Sự kiện 11.9.1973 ở Chile: Một giai đoạn lịch sử mà Mỹ không thể hãnh diện

TTCN - Cuộc cách mạng ở Cuba và việc trỗi dậy của các đảng cộng sản tại châu Mỹ Latin đã đưa cuộc chiến tranh lạnh đến Tây bán cầu. Các cố gắng của Hoa Kỳ nhằm hậu thuẫn các lực lượng chống cộng tại Chile khởi đầu từ cuối những năm 1950. Hoa Kỳ muốn tránh “một Cuba khác” tại Tây bán cầu.

Phóng to

Trong những năm 1960 và đầu 1970, CIA đã tiến hành những dự án giấu mặt tại Chile. Mục tiêu chính là nhằm làm mất uy tín một số lãnh đạo chính trị mang màu sắc mácxít, đặc biệt là tiến sĩ Salvador Allende, đồng thời nhằm tăng sức mạnh và khuyến khích phe đối lập cản trở việc các chính khách thiên tả lên nắm quyền hành. Những dự án này bắt đầu trước và sau các cuộc bầu cử năm 1964 và 1970.

“Đó không phải là một giai đoạn lịch sử Hoa Kỳ mà chúng ta có thể hãnh diện”. Ngoại trưởng Mỹ Powell đã phát biểu như thế hôm 16-4-2003 để trả lời câu hỏi của một sinh viên về cuộc đảo chính lật đổ tổng thống dân cử cánh tả Salvador Allende ngày 11-9-1973 tại Chile đã dẫn đến cái chết của ông này. Thông tấn xã AP ngày 16-4-2003 đã tường thuật lại như trên. Một số tài liệu về giai đoạn lịch sử này sau khi đã bị giám đốc CIA George Tenet khước từ công bố vào năm 1999, cuối cùng cũng đã được giải mật với bản phúc trình mang tên “Hinchey Report”.

(Trích)

Theo chỉ đạo của Nhà Trắng cùng các cơ quan liên bộ, CIA đã tiến hành các hoạt động chìm như tuyên truyền chống Allende bằng cách tài trợ cho một số tờ báo lớn... Trong cuộc bầu cử năm 1970, CIA tiến hành các chiến dịch “phá bĩnh” nhằm ngăn ngừa thắng lợi của Allende. Sau khi Allende đắc cử với đa số phiếu vào ngày 4-9-1970, ngày 15-9, tổng thống Nixon báo cho giám đốc Cơ quan Tình báo trung ương rằng Hoa Kỳ sẽ không công nhận chế độ Allende tại Chile.

Tổng thống chỉ thị cho CIA ngăn trở Allende lên cầm quyền và chuẩn chi 10 triệu USD cho mục đích này. Tổng thống đặc biệt chỉ đạo rằng CIA sẽ tiến hành hành động này mà không cần tham vấn Bộ Ngoại giao hay Bộ Quốc phòng hoặc đại sứ Hoa Kỳ tại Chile.

Theo chỉ đạo của tổng thống, CIA đã tiến hành một số hành động như mua chuộc báo chí địa phương tuyên truyền chống Allende, tiếp xúc với giới lãnh đạo nhà thờ tại Chile nhằm gây ảnh hưởng đến thái độ của họ đối với Allende.

Từ ngày 5 đến 20-10, CIA đã nhiều lần tiếp xúc với các lãnh đạo then chốt của quân đội và cảnh sát Chile nhằm thuyết phục họ đảo chính. CIA đã làm việc với ba nhóm âm mưu khác nhau.

Cả ba nhóm này đều nêu rõ rằng mọi cuộc đảo chính đều phải bắt đầu bằng việc bắt giữ tướng tổng tham mưu trưởng Rene Schneider, vốn tuân hành hiến pháp, chủ trương rằng quân đội phải để cho Allende lên cầm quyền.

CIA nhất trí với luận cứ này và cung cấp vũ khí cho một trong ba nhóm nói trên, nhóm của tướng hồi hưu Roberto Viaux. Tùy viên quân sự tòa đại sứ Mỹ được đặt dưới quyền chỉ huy trực tiếp của CIA để chuyển tiếp đến các tướng lĩnh những thông điệp của CIA. Bốn sĩ quan CIA được biệt phái tiếp xúc với các nhân vật nhạy cảm nhất trong quân đội, những người trực tiếp dính líu đến âm mưu.

Chẳng bao lâu, tổng hành dinh CIA đánh giá rằng nhóm của tướng Viaux không có cơ may thành công và khuyến cáo chi nhánh CIA tại Chile “buông” nhóm Viaux. Ngày 18-10, CIA thông báo tin này cho nhóm Viaux vừa vặn lúc nhóm này loan báo sẽ đảo chính vào ngày 21 và 22-10. Ngày 22-10, nhóm này bắt cóc tướng Schneider. Vụ bắt cóc này kết thúc bằng cái chết của tướng Schneider gây chấn động toàn quốc.

Thất bại này khiến CIA phải trì hoãn các hành động của mình cho đến tận năm 1973, cho dù đến tháng 10-1972 giữa Chính phủ Mỹ và cánh quân nhân đã đi đến một thỏa hiệp rằng quân đội Chile sẽ tiến hành đảo chính mà không cần đến sự can thiệp của Hoa Kỳ.

Tháng 8-1973, chi nhánh CIA tại Chile xin phép được cung cấp tối đa hậu thuẫn cho cánh đối lập hầu tạo thuận lợi cho việc đưa cánh quân nhân Chile vào trong nội các của tổng thống Allende. Việc tướng tổng tham mưu trưởng Carlos Prats, vốn rất trung thành với hiến pháp, bị tướng Augusto Pinochet thay thế có vẻ như là nhằm gia tăng sức mạnh của quân đội như một nhóm gây áp lực.

Ngày 10-9-1973, một ngày trước vụ đảo chính, một sĩ quan Chile báo cáo với một sĩ quan CIA rằng cuộc đảo chính đã được chuẩn bị và yêu cầu Chính phủ Hoa Kỳ hỗ trợ. Trưởng chi nhánh CIA trả lời rằng sẽ loan báo lại cho Washington. CIA biết rõ ngày giờ cuộc đảo chính trước khi sự việc bắt đầu. Cái chết của Allende xảy ra sau khi tổng thống (Nixon) từ khước lời yêu cầu của cánh quân nhân đưa Allende và gia đình ra nước ngoài”.

Trên đây là một phần rất nhỏ trong số các tài liệu được công khai hóa. Có thể không có gì mới so với những thông tin đã biết từ mấy mươi năm qua, nhưng đây là những nhìn nhận công khai về những gì mà CIA đã làm tại Chile.