AI và chính trị, rồi sao nữa?

TTCT - Con người phải tự vấn thế nào khi AI đang được giao phó những công việc mà trước đây chỉ con người mới có thể thực hiện?

Ngày 15-9, chiếc máy bay A320neo của Air Corsica (Pháp) từ Paris đến đảo Corsica, dự kiến đến nơi ngay trước 11h tối, đã buộc phải bay vòng hết 20 phút trên không do không thể liên lạc được với nhân viên không lưu duy nhất tại tháp kiểm soát Napoléon-Bonaparte của thành phố Ajaccio.

Đèn đường băng không được bật, gọi lính cứu hỏa cũng không xong, cơ trưởng đã cảnh báo hành khách rằng việc chuyển hướng đến thành phố Bastia đang được xem xét nếu tình hình không thể giải quyết được.

Máy bay chuyển sang chế độ bay chờ trên vịnh Ajaccio, trong khi phi hành đoàn ra sức gọi… cảnh sát. Cuối cùng, cảnh sát cũng nghe máy. Họ tới sân bay và leo lên tháp điều khiển, phát hiện nhân viên không lưu… ngủ quên. Sau khi đánh thức anh ta, máy bay cuối cùng đã được hạ cánh.

Cục Hàng không dân dụng Pháp mở cuộc điều tra. Kiểm soát viên "tội đồ" sau đó phải trải qua kiểm tra nồng độ cồn và ma túy. May thay, tất cả chỉ số đều bình thường, chỉ là một giấc ngủ sâu!

Những hành khách của chuyến bay "rớt tim" nói đùa rằng "chỉ có AI mới có thể cứu được châu Âu hiện đại". Tất nhiên những hành khách này nói quá, nhưng chắc chắn là AI, nếu được vận hành ở tháp không lưu trên, sẽ không ngủ quên.

Và một thực tế là AI đang ngày càng được sử dụng để đáp ứng các mục tiêu khác nhau của con người, trong đó có cả đi vào chính trường.

AI chống tham nhũng

Tuần đầu tháng 9 này, Đảng "Con đường phục hưng" của Nhật Bản cho biết việc quản trị nội bộ sẽ do AI đảm nhiệm. Làm việc cùng với AI sẽ là một sinh viên đã nghiên cứu thuật toán AI và sẽ đóng vai trò là "trợ lý" và đại diện của AI trong truyền thông công.

Quyết định này được đưa ra sau một loạt cuộc bầu cử thảm hại và các xung đột nội bộ liên tục, liên quan đến việc phân bổ ngân sách và hỗ trợ dự án của đảng này. Nhiệm vụ của AI trong "Con đường phục hưng" là phân phối nguồn lực tài chính giữa các đảng viên và hỗ trợ các quy trình tổ chức. Nói cách khác, tiền bạc được phân bổ không tốt, và "Con đường phục hưng" quyết định giao phó nhiệm vụ này cho AI.

Albania còn táo bạo hơn. Thủ tướng Edi Rama hôm 11-9 tuyên bố bổ nhiệm bộ trưởng ảo đầu tiên trên thế giới: AI tên là Diella, có nghĩa là "mặt trời", giám sát toàn bộ hoạt động mua sắm công, theo AFP.

Theo Thủ tướng Rama, mục tiêu của việc bổ nhiệm này nhằm loại bỏ hoàn toàn tham nhũng, giúp các hoạt động đấu thầu trở nên minh bạch tuyệt đối. Chính trị gia này nhấn mạnh rằng các quyết định sẽ do các bộ đưa ra, nhưng việc thực hiện sẽ được giao cho Diella, "một người phục vụ mua sắm công".

Ông Rama cam kết Albania sẽ trở thành quốc gia đầu tiên có hệ thống mua sắm công 100% không tham nhũng. Người Albania chưa quên thị trưởng thủ đô Tirana, một cựu cộng sự thân cận của ông Rama, đã bị tạm giam nhiều tháng trước khi xét xử vì nghi ngờ tham nhũng trong việc trao thầu các hợp đồng công và rửa tiền.

Hôm thứ năm 18-9, vị bộ trưởng ảo Diella đã có bài phát biểu nhậm chức trước Quốc hội Albania: "Một số người gọi tôi là 'vi hiến' vì tôi không phải là con người - Diella xuất hiện dưới hình dạng một phụ nữ mặc trang phục truyền thống Albania, phát biểu trong một video - Để tôi nhắc lại, mối nguy hiểm thực sự đối với hiến pháp chưa bao giờ là máy móc mà là những quyết định bất nhân của những người nắm quyền".

Tuy vậy, Bộ trưởng AI Diella đã khiến phe đối lập tức giận. Cựu thủ tướng và lãnh đạo phe đối lập Sali Berisha, người cũng bị cáo buộc tham nhũng, phát biểu "không thể kiềm chế tham nhũng bằng Diella". "Ai sẽ kiểm soát Diella? Diella là vi hiến, và Đảng Dân chủ sẽ đưa vấn đề này ra Tòa án Hiến pháp" - ông nói.

Phản hồi những lo ngại về hiến pháp này, Diella lưu ý rằng luật "đề cập đến nghĩa vụ, trách nhiệm, sự minh bạch, không phân biệt đối xử", và hùng hồn: "Tôi đảm bảo với các bạn, tôi thể hiện những giá trị này một cách nghiêm túc như bất kỳ đồng nghiệp nào. Có lẽ thậm chí còn hơn thế nữa".

Chưa biết cuộc chiến giữa phe đối lập với bộ trưởng ảo Diella sẽ diễn tiến ra sao, nhưng chống tham nhũng là chìa khóa cho nỗ lực gia nhập Liên minh châu Âu của Albania. Ông Rama mong muốn đưa quốc gia Balkan với 2,8 triệu dân này gia nhập khối vào năm 2030.

AI chuẩn bị vào quốc hội

Ít ra trên thế giới cũng đã có những nỗ lực đưa ứng cử viên AI vào quốc hội. Chẳng hạn, cuộc bầu cử năm 2024-2025 tại Anh, "AI Steve" đã tranh cử vào quốc hội. Đây là một dự án thử nghiệm của doanh nhân Steve Endacott và một nhóm các nhà phát triển. "AI Steve" là một ứng cử viên ảo và được đề cử cho khu vực bầu cử Brighton Pavilion.

Rõ ràng theo luật Anh, AI không thể chính thức tham gia bầu cử. Nhưng Steve Endacott đã lợi dụng một lỗ hổng pháp lý: một ứng viên ủy nhiệm, được AI tin cậy - đã chính thức đăng ký và cam kết tuân thủ đầy đủ các quyết định do AI đưa ra dựa trên phản hồi của cử tri.

Cử tri có thể giao tiếp trực tiếp với "AI Steve" thông qua một nền tảng trực tuyến, đặt câu hỏi, đề xuất các sáng kiến và thậm chí đề xuất các chương trình cho công việc tương lai tại quốc hội.

Nếu "AI Steve" thắng cử, một người ủy nhiệm hợp pháp sẽ được cử đến Westminster, có nghĩa vụ bỏ phiếu tại quốc hội theo các quyết định của AI, được tổng hợp từ phiếu bầu và phân tích thuật toán.

Tuy nhiên, dù không giành chiến thắng (chỉ nhận được 179 phiếu bầu và đứng cuối trong cuộc bầu cử), sự xuất hiện của "AI Steve" đã thu hút được sự quan tâm rất lớn. Trước đó, Ủy ban Bầu cử Anh, cơ quan giám sát bầu cử, đã làm rõ rằng nếu AI Steve giành chiến thắng, Endacott sẽ là đại biểu quốc hội, chứ không phải phiên bản AI của ông.

Rõ ràng nhân loại đang bước vào kỷ nguyên mà AI - một phát minh của con người - đang được giao phó những công việc mà trước đây chỉ con người mới có thể thực hiện, cả về thể lý lẫn về tinh thần.

Không chỉ thế, AI còn có khả năng học hỏi, tiến hóa và trở nên hoàn thiện hơn, cho phép nó đạt được những kết quả hoàn mỹ cho những nhiệm vụ phức tạp đối với con người vốn có nhiều khuyết điểm - như đã thấy trong trường hợp tưởng như đùa ở sân bay Ajaccio, hay nghiêm túc hơn như ở Nhật Bản và Albania, khi con người còn không dám tin chính đồng loại của mình.

"Khi AI tạo ra được những kết quả tiệm cận hoặc vượt trội hơn những kết quả mà con người có thể đưa ra, nó sẽ thách thức một thuộc tính mang tính xác định thế nào là làm người" - Henry Kissinger cùng Eric Schmidt và Daniel Huttenlocher từng nêu vấn đề này trong The Age of AI.

Ngày nay, có vẻ như không phải thơ ca hay văn học cao cả bắt con người phải nhìn lại mình, mà là một sản phẩm tưởng như thực dụng của chính họ - AI.