Nhân viên làm việc từ xa "né" giám sát bằng cách nào?

TTCT - Sự kiểm soát đến mức cực đoan của giới chủ đã buộc nhiều người lao động phải tìm cách lách luật, dẫn đến tình huống mèo vờn chuột, giữa một bên là các phần mềm theo dõi và bên kia là những bí kíp từ mạng xã hội và các chương trình chống giám sát ngày càng được cải tiến.

"Nếu làm việc ở nhà, bạn cần một cái lắc chuột" - tài khoản @adriannarebekah mở đầu video TikTok hồi tháng 2, đến nay đã có trên 13,8 triệu view. Cái "lắc chuột" là một thiết bị như ghế massage dành cho con chuột máy tính - nó cứ đu đưa, làm con chuột luôn luôn chuyển động, và máy tính sẽ nghĩ ta vẫn đang ngồi đó, hăng say thao tác, trong khi không phải vậy.

Theo lời TikToker này, điểm mạnh của thiết bị này là cắm điện trực tiếp, không thông qua máy tính, vì thế còn khuya sếp hay đội ngũ IT của công ty mới phát hiện.

Trong bối cảnh làm việc từ xa ngày càng bị giám sát chặt chẽ, người lao động đã nghĩ ra nhiều cách sáng tạo để đánh lừa máy tính rằng mình vẫn đang thao tác trên đó. Mấu chốt là để trạng thái của các nhân viên trên những phần mềm như Microsoft Teams, Skype hay Slack không chuyển thành "không hoạt động" hoặc "đi vắng".

Thiết bị "lắc chuột" là một trong những giải pháp được chia sẻ nhiều nhất. Trên thị trường hiện có nhiều sản phẩm, đủ màu sắc, kích cỡ, giá từ 13 USD. Sản phẩm phổ biến nhất là Liberty Mouse Mover, cũng là thiết bị TikToker trên khuyên dùng.

Ảnh: Liberty Mouse Mover

Một cái tên khác là Tech8 USA, kinh doanh từ cuối năm 2018, với sản phẩm chủ yếu dành cho game thủ, để có thể tạm rời máy tính mà không bị thoát khỏi game. Khi đại dịch xảy ra, Tech8 USA chỉnh sửa sản phẩm lại theo hướng thân thiện với giới văn phòng hơn, và doanh số tăng 5 lần trong thời gian phong tỏa.

Diana Rodriguez, đại diện tiếp thị của hãng, nói với tạp chí Slate rằng doanh số vẫn tăng ngay cả khi các văn phòng yêu cầu đi làm trở lại. Trong khi đó, Lorenzo, nhà sáng lập Liberty Mouse Mover, cho biết doanh số bắt đầu giảm vào tháng 5-2021, và đến cuối năm đó chỉ còn bằng 50% so với cao điểm dịch, do nhiều đối thủ cạnh tranh, nhất là từ Trung Quốc.

Với nhiều người, thậm chí chẳng cần tốn thêm vài chục đô. "Chỉ cần mở Word lên rồi chèn vật nặng như đồng xu vào một phím trên bàn phím, thế là xong, đỡ tốn tiền" - một người mách. Đây là lúc thể hiện sự sáng tạo và cả óc hài hước.

Một video đăng trên Reddit minh họa cách "lắc chuột" không tốn tiền: cột một cây bút vào phần ngoài của quạt máy, cứ mỗi vòng quạt quay là cây bút lại chạm vào chuột một lần. Ngoài ra còn có nhiều phần mềm tự động làm chuột di chuyển, song cách này không được khuyến khích vì có thể cài trúng phần mềm độc hại, hoặc dễ bị phát hiện vì đội IT sẽ biết nếu máy tính của công ty cài thêm phần mềm lạ.

Một cách sáng tạo để làm giả cử động của chuột máy tính. Video: SoftailLoweringKit/YouTube

Năm 2020, phần mềm Presence Scheduler từng khai thác lỗ hổng của ứng dụng Slack, giúp trạng thái của người dùng luôn là "đang hoạt động" bất kể họ có đụng đến máy tính hay không. Doanh số Presence Scheduler tăng gấp đôi trong 2 tháng kể từ các đợt phong tỏa vì COVID-19 đầu tiên, cho đến khi Slack phát hiện và khắc phục lỗ hổng trong phần mềm của mình.

Mới đây, một người dùng chia sẻ trên Reddit đã bị công ty phát hiện khi cài phần mềm di chuyển chuột lên máy tính công vụ. Tất nhiên các công ty cũng đã biết đến sự tồn tại của "cái lắc chuột" và chắc chắn sẽ có cách xử lý. Ở chiều ngược lại, Liberty Mouse Mover cho biết sẽ cải tiến sản phẩm, gắp thêm chip được lập trình để phần cử động của chuột "thật" hơn, thay vì đu đưa bằng cơ học như hiện tại.

Tất cả những điều này cho thấy cuộc đuổi bắt giữa kẻ giám sát và người bị giám sát sẽ cứ còn tiếp diễn mãi nếu không có giải pháp căn cơ hơn - chẳng hạn các quy định về việc các công ty được phép dùng công nghệ để theo dõi, giám sát người lao động đến đâu.

Bản thân nhà sáng lập Liberty Mouse Mover cũng mệt mỏi và không muốn cứ dấn vào cuộc "chạy đua vũ trang" này mãi. "Thật không may khi thị trường lại có nhu cầu cho sản phẩm của tôi (theo cách hiện tại). Điều tôi thật sự muốn làm là mang đến một thiết bị khá đơn giản cho những ai chỉ đơn thuần muốn có một chút bình yên trong tâm trí" - Lorenzo nói với Slate.

Rodriguez cũng cho rằng sản phẩm của Tech8 USA chỉ nhằm giúp người lao động tránh kiệt sức và giành lại quyền riêng tư cho họ khi làm từ xa, thay vì "vũ khí" để chống lại giới chủ.

Ở góc độ người bị giám sát, @adriannarebekah nói với The Daily Dot cô cũng chỉ muốn giúp những người bị giám sát từ xa "lấy lại quyền tự trị của mình". TikToker này cho biết cô ngạc nhiên khi có người "ném đá" chia sẻ của mình, rằng cô đang cổ xúy việc ăn cắp thì giờ công sở và lạm dụng đặc quyền làm việc tại nhà. Cô cho rằng miễn là người lao động hoàn thành hết công việc, họ có quyền được hưởng tối đa những lợi ích của việc làm tại nhà - nghĩa là tận dụng các khoảng thời gian chết.■

Khi Lorenzo tạo ra thiết bị "lắc chuột" đầu tiên cách đây 5 năm, anh không ngờ sẽ có lúc sản phẩm của mình được đón nhận đến vậy. Năm 2017, khi đang làm trong lĩnh vực y tế, Lorenzo nhận một việc làm thêm, được phép làm ở nhà.

Ban đầu anh nghĩ có thể thoải mái sáng đưa con đến trường, trưa dắt chó đi dạo và hoạt động trong ngày sẽ linh hoạt hơn với công việc này, nhưng nhanh chóng vỡ mộng vì phía thuê giám sát anh chặt hơn anh nghĩ. Công ty dùng phần mềm Microsoft Lync (sau này là Microsoft Teams) để trao đổi công việc. Ai đang hoạt động thì sẽ có biểu tượng xanh lá cây cạnh tên mình trên danh sách, ai rời máy đủ lâu thì có biểu tượng vàng.

Lorenzo không để ý chuyện này và vô tư đi lấy cà phê, đi vệ sinh, hay tranh thủ làm này làm kia. Cho đến một ngày, khi vừa ra ngoài mua ít đồ trở về, Lorenzo thấy tin nhắn của sếp trên Lync, hỏi rằng hôm nay anh không làm việc à. Sau khi Lorenzo trình bày, người sếp bảo anh phải hạn chế tối đa thời gian rời máy tính.

"Bất kể năng suất làm việc của tôi tới đâu, ông ấy vẫn mắng tôi vì đã rời máy tính. Thật không thoải mái và bực mình khi gần như bị trói vào máy tính và tới đi vệ sinh cũng phải sợ" - Lorenzo kể trong phần giới thiệu trên web.

Máy anh làm là do công ty cấp, không thể chỉnh sửa phần cài đặt thời gian máy chuyển sang chế độ "Sleep", cũng như không thể cài thêm phần mềm di chuyển chuột. Phần mềm không được thì ta chuyển qua phần cứng.

Nhờ nghề gốc là kỹ sư máy tính, Lorenzo dùng một chiếc hộp nhựa, một khung gỗ và một cái mô tơ nhỏ để tạo ra thiết bị có thể di chuyển con chuột qua lại. Thiết bị chạy ngon lành, người sếp không còn cớ mắng anh.

Vợ anh thấy sản phẩm hay quá bèn khuyên anh nên sản xuất thương mại, thế là Công ty Liberty Mouse Mover ra đời. "Chí ít tôi biết rằng khi sếp giám sát tôi, ông ấy sẽ không thấy trạng thái "ngưng hoạt động" của tôi trên Lync. Ông ấy hài lòng còn tôi có sự tự do (liberty)" - Lorenzo giải thích nguồn gốc tên sản phẩm.

Tháng 3-2020, doanh số Liberty Mouse Mover tăng gấp 3 khi hàng triệu người chuyển sang làm việc tại nhà.