Chính quyền mới của Hoa Kỳ và Trung Quốc

Một ngày trước cuộc bầu cử tổng thống Mỹ thứ 47, tờ South China Morning Post 4-11 mượn lời một cựu quan chức ngoại giao Mỹ thời ông Donald Trump làm tổng thống, bà Susan Thornton, để gián tiếp loan báo thay cho cả Washington và Bắc Kinh: "Đài Loan và vấn đề duy nhất có thể đẩy Washington và Bắc Kinh đến chiến tranh".

Kinh tế: kình chống?

Thiết tưởng bà Thornton, vốn từng giữ chức quyền trợ lý ngoại trưởng phụ trách Đông Á - Thái Bình Dương thời Trump, có cơ sở để dự báo rằng trong nhiệm kỳ hai của ông, giữa Mỹ và Trung Quốc sẽ không xảy ra đụng độ "tổng bằng không" (hai bên cùng tan nát) hay đe dọa tồn vong. 

Song, bà cũng dè chừng có khi ông Trump có những bức xúc thất thường. Bà Thornton cũng dự báo rằng bà Harris sẽ tiếp tục chính sách của chính quyền Biden với Trung Quốc.

Trong nhiệm kỳ tổng thống của mình, ông Trump đã theo đuổi chính sách đối đầu với Trung Quốc hiếm thấy. Ông nhắm vào những gì ông cho là một loạt hành vi lạm dụng kinh tế: từ trộm cắp tài sản trí tuệ, thao túng tiền tệ bằng tỉ giá, trợ cấp xuất khẩu cho tới gián điệp kinh tế. 

Ông chủ trương phải hành động quyết liệt để bảo vệ người lao động Mỹ và giảm thâm hụt thương mại song phương lớn với Trung Quốc, cơ bản là "chấm dứt hoàn toàn sự phụ thuộc vào Trung Quốc trong mọi lĩnh vực quan trọng", gồm hàng điện tử, thép và dược phẩm.

Lúc bấy giờ, từ ngữ không ngớt được báo chí rao hằng ngày là "chiến tranh thương mại" với Trung Quốc. 

Ông Trump còn nói sẽ thông qua một kế hoạch bốn năm để loại bỏ dần việc nhập khẩu "hàng hóa thiết yếu" và chính quyền Trump lên án chính sách công nghiệp do nhà nước lãnh đạo của Bắc Kinh nhằm đưa Trung Quốc trở thành quốc gia dẫn đầu thế giới về công nghệ tiên tiến.

Cụ thể, khi còn tại nhiệm, ông Trump đã đưa ra các biện pháp kiểm soát xuất khẩu với chất bán dẫn và thiết bị sản xuất chip sang Trung Quốc. 

Ông ủng hộ cải cách năm 2018 trao cho các cơ quan quản lý của Hoa Kỳ nhiều quyền hơn để xem xét các vụ mua lại của nước ngoài do Trung Quốc và các quốc gia khác thực hiện; tăng cường hạn chế đối với tập đoàn viễn thông Trung Quốc Huawei, do lo ngại các công ty như vậy có thể bị Bắc Kinh thao túng.

Năm 2016, ông Trump cũng là tổng thống đầu tiên của Hoa Kỳ kể từ năm 1979 nói chuyện trực tiếp với người đồng cấp Đài Loan ngay sau khi đắc cử. Ông ra lệnh tăng cường tuần tra của hải quân tại eo biển Đài Loan và thúc đẩy bán nhiều vũ khí hơn cho hòn đảo này. 

Rồi tháng 7-2020, chính quyền Trump tuyên bố sẽ bác bỏ hầu hết yêu sách lãnh thổ của Trung Quốc ở Biển Đông. Tất cả các chính sách trên có thể được tóm lược trong từ ngữ đối đầu với Trung Quốc.

Scott Kennedy của Trung tâm Nghiên cứu chiến lược quốc tế (CSIS) cho rằng nếu ông Trump đắc cử, căn cứ những gì ông đã nói trong chiến dịch tranh cử, có khả năng chính quyền Mỹ mới sẽ nhanh chóng áp mức thuế còn lớn hơn với hàng hóa Trung Quốc, có thể lên tới 60%, trên diện rộng. 

Thậm chí khả năng ông Trump sẽ xóa bỏ quy chế tối huệ quốc (MFN), quy chế thương mại mà Hoa Kỳ chấp nhận cho Trung Quốc khi nước này gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) vào năm 2001, cũng đã được nhắc đến.

"Nước Mỹ trước hết"

Có thể tin rằng ông Trump sẽ triển khai chính sách kinh tế "Nước Mỹ trên hết" mang màu sắc "ái quốc", trong tinh thần "bảo vệ người lao động, nông dân và công nghiệp Hoa Kỳ khỏi sự cạnh tranh của nước ngoài" mà Đảng Cộng hòa cho là "không công bằng".

Cụ thể, năm ngoái Trung Quốc xuất khẩu tổng cộng 3.380 tỉ USD, trong đó xuất sang Mỹ là 427 tỉ USD, bỏ xa các số liệu của Mỹ, vốn chỉ xuất khẩu 2.017 tỉ USD, trong đó sang Trung Quốc là 165 tỉ USD (Statista và Trading Economics). 

Khoảng cách 1.300 tỉ USD xuất khẩu toàn cầu và chênh lệch thương mại Mỹ - Trung 262 tỉ USD này rõ ràng không làm hài lòng một người chủ trương "nước Mỹ trước hết" xuất thân là nhà tư bản như ông Trump.

Thành ra, mục tiêu đầu tiên trong kế hoạch kinh tế - thương mại của Đảng Cộng hòa và ông Trump là: tái cân bằng thương mại; đảm bảo độc lập chiến lược với Trung Quốc, bao gồm cân nhắc thu hồi MFN, loại bỏ dần việc nhập khẩu hàng hóa thiết yếu và ngăn Trung Quốc mua bất động sản và các ngành công nghiệp của Hoa Kỳ; cứu ngành công nghiệp xe hơi Hoa Kỳ, gồm hủy bỏ luật xe điện thời Biden và ngăn chặn việc nhập khẩu xe Trung Quốc; đưa chuỗi cung ứng quan trọng trở về nước; mua hàng Mỹ và thuê người Mỹ; và trở thành siêu cường sản xuất.

Dennis Wilder, cựu phó trợ lý giám đốc CIA phụ trách Đông Á - Thái Bình Dương và giám đốc Hội đồng An ninh quốc gia (NSC) phụ trách Trung Quốc thời tổng thống George W. Bush, nhận xét về cả bà Harris và ông Trump: "Hai ứng cử viên và các đảng của họ có nhiều điểm chung hơn là khác biệt trong cách diễn đạt về Trung Quốc".■