Lũ là tại ai: Chuyện từ hai Punjab

Hạ tuần tháng 8, bang Punjab (Ấn Độ) và tỉnh Punjab (Pakistan), chia sẻ biên giới và nhiều con sông lớn, cùng gánh chịu đợt lũ lụt do mưa trong mùa gió mùa gây ra tồi tệ nhất trong hơn bốn thập kỷ. Người dân ở cả hai địa phương cùng mang tên Punjab này còn có chung phản ứng: không chỉ ngước lên oán trách ông trời.

Tại Punjab (Ấn Độ), mưa to kỷ lục dẫn đến lũ quét và nước sông dâng cao tràn bờ, nhấn chìm các cánh đồng và hơn 2.000 ngôi làng thuộc 13 huyện, làm ít nhất 51 người thiệt mạng và khoảng 400.000 người phải sơ tán, theo The Guardian đầu tháng 9. 

Bên kia biên giới, tình hình Punjab (Pakistan) còn thảm khốc hơn: hơn 1,5 triệu người đã bị ảnh hưởng bởi đợt lũ lụt, bao gồm cả ở Lahore, thủ phủ của tỉnh và là thành phố lớn thứ hai của Pakistan, theo AFP ngày 31-8.

Ở cả hai nơi, nhiều người tin rằng thảm họa không chỉ là thiên tai mà còn đến từ con người, những nhà quản lý đã không làm tròn nghĩa vụ bảo vệ công dân.

Trận lũ lịch sử

"Hoa màu đã bị hủy hoại, và cả nhà tôi cũng đang có nguy cơ sập. Cả kế sinh nhai của tôi phụ thuộc vào 7ha đất canh tác, và toàn bộ đã bị lũ cuốn trôi. Tôi đã đầu tư gần hết tiền vào giống và phân bón cho vụ trước. Giờ thì mọi thứ trắng tay" - Parmpreet Singh, 52 tuổi, một nông dân ở thị trấn Ajnala (huyện Amritsar, Punjab), nói với The Guardian ngày 8-9. Cho tới lúc đó, gia đình ông, gồm mẹ già và hai con nhỏ, vẫn phải sống trên mái nhà vì bên dưới là dòng nước lũ đục ngầu.

Lũ khiến hàng trăm ngàn người mất điện và không có nguồn nước sạch. Mùi hôi từ xác động vật phân hủy nồng nặc khắp nhiều khu dân cư. Firozpur, một huyện phía tây Punjab, là một trong những khu vực bị thiệt hại nặng nề trong lũ. 

"Tôi chưa từng chứng kiến sự tàn phá như thế này trong đời. Toàn bộ ruộng đồng hết chìm trong nước, giờ lại lấp bùn và cát. Đây là giai đoạn tồi tệ nhất Punjab từng trải qua" - Parminder Singh Pinki, một nghị sĩ huyện, nói.

Theo The Guardian, Pinki nằm trong số những người cáo buộc chính quyền đảng cầm quyền Bharatiya Janata (BJP) đã tắc trách với nông dân và gần như bỏ mặc họ trong đợt mưa gió mùa cực đoan năm nay. 

"Chính phủ đã biết trước nhiều tháng về các dự báo thời tiết và lẽ ra phải triển khai đầy đủ các biện pháp phòng ngừa cũng như ứng phó khẩn cấp. Nhưng điều đó đã không xảy ra, và sự thiếu trách nhiệm này đã dẫn đến mức độ tàn phá khổng lồ như vậy" - Pinki bức xúc.

Đồng tình, Surinder Singh, lão nông 75 tuổi ở thành phố đông nam Patiala, chỉ trích chính phủ đã đưa ra những lời hứa hỗ trợ, nhưng rồi nông dân chẳng nhận được gì. "Cuối cùng, chúng tôi vẫn phải tự lo cho chính mình" - ông nói. Singh đã chứng kiến con kênh gần làng dâng cao từng chút một, trong khi bản thân ông không thể làm gì để ngăn chặn.

Nghĩa đồng bào

Theo Jaskaran Sandhu, một luật sư dân sự gốc Ấn - Canada, Chính phủ Ấn xứng đáng bị chỉ trích vì không đưa ra phản ứng trước khủng hoảng lũ lụt mà giữ im lặng suốt nhiều tuần liền. Phản ứng sớm nhất đến từ "lực lượng ở cấp cơ sở… và hỗ trợ nhân đạo và cứu trợ từ cộng đồng hải ngoại tại Canada và trên khắp thế giới" - ông nói với Yahoo Canada hôm 8-11.

Ông kể ví dụ: REDFM, mạng lưới truyền thông Nam Á lớn nhất Canada với các đài phát thanh tại Toronto, Vancouver và Calgary, đã tổ chức một chương trình radiothon trực tiếp vào tháng 9 vừa qua để gây quỹ cứu trợ. 

Trong khoảng 12 giờ phát sóng liên tục, các MC chia sẻ câu chuyện, trong khi các tình nguyện viên nhận cuộc gọi trực tiếp từ những người ủng hộ. Kết quả: 2,2 triệu đô la Canada đã được quyên góp, là nỗ lực phối hợp giữa ba thành phố. 

Số tiền này đã được chuyển đến tổ chức từ thiện SAF International, để phối hợp trong các nỗ lực tái thiết ở những cộng đồng bị ảnh hưởng tại Punjab. 

Sandhu cho rằng điều này cho thấy việc ứng phó sau lũ lụt ở Punjab là "câu chuyện của cộng đồng", thay vì can thiệp của chính phủ.

Đến ngày 9-9, Thủ tướng Narendra Modi mới có chuyến thị sát trên không để đánh giá thiệt hại tại Punjab, sau đó là gặp gỡ các nạn nhân lũ lụt ở thành phố Gurdaspur. Chính phủ trung ương Ấn Độ sau đó công bố gói hỗ trợ tài chính 1.600 crore rupee (180 triệu USD). Song giới chỉ trích, trong đó có Sandhu, cho rằng như thế vẫn chưa đủ để tái thiết.

Sandhu còn là nhà báo và đồng sáng lập Baaz News, chuyên đưa tin về các vấn đề của cộng đồng Sikh và người Punjab hải ngoại. Trong một bài viết trên trang ngày hôm 2-9, Sandhu chỉ trích đích danh Thủ hiến Punjab Bhagwant Mann "thiếu năng lực xỷ lý khắc phục hậu quả tàn phá của lũ lụt", nhất là chỉ kêu gọi quyên góp cho ngân khố tiểu bang để hỗ trợ nhân đạo và tái thiết mà không có nỗ lực đúng nghĩa. Chính quyền Punjab dù gì cũng phải phụ thuộc vào cấp trên, và chính chính quyền trung ương mới đáng bị chỉ trích.

Theo Yahoo Canada, điều khiến nhiều người Punjab, cả ở ngay bản quán lẫn trên khắp thế giới, phẫn nộ là việc Thủ tướng Modi đã nhanh chóng đăng tải về các trận động đất ở Afghanistan lên các kênh truyền thông xã hội của mình vào đầu tháng 9. 

Việc ưu tiên bày tỏ cảm xúc trước nỗi đau của thiên tai ở một quốc gia nước ngoài thay vì đất nước mình đã làm dấy lên nhiều lời kêu gọi chỉ trích về sự thiếu quan tâm và lo lắng rõ rệt của ông đối với Punjab. 

Một người dùng viết trên X: "Còn Punjab thì sao? Punjab đang chìm trong lũ lụt. Không một lời nào dành cho Punjab. Mọi người đang mất mạng, mất nhà cửa, mất ruộng đồng, mất gia súc".

Thiên tai hay nhân tai?

Theo Sandhu, có lý do để ông Modi im lặng: chính phủ có vai trò lớn trong trận lũ lịch sử này, thông qua cách thức quản lý các đập và kênh rạch ở Punjab. Cụ thể, chính quyền đã xả đập theo cách khó kiểm soát dòng chảy, dẫn tới "tối đa hóa thiệt hại". 

Ngoài ra, các kênh dẫn nước từ Punjab sang các bang lân cận như Rajasthan cũng bị đóng, do đó nước lũ không có đường thoát, mà dồn hết ở Punjab. Hệ thống kênh này nhằm san sẻ nước cho các bang khô hạn, nhưng khi xảy ra lũ và Punjab cần giảm thiểu nước lũ, không có sự chia sẻ theo chiều ngược lại.

"Chính phủ trung ương đã quản lý sai cách việc xả nước từ các đập và vận hành các kênh dẫn. Đây là một thảm họa thiên nhiên mà chính phủ đã góp phần lớn vào việc gây ra, dù là do kém cỏi hay thiếu trách nhiệm. Modi và BJP không thể trả lời những phê bình chính đáng này một cách có ý nghĩa. Vì vậy, họ đã chọn im lặng" - Sandhu nói.

Tờ India Today hôm 2-9 cũng đặt câu hỏi: "Lũ lụt Punjab có phải do sơ suất của con người", và dẫn ý kiến của KJS Dhillon, người có nghiên cứu chuyên sâu về địa hình, sông ngòi ở Punjab, cùng chuyên gia nông nghiệp Devinder Sharma.

Theo Dhillon, công tác ứng phó đã diễn ra quá muộn và cả hai khâu quan trọng nhất - dự báo chính xác từ cơ quan khí tượng và quản lý xả đập đúng cách - đã không được bảo đảm. 

Ngoài ra còn có nhũng nhiễu trong việc sử dụng quỹ bảo trì đê chống lũ dọc sông Ravi, con sông xuyên biên giới, chảy qua tây bắc Ấn Độ và miền đông Pakistan. "Nếu được sử dụng đúng cách, những bờ kè này lẽ ra có thể vững chắc như Vạn Lý Trường Thành. Nhưng các kênh đào không được nạo vét, và các đê đất bị vỡ. Sơ suất này đã làm thảm họa tồi tệ hơn" - ông nói.

Dhillon gọi lũ lụt là "thảm kịch do con người tạo ra" và cho biết mặc dù có quân đội và chính quyền địa phương, 90% công việc cứu trợ đang do các tình nguyện viên và công dân bình thường thực hiện. "Chính quyền đã thất bại trong việc lên kế hoạch cho nơi trú ẩn gia súc, trạm cứu trợ hoặc sơ tán dân. Thay vào đó, các chính trị gia đang lợi dụng cuộc khủng hoảng để chụp ảnh quảng cáo" - ông nói.

Trong khi đó, Devinder Sharma quy trách nhiệm cho chính phủ vì "phát triển không có kế hoạch" và phải trả giá bằng môi trường. 

"Đường cao tốc bốn làn, các dự án nhà ở, chặt cây bừa bãi và thất bại trong việc nạo vét đập và kênh đào đã tích lũy dẫn đến thảm họa này. Nếu không có những quyết định cứng rắn, Punjab sẽ tiếp tục đối mặt với những thảm kịch như vậy. Phát triển không bao giờ được đánh đổi bằng môi trường" - Sharma nói.

Cả hai chuyên gia nhất trí rằng trừ khi cách quản lý chuyển từ cứu trợ phản ứng sang phòng ngừa chủ động, các quận dễ bị lũ lụt của Punjab sẽ vẫn dễ bị tổn thương.

PAKISTAN: BÁO CÁO CHÍNH PHỦ VÀ LÒNG DÂN

Irfan Ali Khan, người đứng đầu cơ quan quản lý thảm họa của tỉnh, cho biết Punjab đã thực hiện thành công "chiến dịch cứu hộ lớn nhất trong lịch sử", với hơn 800 xuồng và khoảng 1.300 nhân viên cứu hộ tham gia sơ tán 481.000 người và 405.000 gia súc bị mắc kẹt ra khỏi các khu vực bị ảnh hưởng, chủ yếu là các vùng nông thôn gần bờ ba con sông lớn.

"Không một mạng người nào bị bỏ mặc. Mọi hình thức cứu hộ đều đang được triển khai" - Khan nói với AFP. Hơn 500 trại cứu trợ đã được dựng lên để cung cấp nơi trú ẩn cho các gia đình và gia súc của họ. Tại thị trấn nghèo Shahdara ở vùng ven Lahore, hàng chục gia đình tập trung trong một ngôi trường sau khi chạy khỏi dòng nước lũ đang dâng trong nhà.

Theo The Guardian, vì Pakistan và Ấn Độ có chung nhiều con sông lớn, trong đó có sông Ravi, các quan chức Pakistan tìm cách quy trách nhiệm thảm họa này cho phía láng giềng, cụ thể là quyết định xả đập của Ấn Độ.

Nhưng người dân nghĩ khác. Maratab Ali Gondal, một nông dân ở huyện Mandi Bahauddin, cho biết mực nước dâng cao của sông Chenab (chảy từ Ấn Độ) đã cuốn trôi gần 35ha hoa màu của ông, bao gồm lúa và mía, gây thiệt hại lên tới hàng triệu rupee. Suốt nhiều tháng trước đó, Gondal đã liên tục khẩn khoản các quan chức địa phương xây kè dọc theo con sông để bảo vệ đất nông nghiệp, nhưng không có gì được thực hiện. "Giờ nước lũ ở khắp nơi. Đây không phải lỗi của Ấn Độ; chính sự tắc trách của chính quyền Punjab [Pakistan] đã cuốn phăng ruộng đất của tôi" - ông nói.

Không chỉ đất nông nghiệp bị ảnh hưởng. Cư dân của khu nhà giàu Park View Society ở Lahore, mới xây chỉ cách bờ sông Ravi vài trăm mét, cũng thúc thủ, nhìn những căn nhà trị giá hàng triệu rupee ngập trong nước lũ đục ngầu. Các chuyên gia cho biết nạn phá rừng nhanh chóng và việc xây dựng dọc theo các tuyến thủy đạo chỉ càng làm tăng nguy cơ xảy ra lũ lụt trong khu vực. Umar, một cư dân mới chuyển đến khu này trong năm nay, cho biết nhà anh bị ngập tới 1,5m. "Nhiều người trong chúng tôi đã dồn toàn bộ tiền tiết kiệm cả đời để mua hoặc xây dựng ngôi nhà mơ ước ở đây. Vậy mà tại sao họ lại được phép xây dựng ở một nơi có nguy cơ lụt nghiêm trọng như vậy?" - anh nói.

Thủ hiến Punjab, bà Maryam Nawaz Sharif, bị cáo buộc gần như không giúp gì cho những người bị ảnh hưởng bởi lũ lụt. Sharif liên tục đăng tải các nỗ lực cứu trợ lên mạng xã hội, song dân mạng Pakistan đã phát hiện một bức ảnh về việc lắp nhà vệ sinh di động tại một trại cứu trợ cho người phải sơ tán là ảnh cũ từ năm 2023.