Tinh trùng giữa muôn trùng vây

 

Cảnh báo chấn động

Trong nghiên cứu đăng trên tạp chí khoa học Environment International số tháng 7-2022, nhóm tác giả đến từ Đại học Brunel London cảnh báo các hóa chất như bisphenol, dioxin, paracetamol, phthalates đã can thiệp vào hormone (nội tiết) và làm hỏng chất lượng tinh trùng ở nam giới. Trong 9 loại hóa chất đước đánh giá, bisphenol A (BPA) là chất gây rủi ro cao nhất. Hóa chất này được tìm thấy trong sữa và thực phẩm đóng hộp do chúng thẩm thấu từ các lớp lót của bao bì.

Các nghiên cứu cảnh báo lượng tinh trùng ở người giảm đi do hóa chất không phải là mới. Vấn đề này nhận được sự chú ý trên toàn cầu lần đầu vào những năm 1990. Gần đây hơn, năm 2017, trong cuốn sách Countdown (Đếm ngược), tác giả Shanna Swan - nhà dịch tễ về môi trường và sinh sản nổi tiếng - đã đưa ra một loạt bằng chứng cho thấy lượng tinh trùng của đàn ông phương Tây đã giảm 50 - 60% từ năm 1973-2011, giảm trung bình 1 - 2% mỗi năm.

Chất lượng tinh trùng cũng là một vấn đề khi có nhiều tinh trùng có hình dạng kỳ lạ hơn và số lượng những “con nòng nọc” có khả năng bơi lội mạnh mẽ, có khả năng thụ tinh với trứng lại ít đi. Vật chất di truyền (DNA) của những tinh trùng này cũng bị hư hại nhiều hơn.

Chúng ta biết lượng tinh trùng của nam giới càng thấp thì khả năng thụ thai qua quan hệ tình dục của họ càng thấp. Theo bà Swan, điều này có nghĩa là “hầu hết các cặp vợ chồng” có thể sẽ phải nhờ cậy các phương pháp hỗ trợ sinh sản từ năm 2045 trở đi thì mới có thể thỏa ước mơ có con bồng con bế.

Với phụ nữ, tình hình cũng không mấy tươi sáng. Tỉ lệ sảy thai của họ đã tăng 1% mỗi năm trong hai thập niên qua. Bà Swan cảnh báo nếu xu hướng này không chậm lại, tình trạng vô sinh ở người sẽ tăng lên, nam giới có thể ít hoặc không có khả năng sinh sản từ năm 2060 trở đi. 

 

Hóa chất gây rối loạn nội tiết

Có nhiều yếu tố có thể giải thích những xu hướng giảm tinh trùng ở nam giới. Có những nguyên nhân gây suy giảm chất lượng tinh trùng đã được chứng minh có liên hệ với việc ăn nhiều chất béo - như phô mai, bơ, thịt mỡ, ít tập thể dục, mức độ béo phì, tiêu thụ bia rượu, căng thẳng, ô nhiễm không khí.

Không nhà khoa học nào khẳng định việc chúng ta tiếp xúc hằng ngày với các hóa chất có trong nhựa, đồ điện tử, bao bì thực phẩm, thuốc trừ sâu, các sản phẩm hóa mỹ phẩm là nguyên nhân duy nhất gây rối loạn nội tiết, nhưng các bằng chứng có được cho thấy chúng chắc chắn có vai trò. Không chỉ vậy, thời điểm tiếp xúc cũng quan trọng. Các hóa chất gây rối loạn nội tiết gây ra các tác động khác nhau với những người tiếp xúc với chúng trong giai đoạn bào thai sơ sinh, thanh thiếu niên hoặc trưởng thành.

Trong những năm gần đây, các nhà nghiên cứu đã xác định: chính giai đoạn phát triển trong bào thai, trước khi bất kỳ yếu tố liên quan lối sống nào xuất hiện, là thời điểm quyết định đối với sức khỏe sinh sản của nam giới.

Ngay cả với liều lượng nhỏ, theo bà Swan, các hóa chất gây rối loạn nội tiết cũng gây nguy hiểm đặc biệt cho thai nhi và trẻ nhỏ, do thai nhi và trẻ nhỏ có tốc độ phát triển cơ thể nhanh chóng. Chúng có thể xâm nhập nhau thai, có khả năng làm thay đổi sự phát triển về giải phẫu cơ thể của cả bé trai và bé gái, thay đổi chức năng não và suy giảm hệ miễn dịch.

Trong một bài viết trên trang The Conversation, Alex Ford - giáo sư sinh học Đại học Portsmouth - cho rằng khi thai nhi phát triển các đặc điểm nam giới, sự gián đoạn trong quá trình truyền tín hiệu hormone được chứng minh là có tác động lâu dài đến tình trạng sinh sản của nam giới khi trưởng thành. Điều này ban đầu được chứng minh trong các nghiên cứu ở động vật, nhưng ngày càng có nhiều nghiên cứu trên người đưa ra kết luận tương tự.

Mức độ tiếp xúc với các hóa chất gây rối loạn nội tiết trong thời kỳ mang thai của sản phụ quyết định mức độ mà thai nhi bị ảnh hưởng nội tiết tố. Bà Swan nêu ví dụ: nếu người mẹ hút thuốc trong thời gian mang thai, con trai của người đó sau này có thể có lượng tinh trùng ít hơn 40%. Và nếu như tiếp tục tiếp xúc các hóa chất gây rối loạn nội tiết về sau, lượng tinh trùng khi trưởng thành của người đàn ông này có thể ít đến mức người này có thể bị vô sinh.

Chúng ta tiếp xúc với hóa chất qua đường ăn, uống, hít thở và các sản phẩm bôi lên da. Chúng có ở khắp mọi nơi trong thế giới hiện đại, đến mức dù có muốn, chúng ta cũng khó lòng tránh khỏi. Với nam giới, chất phthalates, có trong nhiều sản phẩm, từ nhựa đến dầu gội đầu, làm giảm nồng độ testosterone và số lượng tinh trùng, hoặc có thể hiểu là khiến tinh trùng tự sát. Ở phụ nữ, hóa chất này có thể gây mãn kinh sớm hoặc u nang buồng trứng, hoặc có thể làm gián đoạn chu kỳ kinh nguyệt hằng tháng.

BPA, sử dụng phổ biến trong nhựa cứng, thiết bị điện tử và hàng triệu mặt hàng khác, ảnh hưởng đến cả hai giới nhưng đặc biệt liên quan đến phụ nữ. Nó cản trở quá trình thụ thai và gây sảy thai sớm trong thai kỳ.

Paracetamol đã được chứng minh là gây suy giảm chất lượng tinh trùng ở động vật thí nghiệm và làm tăng nguy cơ tinh hoàn ẩn (tinh hoàn không xuống bìu) ở các bé trai có mẹ sử dụng paracetamol trong thai kỳ. Năm 2021, 90 nhà khoa học đã cùng lên tiếng “khuyến cáo phụ nữ khi bắt đầu mang thai không nên sử dụng [paracetamol] trừ khi có chỉ định về y tế”.

Mặc dù các nghiên cứu trong lĩnh vực này chủ yếu tập trung ở các nước phương Tây, bà Swan cũng phát hiện những xu hướng tương tự ở Nam Mỹ, châu Á và châu Phi. Điều này có thể lý giải là do các hóa chất gây rối loạn nội tiết hiện có mặt ở khắp nơi trong môi trường, kể cả trong các loại thuốc như thuốc tránh thai hay thuốc giảm đau. 

Động vật có bị ảnh hưởng không?

Một nghiên cứu gần đây phát hiện chó nhà cũng bị giảm số lượng tinh trùng do cùng nguyên nhân. Các nghiên cứu về chồn nuôi ở Canada và Thụy Điển cũng chỉ ra sự liên hệ giữa các hóa chất công nghiệp và nông nghiệp với giảm lượng tinh trùng và sự phát triển bất thường của tinh hoàn và dương vật ở chồn. Trong môi trường tự nhiên, ảnh hưởng này được ghi nhận ở cá sấu ở Florida, động vật giáp xác, giống tôm ở Anh và ở cá sống ở hạ lưu các nhà máy xử lý nước thải trên khắp thế giới. 

Trong một số trường hợp, những bất thường ghi nhận ở động vật hoang dã liên quan đến các hợp chất hóa học rất khác với những hợp chất tác động đến người. Nhưng tất cả chúng đều có khả năng phá vỡ hoạt động bình thường của các hormone quyết định sức khỏe sinh sản.

Ở thời điểm hiện tại, rất khó để nói liệu những xu hướng này có tiếp tục diễn ra hay không, và nếu có, nó có thể dẫn đến sự tuyệt chủng của chúng ta hay không. Với nguyên nhân do các chất hóa học gây rối loạn nội tiết, việc này có thể giải quyết bằng cách quản lý các chất này tốt hơn để bảo tồn khả năng sinh sản của loài người và các loài sinh vật cùng sinh sống trong môi trường với chúng ta.

Tại Vương quốc Anh, Bộ Môi trường, thực phẩm và nông thôn đang xây dựng một chiến lược quản lý hóa chất nhằm giải quyết những vấn đề này. Liên minh châu Âu (EU) cũng đang thay đổi các quy định về hóa chất để ngăn chặn việc thay thế các chất bị cấm bằng những chất độc hại khác.

Cuối cùng, dư luận có thể lên tiếng để yêu cầu các biện pháp can thiệp mạnh mẽ hơn. Ở góc độ cá nhân, chúng ta có thể chủ động loại bỏ các hóa chất độc hại khỏi nhà mình bằng cách đọc các thành phần trong chất tẩy rửa phòng tắm, nhà bếp. Chọn các sản phẩm chăm sóc cá nhân không chứa phthalate và paraben. Không dùng xịt phòng và các sản phẩm có mùi thơm, không hâm thức ăn trong lò vi sóng trong hộp nhựa, lọc nước uống, ngừng đựng thức ăn trong hộp nhựa, không dùng nồi, chảo, dụng cụ nấu ăn chống dính…■