Có nên khoán trắng công việc và bỏ qua thông lệ quốc tế?

Khoán trắng cho nước ngoài

Không biết là ta đã bị ràng buộc tới mức nào về điều kiện vay vốn ODA, nhưng hiện nay cứ thấy vay của nước nào là y như ta giao khoán toàn bộ công trình cho họ làm từ A đến Z. Điều này có mặt tích cực là công trình có thể đạt chất lượng cao và làm gọn, làm nhanh. Tuy vậy, nó cũng có mặt tiêu cực là đội giá thành lên quá cao, từ các khâu tư vấn thiết kế đến thi công xây dựng, mua sắm vật liệu.

Đơn cử công trình ga hành khách quốc tế Tân Sơn Nhất, giá xây lắp trên 100 triệu USD (bình quân đơn giá 1.357 USD/m², cao gấp bảy lần giá Việt Nam), giá thiết kế cho công trình lên trên 13 triệu USD (cao gấp 32 lần so với trong nước). Nhiều người than van: ta nghèo mà chơi sang, đành vậy thôi, vì tiền phải chạy vạy đi vay và tiền nào của nấy thôi! Người ta quên một điều đây là vốn vay, cuối cùng ta cũng phải hoàn trả sòng phẳng!

Mặt khác, khi khoán trắng cho người làm thường tạo tâm lý ỷ lại, xem cái gì nước ngoài làm cũng hoàn hảo cả, dễ sinh ra bệnh chủ quan lơ là trong vai trò chủ đầu tư. Oái oăm thay, khi ta là chủ mà không biết họ đang làm gì, làm tốt xấu ra sao. Chỉ đến khi công việc đổ bể ra thì lại quay ra trách cứ lẫn nhau, ông này đổ thừa bà kia!

Bỏ qua thông lệ quốc tế

Đấu thầu là cách làm của cả thế giới từ xưa đến nay để có được công trình tốt và rẻ. Ở các công trình vay vốn ODA, người ta nại lý do phải ưu tiên dành thầu cho công ty nước cho vay. Tuy vậy điều đó không có nghĩa là ta nhất thiết phải chiều theo phía cho vay vốn tự tung tự tác chọn nhà thầu theo cách nào cũng được. Lẽ ra phải tạo sự cạnh tranh giữa nhiều công ty dự thầu, gồm cả công ty Nhật Bản và các nước khác, nhằm bảo đảm công việc tốt hơn.

Nếu không làm được vậy thì ít nhất cũng nên tạo sự cạnh tranh giữa các công ty Nhật Bản với nhau. Ví như gói thầu 2 quan trọng nhất của công trình cầu Cần Thơ, ai cũng nhìn thấy hình như các công ty Nhật Bản sắp xếp, chia chác nhau trong nội bộ. Phía ta hầu như phải chấp nhận một cách thụ động.

Thông lệ quốc tế thường cũng không chấp nhận các khâu giám sát và thi công cùng thuộc về một quốc tịch, nhằm tạo điều kiện cho khâu giám sát hoạt động độc lập, khách quan và công bằng. Ở trường hợp này, giám sát và thầu đều là Nhật làm ai cũng nghi ngờ về sự khách quan. Việc này đồng nghĩa với việc “vừa đá bóng vừa thổi còi”! May mà có người còn lương tâm nghề nghiệp như kỹ sư giám sát Hiroshi Kudo (người từng cảnh báo giàn đỡ chưa đạt độ an toàn cả mấy tháng trước). Nhưng rõ ràng các lời khuyến cáo của ông ta đã bị cả giám sát cấp trên lẫn nhà thầu không quan tâm.

Khi hay tin sự cố cầu Cần Thơ, một anh bạn hành nghề cầu đường lâu năm ở Mỹ bực bội. Anh nói rằng ở Âu Mỹ hoặc ở cả Nhật Bản, nhà thầu kiểu đó phá sản như chơi do mất uy tín. Và anh không thể tưởng tượng nổi các nhà thầu lớn Nhật Bản cỡ đó lại làm ăn thiếu trách nhiệm đến thế! Thử hỏi nếu ở nước họ, các nhà thầu này có dám lơ là và thiếu trách nhiệm như vậy không? Vấn đề lớn đặt ra là với tư thế chủ công trình sao ta mất cảnh giác đến độ như vậy?