Đóng thuế và nợ thuế

Có lẽ nếu được phép chọn giữa nộp và không nộp thuế thì chẳng mấy ai thích việc nguồn thu của mình bị san sẻ sang... thuế. 

Nhưng một khi thuế đã trở thành “quyền và nghĩa vụ công dân” thì cũng nên tính tới các giải pháp làm thế nào để người chịu thuế thấy thoải mái, tự hào khi đóng góp cho quốc gia, cho công bằng xã hội, nhất là nhìn thấy sự công bằng trong khi thực thi một trong những nghĩa vụ công dân quan trọng nhất này.

Để nộp thuế thật sự là “quyền và nghĩa vụ”

TS Lê Đình Thăng (Kiểm toán Nhà nước) kể chuyện ông lên một vài tỉnh miền núi phía Bắc và ngạc nhiên khi thấy chính quyền địa phương thu thuế khoán những hộ kinh doanh cá thể buôn bán nhỏ. 

“Họ làm ruộng và mở thêm một quán nước buôn bán đắp đổi qua ngày, tôi nghĩ thu nhập chỉ đạt mức tối thiểu để sống được, không đáng để đánh thuế” - ông Thăng nhận xét.

Ông càng ngạc nhiên hơn và không hiểu tại sao chính quyền địa phương ở đây một mặt vừa thu thuế những hộ dân này, mặt khác lại đưa chính những hộ này vào diện xóa đói giảm nghèo để hỗ trợ. 

Theo ông, đây chính là chỗ cần có sự tính toán công bằng để giúp đỡ thêm những hộ buôn bán nhỏ này phát triển lên, khi “đủ sức”, họ sẽ quay trở lại đóng góp trách nhiệm của mình với xã hội qua những đồng thuế.

Câu chuyện thu thuế trên tổng doanh thu của các trường mầm non tại quận 12 (TP.HCM), trong đó tiền ăn của trẻ mầm non phải chịu thuế cách đây chưa lâu là một ví dụ khác về sự bất hợp lý của việc thu thuế. 

Chính người trong ngành thuế cũng phải thừa nhận bất hợp lý này song lại không thể làm khác đi “vì luật quy định thế”.

Ngay ở thời điểm bàn về Luật thuế thu nhập cá nhân (năm 2007), nghị trường đã đầy trăn trở và tranh luận nóng bỏng về mức khởi điểm chịu thuế, mức giảm trừ gia cảnh và chỉ số trượt giá. 

Những đề nghị khoan sức dân đã được các đại biểu Quốc hội nói đến từ lúc đó, vì thực tế cuộc sống ngay sát cạnh nghị trường đã cho thấy mức thu nhập 4 triệu đồng bấy giờ (khởi điểm chịu thuế) đã là không dễ sống.

Câu chuyện lương tối thiểu sẽ tăng lên 830.000 đồng vào ngày 1-5 tới trên thực tế không thể coi là sự tăng lương, bởi mức điều chỉnh thậm chí còn chưa bù đắp mức độ trượt giá. 

Rất nhiều chuyên gia đã cho rằng mức thu nhập để đóng thuế hợp lý phải là gấp 10 lần lương tối thiểu, bởi khoản tiền để dành của những người chịu thuế sau khi trừ các chi tiêu cho mức sống tối thiểu thật sự không còn bao nhiêu.

Thu thuế: tăng đều, nhưng vẫn... lọt

Theo Tổng cục Thuế, kết quả thu ngân sách nhà nước năm 2010 của riêng ngành thuế đạt khoảng 400.800 tỉ đồng, vượt 11% so với dự toán pháp lệnh do Quốc hội giao và tăng 21,4% so với cùng kỳ năm 2009. 

Thu ngân sách của ngành thuế trong các năm qua, năm sau đều cao hơn năm trước, bất chấp ảnh hưởng suy thoái kinh tế toàn cầu.

Năm ngoái đã có 62/63 địa phương thu đạt và vượt so với dự toán pháp lệnh và tăng trưởng so với cùng kỳ. TS Đinh Văn Nhã, phó chủ nhiệm Ủy ban Tài chính ngân sách Quốc hội, cho biết thu thuế nội địa tăng đều chứng tỏ nền kinh tế ngày một trưởng thành.

Thu thuế từ hoạt động xuất nhập khẩu cũng tăng khá. Theo Tổng cục Hải quan, từ năm 2007 để thực hiện các cam kết quốc tế như hiệp định ưu đãi thuế quan có hiệu lực chung ASEAN hay cam kết WTO, hằng năm VN cắt giảm bình quân trên 1.000 dòng thuế, với mức thuế suất giảm từ 1-2%/năm.

Ước tính sơ bộ, mỗi năm thu thuế nhập khẩu sẽ giảm cỡ 3.000 tỉ đồng và ước tính tác động trực tiếp từ việc cắt giảm thuế suất sẽ làm số thu giảm 10% trên tổng số thuế xuất nhập khẩu, giảm khoảng 3% so với tổng thu ngân sách nhà nước từ hàng hóa xuất nhập khẩu. 

Tuy nhiên, theo thống kê của ngành hải quan, số thu từ xuất nhập khẩu trong năm năm qua không hề giảm, năm 2008 tăng 48%, năm 2009 tăng 15%, năm 2010 tăng 26%.

Tại hội thảo “Phân tích và dự báo thu ngân sách nhà nước ở VN” mới đây do Quốc hội chủ trì, một cán bộ thuế tỉnh Đồng Nai đã nhận xét rằng chỉ tiêu thu thuế ở VN được “ấn định” và chưa thật sự dựa vào dự báo có tính khoa học. 

Mặt khác, câu chuyện hiệu quả thu thuế vẫn chưa được đặt ra rốt ráo bởi con số thất thoát trong thu thuế rất lớn. 

Nhìn vào bức tranh một mặt khai báo kinh doanh thua lỗ triền miên, một mặt vẫn mở rộng sản xuất, quảng cáo ầm ầm của một số doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, có thể thấy đằng sau đó là những khoản tiền thuế mà ngành thuế chịu “thúc thủ”.

Theo Cục Thuế TP.HCM, năm 2009 có đến 1.100 doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài khai lỗ và đến 6.000 tỉ đồng khai lỗ của các doanh nghiệp này bị cơ quan thuế nghi ngờ chuyển ra nước ngoài bằng “chiêu” chuyển giá. 

Câu chuyện chuyển giá đã được đề cập nhiều năm qua nhưng số vụ khai man trốn thuế bị phanh phui rất ít.

Ngành thuế đã nhiều lần nhìn nhận câu chuyện nợ thuế còn chiếm tỉ lệ cao là “một hạn chế ảnh hưởng tới số thu ngân sách”. Năm 2010, báo cáo của Tổng cục Thuế cho hay nợ đọng thuế vẫn ở mức trên 23.400 tỉ đồng, dù đã giảm 3% so với năm 2009. 

TS Đinh Văn Nhã cho rằng ngành thuế vẫn còn “bỏ lọt sổ” nhiều khoản thu lẽ ra phải được thu đủ cho ngân sách nhà nước, chẳng hạn trong lĩnh vực kinh doanh bất động sản hay cho thuê tài sản của các doanh nghiệp nhà nước...

Trong khi chờ ngành thuế nâng cao năng lực thu thuế và tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý về thuế, câu chuyện thu thuế, nộp thuế vẫn cần đến những điều chỉnh, tính toán rành mạch và nhân văn hơn trong lộ trình xây dựng một xã hội công bằng, văn minh.