cách lập dị. Ông hạn chế tiếp xúc xã hội và ít quan tâm đến việc người khác nghĩ gì về mình. Tương tự với Beth trong phim, Fischer từ chối sự ủng hộ tài chính từ những tổ chức không cùng quan điểm, dù ông không hề giàu có.

Thời điểm cao trào của cuộc Chiến tranh lạnh, Chính phủ Mỹ và Liên Xô chính trị hóa các cuộc thi đấu cờ vua. Dù bị Nhà Trắng gây áp lực, Fischer vẫn tuyên bố từ chối tham dự giải vô địch thế giới với lý do quỹ giải thưởng quá thấp, “không xứng đáng” với công sức của ông. Nhờ những tranh đấu của Fischer, Liên đoàn Cờ vua thế giới buộc phải tích cực hơn trong việc tìm kiếm nhà tài trợ và nhờ đó, giải thưởng và chất lượng tổ chức các giải cờ quốc tế dần được nâng cao và chuyên nghiệp hơn.

 

Mở ra thế giới cờ vua cho đại chúng

Tuy chủ đề về cờ vua, The Queen’s Gambit không phải một bộ phim khô khan chỉ dành cho “dân cờ”. Bộ phim góp một góc nhìn cận cảnh cho những người chưa biết nhiều về thế giới này. Đó là khi người mẹ nuôi của Beth nhận thấy việc thi đấu cờ vua có thể đem lại nguồn thu nhập tốt và ổn định cho gia đình, khi Beth nhận ra cô cần sự hỗ trợ của bạn bè để cùng tiến bộ, khi khán giả thấy được các kỳ thủ nổi tiếng thật ra cũng như bao người khác, với những mâu thuẫn, băn khoăn, trắc trở rất bình thường trong cuộc sống, tình yêu và sự nghiệp.

Kết thúc mở của bộ phim làm đọng lại nhiều suy nghĩ. Cuối phim, Beth trở thành một người có kỷ luật và trách nhiệm hơn khi cô không còn phụ thuộc vào rượu và thuốc an thần nữa. Dường như cờ vua đã giúp cô tìm thấy sự bình yên trong tâm hồn, dù cô sống ở Mỹ với những người bạn thân hay đi dạo trong công viên ở Matxcơva giữa những người xa lạ.

Tôi đồng cảm với quá trình tập luyện của Beth để trở thành một kỳ thủ hàng đầu thế giới. Đó là một cuộc phấn đấu lâu dài và cam go, thể hiện ý chí lớn lao của nhân vật. Trải qua quá nhiều sang chấn tâm lý, Beth đã phải viện tới thuốc an thần và rượu trong những giải đấu liên tiếp, nhưng rõ ràng nếu cứ như thế thì cô không thể thành công lâu dài. Mọi sự lạm dụng bia rượu, thuốc lá, chất kích thích cuối cùng sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến việc chơi cờ. Theo tôi biết thì các kỳ thủ hàng đầu thế giới đều có kế hoạch sinh hoạt, ăn uống, tập luyện và rèn luyện thể lực rất khoa học, chỉ có như thế họ mới duy trì được phong độ.

 

Ngoài ra, bộ phim lấy bối cảnh Chiến tranh lạnh nhưng đạo diễn không nhắc nhiều đến sự đấu tranh ý thức hệ Mỹ - Liên Xô. Trái lại, cờ vua được thể hiện như một phương tiện kết nối tuyệt vời các thế hệ, quốc gia, chủng tộc, thậm chí vượt qua cả lằn ranh ngôn ngữ. Bàn cờ là nơi mọi người chia sẻ niềm đam mê, nơi các kỳ thủ dù thắng hay thua vẫn đối xử với nhau theo tinh thần thể thao chân chính, cao thượng.

Những khán giả không biết chơi cờ vua vẫn có thể tìm thấy những thông điệp sâu sắc mà đạo diễn muốn truyền tải qua The Queen’s Gambit: Mỗi người không thể chọn hoàn cảnh sinh ra, nhưng vẫn có thể làm chủ số phận của mình. Tuy xuất thân từ cô nhi viện với nhiều bi kịch gia đình, Beth đã vượt qua nghịch cảnh để tự mình xây dựng cuộc sống và sự nghiệp riêng. Thành công hay thất bại của ngày mai sẽ được quyết định bằng hành động của chúng ta hôm nay, chứ không phải bởi hoàn cảnh trong quá khứ.

Là đại kiện tướng cờ vua với 20 năm thi đấu quốc tế, tôi đồng cảm với quá trình Beth Harmon khổ luyện để trở thành kỳ thủ hàng đầu thế giới. Nhiều người hâm mộ thường nghĩ đơn giản rằng chơi cờ vua cần nhiều năng khiếu hay môn này chứa đựng nhiều yếu tố may mắn. Thực tế, năng khiếu hay vận may chỉ có thể giúp kỳ thủ đạt được một vài thành công ban đầu, như lúc Beth giành chức vô địch giải thành phố nơi cô sinh sống. Để thật sự tiến xa trong sự nghiệp, kỳ thủ phải đầu tư rất nhiều thời gian, công sức, và tiền bạc. Đó là một công việc toàn thời gian ít nhất 8 tiếng mỗi ngày trong nhiều năm trời mới mong gặt hái thành quả.

Qua việc chọn nhân vật chính là nữ trong trò chơi trước giờ bị nam giới thống trị, nhà đạo diễn có lẽ còn muốn nhắn gửi chúng ta rằng không có quy luật nào là bất biến. Nếu có đam mê, quyết tâm theo đuổi và làm việc nghiêm túc, mỗi người đều có thể vượt qua mọi giới hạn và đạt đến thành công trên con đường mà họ đã chọn.

Tôi hi vọng hình ảnh Beth sẽ tạo động lực và cảm hứng cho nhiều kỳ thủ nữ thi đấu ngang hàng với các đồng nghiệp nam, thúc đẩy bình đẳng giới trong cờ vua nói riêng và trong thể thao hay cuộc sống nói chung.

Ván đấu trong tập cuối cùng giữa Beth Harmon và đương kim vô địch thế giới Vasily Borgov là tái hiện ván cờ Vassily Ivanchuk - Patrick Wolff ở giải Biel năm 1993.

Đến nước 37, ván cờ trong thực tế Ivanchuk chơi tốt g4 thì trong phim, Beth lại chơi nước hay hơn là mã e6. Thế cờ sau đó rất phức tạp, nhưng cả hai bên đều thể hiện được các nước đi tối ưu. Đến nước 42, Borgov phạm sai lầm với kế hoạch hậu e8, tạo điều kiện cho Beth tung đòn thí hậu giành chiến thắng sau đó vài nước.

Cảm xúc của tôi lúc xem đoạn này là hết sức thích thú vì được chứng kiến một ván cờ hay, chứng tỏ đạo diễn đã chăm chút tới từng chi tiết nhỏ nhất cho bộ phim.