Gruzia: Có không nguy cơ "quyền lực kép"?

Phóng to

Tổng thống Mikhail Saakashvili phát biểu nhận thua trên truyền hình Gruzia - Ảnh: BBC

Chỉ một ngày sau bầu cử, Tổng thống Mikhail Saakashvili đã lên truyền hình và thực hiện hành động được phe đối lập đánh giá là “anh hùng”: nhận thua và tuyên bố đảng cầm quyền sẽ chuyển thành phe đối lập.

Thế cờ lật ngược của “nhà từ thiện ẩn danh”

Tận tới năm 2011, cái tên Bidzina Ivanishvili - lãnh đạo phe đối lập Ước mơ Gruzia - vẫn còn là xa lạ với nhiều người Gruzia. Sinh năm 1956 trong gia đình một thợ mỏ miền trung Gruzia, Bidzina Ivanishvili bảo vệ luận án phó tiến sĩ kinh tế ở Nga rồi trở về Tbilisi làm việc. Những năm 1980 đầy biến động ở Liên Xô (cũ), Bidzina sang Nga tìm kiếm thời vận và nhanh chóng phất lên vào thập niên 1990 nhờ quá trình tư hữu hóa. Ông mua lại các xí nghiệp luyện kim, đồng thời kiếm được không ít nhờ kinh doanh trong lĩnh vực viễn thông.

Trước khi chính thức tham gia chính trường Gruzia, Ivanishvili là chủ sở hữu nhiều khu căn hộ cho thuê ở Matxcơva, nắm số cổ phiếu kiểm soát trong mạng lưới các nhà thuốc tây Nga “Bác sĩ Stoletov” và có phần hùn ở 40 công ty Nga, kể cả ngân hàng.

Sau “Cách mạng hoa hồng” Gruzia năm 2003 đưa chính khách thân phương Tây Saakashvili lên nắm quyền, Bidzina quyết định hồi hương. Tổng thống Saakashvili trải thảm đỏ đón “người giàu nhất Gruzia” về nước làm ăn (theo thống kê của Forbes, Ivanishvili xếp thứ 153 trong số các tỉ phú thế giới, với tài sản hơn 6,4 tỉ USD) và trao cho ông quốc tịch Gruzia. Nhưng Ivanishvili tránh khuấy động dư luận mà chỉ lặng lẽ làm việc thiện: cấp học bổng cho sinh viên, xây nhà cho người nghèo ở các làng quê, thiết lập quan hệ chặt chẽ với nhà thờ chính thống giáo Gruzia, là nhà tài trợ chính xây đền thờ lớn nhất ở phía nam Kavkaz: nhà thờ Thánh Trois ở Tbilisi.

Theo một tiết lộ của Ivanishvili trên báo The Christian Science Monitor, tổng cộng nhà từ thiện này đã bỏ ra 1,7 tỉ USD cho những công việc thầm lặng này. Đổi lại, những hoạt động trên đã tích lũy cho Ivanishvili một số vốn lớn, lần này là chính trị.

Ivanishvili chỉ thật sự “lộ diện” trên chính trường Gruzia vào tháng 10-2011, khi tuyên bố tách khỏi cánh ủng hộ tổng thống Saakashvili và lập đảng đối lập. Chỉ bốn ngày sau cuộc đoạn tuyệt này, Tổng thống Saakashvili tước quốc tịch Gruzia của Ivanishvili. Lý do, theo giải thích của Bộ Tư pháp Gruzia, là vì Ivanishvili mang quốc tịch Nga, sau có thêm quốc tịch Gruzia nhưng lại vừa có thêm quốc tịch Pháp, mà luật pháp Gruzia chỉ cho phép quốc tịch kép chứ không chấp nhận người có ba quốc tịch.

Ý thức được điểm yếu này nên Ivanishvili tích cực khắc phục. Cuối tháng 12-2011, Ivanishvili được cắt quốc tịch Nga theo nguyện vọng cá nhân.Tháng 5-2012, Ivanishvili tuyên bố bán hết tất cả cổ phần, các khoản đầu tư ở nước Nga. Và số cổ phiếu cuối cùng ở nước Nga của nhà tài phiệt đã được bán hết vào tháng 9-2012, đúng một tháng trước bầu cử. Đảng đối lập “Ước mơ Gruzia” do Ivanishvili sáng lập cũng đã hình thành liên minh rộng rãi với năm đảng đối lập khác để tham gia tranh cử.

Kết quả thắng cử gần 55%, bỏ xa đảng cầm quyền gần 15% là một thắng lợi bất ngờ không chỉ với thế giới, mà còn với cả đội ngũ của Tổng thống Saakashvili. Tuy chưa kiểm chứng nhưng nhiều hãng tin đã đưa lại tin của Gruzia Online nói cựu bộ trưởng nội vụ Bacho Alakhai và em của ông, thứ trưởng quốc phòng Data Alakhai, đã trốn khỏi Gruzia hôm 7-10, tức chưa đầy một tuần sau khi phe đối lập thắng cử.

Hãng Tiếng Vọng Matxcơva cho biết thêm trong số các quan chức quyền lực đào thoát khỏi Gruzia còn có Bộ trưởng tư pháp Zurab Adeishvili, cựu bộ trưởng quốc phòng David Kezerashvili và cựu lãnh đạo ủy ban an ninh quốc gia Givi Ttargamadze. Bình luận về làn sóng tháo chạy này, The Financial Times cho rằng có lẽ các quan chức Gruzia lo ngại bài học của Ukraine, khi ông Viktor Yanukovich trở thành tổng thống sau cuộc bầu cử 2010 thì cựu lãnh đạo “cách mạng cam” Yulia Tymoshenko và một số cộng sự khác đã phải vào tù.

Phóng to

Ứng viên đối lập Bidzina Ivanishvili ăn mừng thắng cử - Ảnh: Reuters

Cú đánh bất ngờ

Vì sao người Gruzia quay lưng với “tổng thống hoa hồng” của họ? Có những nguyên nhân sâu xa. Căn cứ vào các cuộc thăm dò dư luận xã hội trước bầu cử, người Gruzia có ba yêu cầu lớn đối với chính quyền: bảo đảm công ăn việc làm, chấm dứt nạn giá cả gia tăng và bảo đảm thống nhất đất nước, mặc dù thời gian gần đây yêu cầu thứ ba có vẻ ngày càng trở thành thứ yếu so với hai yêu cầu bức thiết đầu tiên.

Trong khi đó, ông Saakashvili lại rao giảng nhiều hơn về việc đưa “hai lãnh thổ lầm lạc” Nam Ossetia và Abkhazia về với đất mẹ Gruzia, trong khi đời sống kinh tế của người dân không được cải thiện. Trong điều kiện này, ứng viên đối lập Bidzina Ivanishvili với tài sản kếch sù của “người giàu nhất Gruzia” đương nhiên trở thành tấm gương quản trị kinh tế thành công. Hơn nữa, chỉ mới xuất hiện năm 2011, Ivanishvili chưa kịp làm thất vọng người Gruzia, chưa kể những hoạt động từ thiện ẩn danh đã tạo cho ông một số vốn liếng chính trị nhất định.

Nhưng nguyên nhân trực tiếp, “giọt nước tràn ly” chính là xìcăngđan tra tấn tù nhân bùng nổ chỉ hai tuần trước bầu cử. Ngày 18-9, kênh 9 truyền hình đối lập Gruzia (một số nguồn tin nói kênh này do vợ tỉ phú Ivanishvili làm chủ) phát tin về việc Bộ Nội vụ đã bắt ba nhân viên của nhà tù Gldan (Tbilisi) vì “những hành động vô nhân đạo với tù nhân”. Điều tra thêm của kênh truyền hình này còn phát đi một đoạn video - được một cựu nhân viên trại giam quay và hiện đang sống lưu vong ở Bỉ - cho thấy tù nhân đã bị tra tấn, cưỡng bức và quay phim nhạo báng.

Cựu nhân viên này cũng trả lời phỏng vấn truyền hình tố cáo việc tra tấn tù nhân được tiến hành theo lệnh Bộ trưởng nội vụ Bacho Alakhai. Ngay lập tức, làn sóng biểu tình nổ ra trên nhiều thành phố lớn của Gruzia. Và mặc dù Tổng thống Saakashvili đã trừng trị những người vi phạm (chấp nhận cho bộ trưởng nội vụ Bacho Alakhai từ chức, bắt 12 nhân viên liên quan trong vụ tra tấn), nhưng uy tín của chính quyền Saakashvili đã bị sụt giảm nặng nề bởi cú đánh úp bất ngờ này của phe đối lập (**).

Phóng to

Đụng độ trong cuộc biểu tình chống tra tấn tù nhân nổ ra chỉ hai tuần trước bầu cử - Ảnh: Reuters

Những chiếc bẫy giăng

Tuy phe đối lập thắng áp đảo, nhưng cục diện Gruzia vẫn còn ngổn ngang.

Là vì theo luật pháp Gruzia, một chính khách không thể làm tổng thống quá hai nhiệm kỳ. Vì thế, Hiến pháp Gruzia vừa qua đã được bổ sung một điều khoản sửa chữa, theo đó từ sau năm 2013 (năm chấm dứt nhiệm kỳ tổng thống lần hai của ông Saakashvili), tổng thống Gruzia sẽ chỉ là một chức vụ tượng trưng và quyền lực ở đất nước sẽ tập trung trong tay thủ tướng.

Tỉ phú Ivanishvili đã mỉa mai bước đi này của đương kim Tổng thống Saakashvili: “Đó là “dân chủ” của Saakashvili. Ông ta đã đo ni hiến pháp theo cỡ của mình và giăng quá nhiều bẫy để đảm bảo quyền lực cho mình trong những tình thế khác nhau” (***). Hẳn Saakashvili từng vững tin rằng đảng của ông tiếp tục chiếm ưu thế ở quốc hội, nên sửa đổi hiến pháp này sẽ đảm bảo cho ông tiếp tục cầm trịch Gruzia ở cương vị thủ tướng sau bầu cử 2012.

Và cũng chính từ đó khó khăn cho phe đối lập, khi quyền lực hành pháp tiếp tục nằm trong tay Tổng thống Saakashvili tới sau bầu cử tổng thống tháng 10-2013 giúp ông có thể cách chức chính phủ và giải tán quốc hội. Vì thế, ông Ivanishvili đã kêu gọi Tổng thống Saakashvili nên “biết điều” ra đi và tổ chức bầu cử tổng thống mới trước thời hạn, bằng không, theo nguyên văn của Ivanishvili, “ông Saakashvili có thể đối diện với một cuộc bỏ phiếu bất tín nhiệm của quốc hội”.

Nhưng về phần mình, ông Saakashvili lại kêu gọi phe đối lập “nên biết cách hợp tác cùng làm việc”, chứng tỏ sẽ không dễ dàng từ bỏ quyền lực, nhất là với hơn 40% cử tri vẫn còn tin tưởng vào ông.

Liệu Gruzia sẽ phải sống trong “quyền lực kép”? Đáp án vẫn còn bỏ ngỏ, dù đầu tuần này phe đối lập đã bắt đầu thành lập chính phủ.

___________

(*): http://www.dp.ru/a/2012/10/05/100_bjulletenej_podschitan/
(**): http://lenta.ru/articles/2012/09/19/prison/
(***): http://www.civil.ge/eng/article.php?id=25303