Trung Quốc: Không còn là quốc gia gây ô nhiễm nhất?

Năm ngoái tôi đi du lịch hè ở Trung Quốc, thăm thú ngoạn cảnh Vân Nam và đi tàu cao tốc từ Côn Minh lên Shangri-la. 

Thay vì mua ly Starbucks địa phương như nhiều du khách khác, tôi mua một cái ly có in câu nói nổi tiếng của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình: "Non xanh nước biếc chính là núi vàng núi bạc". Đây chỉ là một trong nhiều câu nổi tiếng của ông Tập về vai trò quan trọng của một môi trường xanh sạch với cuộc sống của người dân Trung Quốc.

Khoan hãy nói về cách ngành du lịch Trung Quốc sử dụng hình ảnh, câu nói của các nhà lãnh đạo nước này từ thời Mao Trạch Đông cho đến Tập Cận Bình trên các sản phẩm du lịch để kinh doanh bán cho khách nước ngoài, cái mà tôi ấn tượng chính là cách Trung Quốc định hình diễn ngôn bảo vệ môi trường với công chúng trong nước.

Thông điệp trái ngược

Quốc gia có nền kinh tế lớn thứ hai toàn cầu vẫn là nước gây ô nhiễm nhiều nhất trên thế giới trong nhiều năm qua khi chiếm gần 30% lượng phát thải toàn cầu. Tuy nhiên, theo báo cáo của Trung tâm Nghiên cứu năng lượng và không khí sạch (CREA), từ đầu năm nay tính đến tháng 5, lượng khí thải CO₂ của Trung Quốc đã giảm 1,6%. 

Bà Belinda Schäpe, chuyên gia chính sách Trung Quốc tại CREA, cho biết xu hướng giảm này vẫn tiếp tục những tháng gần đây. Dường như lượng phát thải của Trung Quốc đã đạt đỉnh và đang có xu hướng giảm. Không chỉ số liệu về ô nhiễm môi trường ở Trung Quốc được cải thiện, mà quyết tâm bảo vệ môi trường của Bắc Kinh cũng nhất quán.

Hôm 24-9, phát biểu qua cầu truyền hình tại Hội nghị Khí hậu Liên hợp quốc ở New York, Chủ tịch Tập Cận Bình khẳng định: "Chuyển đổi xanh và carbon thấp là xu thế của thời đại". Lần đầu tiên, Bắc Kinh cam kết không chỉ ngừng gia tăng lượng khí thải carbon mà còn thực sự cắt giảm từ 7 - 10% lượng khí thải này vào năm 2035. 

Ông Tập nhấn mạnh: "Dù có quốc gia đi ngược lại xu thế này, cộng đồng quốc tế vẫn cần kiên định với hướng đi đúng đắn".

Thông điệp của ông Tập về quyết tâm chống ô nhiễm môi trường khác biệt hoàn toàn so với phát biểu một ngày trước đó của Tổng thống Mỹ Donald Trump tại Đại hội đồng Liên hợp quốc. 

Ông Trump đã gọi nỗ lực chống biến đổi khí hậu là "trò lừa bịp" và cảnh báo các quốc gia sẽ thất bại trong cuộc đua năng lượng toàn cầu nếu theo đuổi điện gió và năng lượng mặt trời thay vì nhiên liệu hóa thạch. 

Có lẽ ông Trump quên một thực tế là mặc dù Trung Quốc là nước phát thải khí nhà kính lớn nhất về tổng thể, song tính trung bình, mỗi người Mỹ vẫn thải ra lượng ô nhiễm khí hậu gần gấp đôi so với một người Trung Quốc.

Với cam kết mới, Trung Quốc đang vươn lên trở thành quốc gia dẫn đầu toàn cầu, ít nhất là bằng tuyên bố, trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu. Điều này cũng đánh dấu sự phân hóa rõ rệt giữa hai quốc gia gây ô nhiễm số 1 và số 2 thế giới về định hướng năng lượng: trong khi ông Trump muốn phục hồi năng lượng hóa thạch, ông Tập đang đẩy mạnh chuyển đổi sang năng lượng sạch.

Cụ thể, ông Tập khẳng định Bắc Kinh sẽ tiếp tục phát triển điện mặt trời, điện gió và thủy điện, với mục tiêu các nguồn điện tái tạo này sẽ chiếm hơn 30% tổng công suất hệ thống điện quốc gia trong 10 năm tới. 

Tổng công suất lắp đặt điện gió và điện mặt trời ở Trung Quốc sẽ đạt mốc 3,6 tỉ kilowatt vào năm 2035, gấp hơn 6 lần so với năm 2020. Ngoài ra, trữ lượng rừng sẽ vượt 24 tỉ mét khối. Xe năng lượng mới (NEV) cũng sẽ trở thành xu hướng chủ đạo trong thị trường xe mới ở Trung Quốc. 

Thị trường giao dịch tín chỉ carbon quốc gia sẽ bao phủ tất cả các ngành có lượng phát thải lớn. Đây là các cam kết đóng góp quốc gia (NDC) lớn nhất từ trước tới nay mà Trung Quốc đệ trình ở Liên hợp quốc nhằm xây dựng một xã hội có khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu trong bối cảnh quản trị khí hậu toàn cầu trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.

Ông Tập nhấn mạnh các mục tiêu khí hậu mới của Trung Quốc là "nỗ lực cao nhất" dựa trên cam kết trong Thỏa thuận Paris năm 2015 (COP21). "Để đạt được các mục tiêu này, Trung Quốc phải nỗ lực không ngừng, đồng thời cần một môi trường quốc tế cởi mở và hỗ trợ". 

Theo Thỏa thuận Paris, các quốc gia phải cập nhật kế hoạch cắt giảm khí thải mỗi 5 năm, với mục tiêu ngày càng cao nhằm hạn chế sự nóng lên toàn cầu ở mức dưới 2 độ C và nỗ lực đạt mức 1,5 độ C so với thời kỳ tiền công nghiệp, bằng cách cắt giảm khí thải nhà kính.

Còn có thể làm tốt hơn?

NDC của Trung Quốc là có cơ sở, dù vẫn còn nhiều e ngại về việc nước này tiếp tục xây dựng các nhà máy nhiệt điện than. Trao đổi với hãng tin ABC (Úc), bà Schäpe nhận định: "Tốc độ phát triển năng lượng tái tạo ở Trung Quốc diễn ra cực kỳ nhanh, sản lượng điện từ các nguồn năng lượng sạch tăng mạnh, qua đó làm giảm tỉ trọng điện than trong cơ cấu năng lượng và kéo theo sự sụt giảm khí thải". 

Bà Schäpe cho biết Trung Quốc hiện dẫn đầu thế giới về tốc độ tiếp nhận năng lượng xanh khi "chỉ riêng trong năm ngoái, họ đã bổ sung công suất điện mặt trời và điện gió nhiều hơn toàn bộ phần còn lại của thế giới cộng lại. Riêng trong tháng 5-2025, Trung Quốc đã xây dựng thêm 90 gigawatt công suất điện mặt trời - một con số khổng lồ. Điều này tương đương với khoảng 100 tấm pin mặt trời được lắp đặt mỗi giây".

Tuy nhiên, vẫn có những tiếng nói cho rằng Trung Quốc thậm chí còn có thể làm được nhiều hơn. Trên Politico, giáo sư Joanna Lewis, chuyên gia về năng lượng và môi trường tại Đại học Georgetown (Mỹ), cho rằng: "Với tình hình hiện tại và thực tế chính trị ở Mỹ, Trung Quốc có thể đưa ra mục tiêu tương đối khiêm tốn mà vẫn được xem là nghiêm túc với biến đổi khí hậu". 

Năm ngoái, dưới thời tổng thống Joe Biden, Mỹ từng thúc đẩy Trung Quốc cắt giảm 30% lượng khí thải carbon, chứ không chỉ 7 - 10% như hiện tại. Khi thái độ với khí hậu ở Washington thay đổi 180 độ thời Trump, cam kết dù thận trọng hơn nhiều của Bắc Kinh vẫn trở thành điểm sáng trong nỗ lực chống biến đổi khí hậu toàn cầu.

Dù không mang tính ràng buộc pháp lý, NDC vẫn đóng vai trò bản đồ hành động từ nay đến năm 2035, đặc biệt là với những nước phát thải lớn. Theo Ủy ban liên chính phủ về biến đổi khí hậu của Liên hợp quốc (IPCC), nếu thế giới muốn giữ mức tăng nhiệt độ toàn cầu dưới 1,5°C, lượng khí thải vào khí quyển cần phải giảm, chứ không chỉ không tăng. 

Các chuyên gia khí hậu nói chung nhất trí rằng nếu không kiểm soát được mức tăng nhiệt độ như mục tiêu, hậu quả sẽ vô cùng tàn khốc với con người và hành tinh.

Ông Lý Thạc, giám đốc Trung tâm khí hậu Trung Quốc thuộc Viện Chính sách của Hội châu Á, trả lời phỏng vấn đài ABC (Úc), rằng ông tin Trung Quốc sẽ tiếp tục xu hướng giảm phát thải carbon bất chấp những biến động: 

"Trung Quốc đang bước sang một giai đoạn mới trong lộ trình khí thải - giai đoạn ổn định lượng phát thải và tích hợp năng lượng tái tạo quy mô lớn vào hệ thống điện quốc gia. Tôi hy vọng điều này sẽ giúp nước này bắt đầu giảm khí thải thực sự từ thời điểm này".

Dù cam kết mới của Bắc Kinh vẫn còn khiêm tốn, một số nhà quan sát vẫn lạc quan nhờ vào thành tích vượt chỉ tiêu của Trung Quốc trong quá khứ. Ông Lý Thạc lưu ý: "Các mục tiêu mới nên được xem là mức sàn chứ không phải trần". 

Chẳng hạn, Trung Quốc từng cam kết đạt công suất 1.200 gigawatt điện gió và mặt trời vào năm 2030, nhưng đã vượt qua mốc này ngay từ năm 2024, sớm hơn 6 năm so với kế hoạch. 

Ông Lý cho rằng tốc độ phát triển công nghệ sạch của Trung Quốc có thể đưa nước này tiến xa hơn nhiều trong thập kỷ tới: "Trung Quốc đang tăng trưởng nhanh chóng trong lĩnh vực công nghệ xanh […] và điều đó có thể tạo ra bước nhảy vọt lớn".

Đài CNN dẫn số liệu từ tổ chức Global Energy Monitor cho thấy Trung Quốc đang xây dựng thêm 510 gigawatt công suất điện mặt trời và điện gió, bổ sung vào 1.400 gigawatt đã vận hành - gấp 5 lần so với Mỹ. Họ dự kiến sẽ nâng tổng công suất điện gió và mặt trời lên thành 3.600 gigawatt - gấp 6 lần so với năm 2020.

Việc Bắc Kinh đã vượt xa phần còn lại của thế giới về năng lượng sạch khiến quốc gia này trở thành một tác nhân tích cực quan trọng trong nỗ lực toàn cầu chống biến đổi khí hậu. Trung Quốc cũng vượt qua phần còn lại của thế giới trong xuất khẩu sản phẩm, máy móc và công nghệ năng lượng sạch, giúp các nước đang phát triển thực hiện cam kết khí hậu của riêng họ. ■