Chích ngừa COVID ở một xó xỉnh Thổ Nhĩ Kỳ

Vào mùa này lúc 9h30 sáng thị trấn Thổ Nhĩ Kỳ nơi tôi ở hết sức bình yên. Nó tuy nằm trên một lộ lớn, nhưng ở phía khu dân cư chứ không phải phía du khách ăn chơi mua sắm.

Bệnh xá của thị trấn là một căn nhà hai tầng bé, có ba bác sĩ nhà nước phục vụ. Trước sân, tôi nhận ra một bà ngoại kiều tôi biết mặt và là người Đức đang ngồi hút thuốc. 

Tôi hỏi bà cũng đến chích ngừa COVID-19 hay sao? Bà cười bảo, anh nhìn tôi thế này mà bảo giờ mới đến lượt chích ngừa hay sao? 

Tôi chích lâu rồi! Tại Thổ Nhĩ Kỳ, chích ngừa là do ưu tiên tuổi tác và bà cho là tôi khéo nịnh đầm vì bà đã ngoài 70 và hơn tôi cả chục tuổi.

Bệnh án trên máy tính

Tôi đi qua đi lại Thổ Nhĩ Kỳ như vậy đã hơn hai năm. Tôi sang mua nhà để ở một thời gian dài liên tục, thường 3 tháng liền, nhưng chưa lần nào có dịp ở lâu như lần này. 

Thời gian còn lại trong năm, tôi dự tính 3 tháng ở Thái, 3 tháng ở Pháp và 3 tháng ở Mỹ, dù không hẳn phải chia đều. Tôi mang quốc tịch Hoa Kỳ nhưng có quy chế thường trú ở Pháp. 

Tại Thái Lan, nơi tôi cũng hay qua, tôi chỉ có quy chế du khách. Từ khi COVID-19 ập đến vào tháng 3-2020, tôi rời Thái và một năm rồi chưa có dịp trở lại. Trong năm vừa qua, nước Mỹ tôi có hai dịp ngắn ngủi trở về. 

Phần lớn đầu mùa dịch tôi ở Pháp và 6 tháng qua ở liên tục tại Thổ Nhĩ Kỳ, nơi trước giờ tôi chưa hề ở hết 90 ngày phép của du khách. Rồi COVID-19 khiến tôi phải làm giấy tờ thường trú tại đây.

Đó là chuyện thủ tục hành chính nhưng liên quan đến chuyện dịch bệnh và chuyện chích ngừa. Thổ có hệ thống y tế đăng ký tên qua điện thoại di động. Với số CMND hay trong trường hợp tôi, số thường trú của người nước ngoài, bạn có hồ sơ bệnh lý ngay trên máy. 

Vào thời COVID, dùng phương tiện chuyên chở công cộng nội địa, xe lửa, xe đò, máy bay, hay vào khu mua sắm, ngân hàng phải có số đăng ký COVID. Dùng số này, bật di động lên ta thấy được tình trạng lây lan ở đầu ngõ hay cuối đường, bật lên đốm xanh đốm đỏ xem thấy khiếp. 

Việc này dĩ nhiên được miễn áp dụng cho du khách và thực thi cũng tùy lúc tùy nơi, các cửa hàng ăn uống thì lơ là mà chỉ đo thân nhiệt, các trung tâm mua sắm lớn thì kỹ lưỡng - không có, họ không cho vào.

Khi tôi đến đây đầu tháng 9 thì vẫn còn nhiều du khách. Ở vùng này phần lớn là người Nga, Belarus, Ukraine, Gruzia, Azerbaijan, Kazahstan, Trung Á… vì vừa rẻ vừa gần. 

Nhưng lý do đầu tiên là thời tiết dễ chịu, ngay tại Kemer này cũng có mấy resort “oligarch” giá 2.000-3.000 USD/đêm, nhưng giàu nghèo gì thì cũng “da” hay “niet” tất. Số nhiễm tại các nước trên cũng tương đương với Thổ và năm rồi, đây là nơi hiếm hoi họ còn đi nghỉ được.

Thái Lan chẳng hạn thì cấm cửa hẳn. Du khách ở Thổ năm 2019 là 51 triệu người và tạo ra tiền của tương đương 12,7% tổng sản lượng quốc gia, khá tương đồng với Việt Nam (du lịch chiếm 9,2% GDP), cũng đang trên đà tăng trưởng thì bị COVID vật té gãy xương. 

Quý 3-2020, doanh thu du lịch xuống 70%, nhưng Thổ quyết không đóng cửa. Du khách trên 65 tuổi sau 9 giờ tối vẫn được ra đường trong khi người trong nước bị cấm. Tới đầu năm 2021 thì tình hình căng thẳng, giới nghiêm từ 9 giờ tối thứ sáu đến 5 giờ sáng thứ hai. Tất cả hàng ăn đều chỉ được bán mang đi, không cho ăn tại chỗ.

Chuyện này vẫn chừa cho du khách và các khách sạn, sang thứ bảy hay chủ nhật ngoài bãi biển trên 1km tôi gặp như thế vào mỗi bận ra ngoài được 10 người.

Đầu tháng 3, các nhà hàng được mở cửa cho khách ăn tại chỗ, và giới nghiêm hiện là từ 9 giờ tối thứ bảy đến 5 giờ sáng thứ hai thôi. Đây có lẽ phần lớn là lý do kinh tế chứ chẳng phải y tế. 

Mùa xuân sang ở đây, hiện trời và nước biển 20 độ C. Phi trường Antalya từ nước ngoài hôm 13-3 có 37 chuyến bay đến, 30 chuyến là từ khu vực Nga và Trung Á, tương đương mỗi ngày năm bảy ngàn người thôi. Một mùa nghỉ mát bình thường, riêng thị xã Kemer nhận 100.000 du khách.

Đi chích ngừa

Tình thế như vậy, Thổ ào ạt tăng chích ngừa COVID là dễ hiểu, số người được tiêm chủng vượt mức trung bình của EU. Vợ tôi, tuy kém tuổi tôi, lại được gọi đi chích ngừa trước mấy ngày. Có lẽ là vì cô đăng ký y tế và thường trú từ năm ngoái. Tôi thì mới thi hành thủ tục này vào cuối năm, khi tôi hết hạn chiếu khán du lịch.

Giờ, nếu không là công dân hay thường trú ở đây thì chích ngừa bằng cách nào? 

Tôi không biết. Bạn phải hiện diện trong hệ thống y tế của Thổ thì người ta mới biết mà đè bạn ra chích. Tại đây, chỉ có mấy trăm ngàn lượng thuốc Pfizer hàng Đức - Mỹ, còn lại là Sinovac hàng Trung Quốc hết. 

Tôi chích trễ, cùng đợt 55-60 tuổi, và thấy có một nhân viên an ninh mặc đồng phục. Tại Thổ, ưu tiên chích ngừa là cho nhân viên y tế, nhân viên an ninh phải tiếp xúc với quần chúng, theo tuổi và theo bệnh lý. Hẹn của tôi, nhấp nháy leng keng trên di động là 9h30. Tôi đến sớm 10 phút.

Bệnh xá lúc đó khoảng 10 người có mặt. Đây là bệnh xá công cộng, không được sáng sủa bằng hệ thống bệnh viện tư trước đây tôi sử dụng. Chích ngừa là độc quyền hệ thống y tế nhà nước, các bệnh viện tư không đến lượt.

 Công cộng là chích ngừa miễn phí, còn các bác sĩ khám bệnh có lẽ cũng vậy, nên bệnh nhân tôi thấy rất nhiều người mang giỏ cam giỏ chanh tặng bác sĩ và nhân viên. 

Vùng này là vùng trồng cam quýt, rơi vãi khắp nơi và đây là quà lấy thảo vậy thôi, nghĩ cũng khổ, làm bác sĩ bệnh xá, mỗi ngày phải khiêng về nhà mấy ký cam!

Trên 10 con bệnh này có một nửa là đến để chích ngừa. 9h29 là tôi được chích xong, khoảng 2-3 phút sau khi tôi trình diện. Y tá bảo ngồi đó đợi 15 phút xem có phản ứng phụ gì không rồi được đi về. 

Tôi ra ngoài ngồi nhìn cảnh trời mây rồi 15 phút sau trở vô ghé đầu vào cửa ra hiệu cho cô biết là tôi chưa xỉu và còn sống. Chứng nhận chích ngừa đã về đến di động của tôi, cùng với ngày hẹn chích lần thứ nhì là 4 tuần sau.

Thổ Nhĩ Kỳ đến ngày 12-3 có 12% dân số được chích mũi đầu. Con số này ở Mỹ là 29% trong khi Pháp, Đức và các nước EU mới 9-10%. 

Tuy nhiên, nếu tính số chích đủ hai mũi thì Thổ hiện là 3,2% dân số, Hoa Kỳ là 10,1%, trong khi Pháp, Đức ở mức 3-3,1%. Ở Đông Á, các con số này hiện rất ít vì tình trạng nhiễm không thể so sánh với bên Tây. 

Thái Lan chẳng hạn, mới chích ngừa mũi đầu được có 0,05% dân số và kỹ nghệ du lịch tại đây chiếm 20-22% GDP nên cũng lăm le mở cửa. 

Giờ nếu muốn sang Thái, phải có thử nghiệm âm tính, đến nơi vào khách sạn cấm túc 15 ngày và thử tiếp 2 lần nữa, sau đó được ra và có chiếu khán dài hạn là 90 ngày. 

Tiền khách sạn cấm túc phải tự trang trải, tùy hạng tùy loại theo khả năng như khi đi du lịch vậy. Nếu không có người yêu địa phương thì chẳng ai lại rảnh đi du lịch kiểu đó. 

Tôi cũng rảnh, nhưng không có người yêu Thái, qua đó làm gì, để nhìn ra cửa sổ và làm thơ COVID trong phòng cách ly: “Hàng cây um khói Sukhumvit / Ta đợi em từ 15 hôm nay” sao?

Theo các chuyên gia, ngành du lịch thế giới, cũng như việc đi lại để trở thành bình thường, chắc phải đợi đến 2022, sau khi một số lớn quốc gia được chích ngừa đầy đủ. Phần tôi, nếu ở Pháp ở Mỹ thì cũng đã được chích ngừa, sớm hay chậm hơn ở Thổ một tuần hay vài ngày.■

Bên Mỹ, Tổng thống Joe Biden đã đặt mục tiêu mọi người Mỹ trưởng thành có thể chích vaccine sẽ được chích hết cho tới ngày 1-5.  Riêng tháng qua, tỉ lệ chích vaccine đã tăng lên khoảng 40 phần trăm, tương đương trung bình 2,3 triệu mũi một ngày tính tới 12-3, so với khoảng 1,7 triệu mũi một ngày vào 12-2, theo cơ sở dữ liệu của báo The New York Times.    Ghi nhận thực tế ở Detroit, một sân vận động đã được dùng làm nơi chích vaccine với công suất lên tới 6.000 mũi một ngày.  Nhà nước cũng kết hợp với chuỗi cửa hàng dược phẩm Walgreens, vốn có mặt ở gần như mọi đô thị lớn nhỏ, để triển khai vaccine đại trà cho người dân đúng nghĩa “đi từng ngõ, gõ từng nhà”.  Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Hoa Kỳ (CDC) ghi rõ trên trang chủ của họ ở mục hỏi-đáp: “Chính quyền liên bang cung cấp vaccine miễn phí cho tất cả mọi người sống ở Hoa Kỳ, bất kể quy chế định cư hay tình trạng bảo hiểm y tế của họ có ra sao”. Phía chính quyền cũng đã quyết liệt đẩy nhanh tiến trình sản xuất và phân phối vaccine, một phần không nhỏ được khởi động từ thời chính quyền Donald Trump. Các tiểu bang cũng đang ngày càng mở rộng diện được chích vaccine.  Ước tính từ khi chiến dịch bắt đầu vào tháng 12-2020, 101 triệu liều đã được chích trên cả nước, theo CDC.  Giới chức y tế Mỹ cũng cảnh báo việc triển khai vaccine là “một cuộc chạy đua với thời gian” khi các biến chủng mới vẫn tiếp tục xuất hiện đó đây và giới lãnh đạo nhiều tiểu bang đang sốt ruột muốn dỡ bỏ các lệnh phong tỏa.  Tuy nhiên, chính quyền liên bang vẫn nhắc nhở dân chúng thận trọng.  “Chúng tôi cần mọi người tiếp tục rửa tay, giãn cách xã hội và đeo khẩu trang theo khuyến cáo của CDC - ông Biden nói hôm 11-3 trong một bài phát biểu phát cho toàn quốc - Vì thậm chí nếu chúng ta dành ra mọi nguồn lực chúng ta có, việc đánh bại con virus này và trở lại cuộc sống bình thường vẫn đòi hỏi sự đoàn kết quốc gia nữa”.