Thiên tai và chiếc ghế của tổng thống

Chính vì vậy, chuyện tiền bạc chi cho các hệ thống đó đang làm dấy lên bất ổn chính trị có cơ đe dọa chiếc ghế của Tổng thống Ferdinand Marcos Jr.

Trung bình mỗi năm, Philippines hứng 20 cơn bão nhiệt đới. Vấn đề là tham nhũng kết hợp với biến đổi khí hậu khiến hiểm họa thiên nhiên ở Philippines thành những tai họa nghiêm trọng, trong đó vai trò của con người là không thể phủ nhận.

Thiên tai do đó không còn chỉ là vấn đề môi trường và tự nhiên, mà còn là vấn đề chính trị xã hội cấp thiết ở nước này. Tuần trước, hàng chục ngàn người Philippines đã xuống đường biểu tình yêu cầu chính phủ phải giải trình cho hàng trăm tỉ peso tiền thuế người dân đổ vào các dự án chống bão lũ. 

"Họ đang rút cạn tiền của người dân trong khi người dân phải chịu đựng lũ lụt, nhà cửa bị cuốn trôi, còn các quan chức thì đi máy bay riêng, sống trong biệt thự" - ông Manuel Dela Cerna, 58 tuổi, nói với hãng tin AFP.

Nguồn cơn

Theo một bài báo trên tờ New York Times vào đầu tháng 12, nhiều người Philippines cho rằng năm nay lũ lụt tồi tệ hơn bao giờ hết. Một trong những nguyên nhân khiến tình hình thêm trầm trọng là thất bại của các công trình phòng chống lũ lụt quan trọng. Điều này dẫn đến những cái chết có thể tránh được và thiệt hại kinh tế lớn trong thời tiết ngày càng khắc nghiệt.

Trang Context, một thành viên của hãng tin Thomson Reuters, ước tính tỉnh Bulacan là một trong những tỉnh dễ bị lũ lụt nhất của Philippines, và cũng là nơi có nhiều dự án kiểm soát lũ lụt được xây dựng nhất trong 3 năm qua. 

Chính phủ trung ương Manila đã chi hơn 500 tỉ peso (8,5 tỉ USD) để xây dựng cơ sở hạ tầng như đê điều và kè biển nhằm kiểm soát nước mưa trên toàn quốc. Tuy nhiên, các cuộc điều tra của nhà nước cho thấy nhiều hợp đồng bị đội giá, nhiều công trình dở dang và các dự án không phù hợp khiến nhiều cư dân ở các khu vực dễ bị lũ lụt vẫn không được bảo vệ.

"Chúng tôi thực sự thất vọng khi nghe về số tiền khổng lồ dành cho việc kiểm soát lũ lụt, nhưng chúng tôi vẫn bị bỏ lại phía sau" - bà Josephine Dela Cruz, người đã sống bên sông Angat hơn 40 năm, chia sẻ. 

Khi mưa lớn, một con đập bê tông sẽ xả nước từ hồ chứa Angat để ngăn nước tràn bờ, khiến các cộng đồng ở hạ lưu như của bà Dela Cruz phải đối mặt với sạt lở bờ sông.

"Rất nhiều dự án được liệt kê, nhưng chúng tôi không thấy bất kỳ dự án nào trong số đó (thành hình)" - bà Colindres, 45 tuổi, nói với NYT. Tình trạng lũ lụt dai dẳng ở Bulacan và những nơi khác giờ đây trở thành biểu tượng của một vụ bê bối đang bao trùm Philippines.

Các cuộc điều tra của Bộ Công trình công cộng và xa lộ Philippines (DPWH) phát hiện ra hàng trăm dự án ma được cấp ngân sách nhưng chưa bao giờ được xây dựng. Tham nhũng trong các dự án công, đặc biệt là dự án kiểm soát lũ lụt, trực tiếp biến các dự án thành mối nguy hiểm thay vì lá chắn bảo vệ người dân. 

Thay vì xây dựng đê kè, hệ thống thoát nước đúng tiêu chuẩn, ngân sách bị rút ruột dẫn đến các công trình chỉ có trên giấy, thi công dưới mức tiêu chuẩn hoặc hư hỏng nhanh chóng.

Chủ tịch Thượng viện Philippines Panfilo Lacson ngày 3-12 thông báo người đóng thuế Philippines đã mất ước tính khoảng 180 tỉ peso (3 tỉ USD) trong ít nhất 673 dự án kiểm soát lũ lụt ma trong 10 năm qua. 

Những dự án này đã được ngân sách thanh toán đầy đủ, nhưng trên thực tế không hề tồn tại. Mới đây nhất, bão Kalmaegi đã khiến gần 100 người thiệt mạng riêng ở tỉnh Cebu và gây thiệt hại kinh tế nặng nề.

Theo báo Anh The Guardian, ước tính từ Chính phủ Philippines cho thấy nền kinh tế nước này có thể đã mất tới khoảng 1,87 tỉ USD trong 2 năm qua do tham nhũng ở các dự án kiểm soát lũ lụt. 

Ước tính từ tổ chức môi trường Greenpeace thậm chí lớn hơn nhiều: khoảng 16,5 tỉ USD đã bị rút ruột khỏi các dự án liên quan đến khí hậu. Tham nhũng lớn và kéo dài làm xói mòn lòng tin của công chúng, giải thích cho làn sóng biểu tình rầm rộ khắp Philippines thời gian qua.

Tham nhũng và lại quả

Chính Tổng thống Marcos Jr. đã thừa nhận vào tháng 8 rằng một chương trình kéo dài nhiều năm, trị giá 545 tỉ peso (khoảng 9,8 tỉ USD) nhằm giảm nhẹ lũ lụt đã bị tham nhũng tràn lan. 

Ông đã thành lập ủy ban độc lập để điều tra hành vi sai phạm, cam kết trừng phạt những người phạm tội, và hứa rằng cuộc điều tra về vụ bê bối lũ lụt sẽ "không có vùng cấm". Chính quyền cũng đã công bố bắt giữ 8 người bị cáo buộc tham ô từ chương trình này.

Thị trưởng thành phố Baguio, Benjamin Magalong, nói với báo chí rằng một số nhà lập pháp được các công ty có quan hệ tốt trúng thầu trả 30-40% chi phí hợp đồng. Làm thế nào Quốc hội có thể điều tra hợp đồng kiểm soát lũ lụt, nếu ngay trong Quốc hội, các nhà lập pháp đang sở hữu hoặc có liên kết với các dự án bị điều tra, ông Magalong đặt câu hỏi.

Vụ bê bối đã trở thành cuộc khủng hoảng ngày càng lớn với ông Marcos. Hàng chục ngàn người biểu tình đã xuống đường ở Manila và nhiều thành phố khác để phản đối hành vi tham nhũng. 

Chủ tịch Hạ viện Martin Romualdez (có họ hàng với ông Marcos Jr.) và một số bộ trưởng đã phải từ chức hoặc bị cáo buộc liên đới. Tổng thống Marcos Jr. thì cho biết chính quyền đã phong tỏa khoảng 12 tỉ peso (206 triệu USD) giá trị tài sản của các nghi phạm và tịch thu để đấu giá các siêu xe Rolls-Royce và Bentley của các nhà thầu lớn liên quan. 

Tổng thống còn cam kết rằng nhiều người trong số ít nhất 37 nghị sĩ và lãnh đạo doanh nghiệp ngành xây dựng giàu có liên quan đến vụ bê bối sẽ bị tống giam trước lễ Giáng sinh.

Trả lời tờ NYT, Weena Gera, phó giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Philippines, nói hoạt động tham nhũng dạng này có hai cơ chế chính: thổi phồng ngân sách qua sửa đổi ở Quốc hội và gian lận quy trình đấu thầu. 

Các nhà phân tích lo ngại vụ bê bối này giống như một "hiện tượng déjà vu, lặp lại chu kỳ tham nhũng - biểu tình - điều tra - thoát tội quen thuộc trong lịch sử Philippines. Người dân cũng nghi ngờ cuộc điều tra sẽ mang lại thay đổi mang tính hệ thống do lịch sử tham nhũng dai dẳng. 

Cuộc khảo sát vào tháng 9-2025 của tổ chức Pulse Asia được dẫn lại trên trang Gulf News cho thấy 97% người dân Philippines coi tham nhũng trong lĩnh vực công là phổ biến, với 85% tin rằng tình hình đã trở nên tồi tệ hơn gần đây.

Giải pháp dựa vào cộng đồng

Greenpeace Philippines cho biết tham nhũng trong cơ sở hạ tầng chống lũ lụt đang "làm tê liệt khả năng sinh tồn của hàng triệu người dân Philippines trước một cuộc khủng hoảng khí hậu ngày càng leo thang". 

"Mỗi năm, hàng triệu người dân Philippines mất đi sinh mạng, nhà cửa và kế sinh nhai do lũ lụt thường xuyên hơn và dữ dội hơn", Greenpeace nêu trong một tuyên bố ngày 8-9.

Tại Calumpit, cô Colindres vẫn đang chờ chính phủ làm đúng việc của họ. Cô nói với NYT: "Chúng tôi hy vọng có một kế hoạch hành động thực sự nào đó, hy vọng là càng sớm càng tốt - rằng thực sự có điều gì đó được thực hiện, bởi vì rất nhiều người đang phải chịu đựng, đặc biệt là với tình trạng biến đổi khí hậu hiện nay". 

Còn bà Dela Cruz nói: "Một kỹ sư nhà nước liên tục bảo chúng tôi rằng họ sẽ xây một bức tường để bảo vệ chúng tôi khỏi thảm họa... nhưng tôi hy vọng chính phủ sẽ sớm làm điều gì đó, chứ không chỉ chờ đợi một cơn bão lớn khác ập đến".

Trong khi đó, Propel, một tổ chức phi chính phủ địa phương, đang kêu gọi một giải pháp quản lý rủi ro lũ lụt toàn diện bao gồm tham vấn cộng đồng và các giải pháp dựa vào tự nhiên. 

Các giải pháp được đề xuất bao gồm khôi phục các vùng đất ngập nước để hấp thụ nước dư thừa, tạo các khu vực giữ nước và hồi sinh các kênh sông cũ, như đã được ghi nhận trong một báo cáo nghiên cứu điển hình năm 2022 của Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB). ■