Kháng sinh, con dao hai lưỡi

Phóng to

Nếu nghi ngờ trẻ bị nhiễm khuẩn, nên đưa trẻ đến bác sĩ khám và cho thuốc. Phụ huynh không tự cho trẻ uống kháng sinh - Ảnh: N.C.T.

Hiện nay không chỉ một số phụ huynh tự cho trẻ dùng kháng sinh (KS) không đúng mà còn có một số y bác sĩ điều trị KS không đúng, dùng theo kiểu “bao vây”, đưa đến việc nhiều KS thông dụng hiện nay đã bị đề kháng. Các KS tỏ ra hiệu quả trong điều trị nhiễm khuẩn hô hấp trước đây như ampicillin, amoxicillin, cephalexin, erythromycin... nay đã bị lờn, gần như rất ít có tác dụng.

Thường chỉ dùng KS khi bị bệnh nhiễm khuẩn. Tất cả KS khi dùng đều có thể gây tai biến nên được ví như con dao hai lưỡi, lưỡi nào cũng rất sắc. Một lưỡi là thuốc điều trị hiệu quả bệnh nhiễm khuẩn, còn lưỡi kia là gây tác dụng có hại có khi rất nặng nề (như gây dị ứng có khi chết người, gây tiêu chảy do loạn khuẩn đường ruột, gây hiện tượng lờn thuốc KS...).

Trẻ sốt, khoan vội dùng kháng sinh

Riêng đối với trẻ, do các cơ quan liên quan đến việc hô hấp, chuyển hóa và đào thải thuốc chưa phát triển hoàn chỉnh, khả năng gây tai biến ở trẻ càng tăng gấp bội. Đó là lý do phải xem trẻ con là đối tượng đặc biệt, phải rất thận trọng khi dùng KS.

Để tránh tai biến cho trẻ khi dùng KS, các bậc cha mẹ không tự cho trẻ dùng mà nên dành quyền chỉ định KS cho bác sĩ. Tức là nếu nghi ngờ trẻ bị bệnh nhiễm khuẩn thì nên đưa trẻ đến bác sĩ khám và chỉ định thuốc vì chỉ có bác sĩ mới chẩn đoán được trẻ đúng là bị bệnh nhiễm khuẩn, biết rõ cách dùng KS đúng: đúng thuốc, đúng cách, đủ liều, đủ thời gian.

Một số bệnh nhiễm khuẩn thường có triệu chứng sốt, nhưng không phải tất cả trường hợp sốt đều do nhiễm khuẩn. Do vậy, đừng vội cho trẻ dùng KS mà trước tiên tìm cách hạ nhiệt bằng paracetamol hay đắp trán, lau mình bằng khăn nhúng nước mát. Còn đối với cảm cúm là do siêu vi (còn gọi là virút) gây ra, KS không có tác dụng chữa trị. Sau 2-3 ngày, triệu chứng không đỡ thì nên đưa trẻ đến bác sĩ khám bệnh. Nếu nghi ngờ trẻ bị sốt xuất huyết thì đưa trẻ khám bác sĩ sớm hơn.

Đối với những trẻ bị viêm mũi, viêm hầu họng, nếu chỉ bị nhiễm siêu vi và chưa có biến chứng thì dùng KS không những không tác dụng mà có thể còn gây tình trạng đề kháng KS về sau. Trong trường hợp này, nếu trẻ bị sốt, chỉ nên cho dùng thuốc hạ nhiệt, kèm theo hút sạch mũi, nhỏ mũi bằng nước muối sinh lý 0,9% (pha 9g muối NaCl trong 1 lít nước sạch hoặc hỏi mua ở nhà thuốc).

Riêng bị viêm tai giữa cấp ở trẻ, bác sĩ sẽ chẩn đoán đúng bệnh và tùy trường hợp bệnh mà cách dùng thuốc có khác nhau. Có khi bác sĩ chỉ cho dùng KS thông dụng là amoxicillin, nhưng hiện nay vi khuẩn đã đề kháng nhiều nên bác sĩ chỉ định ngay KS phối hợp là amoxicillin+clavulanate, có khi chỉ dùng thuốc 5-7 ngày nhưng có khi đến 10-14 ngày. Dùng KS đến hai tháng để trị viêm tai giữa cấp là do cách điều trị không hợp lý, việc chọn KS không đúng.

Dùng lâu, không tổn thương dạ dày

Nếu thật sự bị nhiễm khuẩn, việc dùng KS đủ liều thường kéo dài trong nhiều ngày, thông thường từ 5-7 ngày. Và tùy theo bệnh, dùng KS có thể kéo dài hơn. Như bị viêm tai giữa cấp kể ở trên, hoặc bị loét dạ dày có nhiễm vi khuẩn Helicobacter pylori có thể dùng KS 14 ngày. Nhiễm vi khuẩn lao phải điều trị KS phối hợp từ sáu tháng trở lên.

Dùng KS có thể bị hai tai biến: tổn thương cơ quan (như bị tổn thương thần kinh thính giác gây điếc do dùng KS nhóm aminosid) và bị tiêu chảy do rối loạn tạp khuẩn ruột. Như vậy, dùng KS bừa bãi kéo dài luôn có nguy cơ bị tiêu chảy. Bị tiêu chảy do dùng KS cũng giống như bị tiêu chảy nói chung là người bệnh, nhất là trẻ con, bị mất nước và chất điện giải, mất vitamin và có thể bị suy dinh dưỡng chứ không bị tổn thương dạ dày.