Sông Đông rày đã êm đềm?

TTCT - Tháng 4-2011, một nhà xuất bản ở Kharkov (Ukraine) sẽ trình làng bộ tiểu thuyết Sông Đông êm đềm của Mikhail Sholokhov. Xuất bản chứ không phải tái bản, vì ấn phẩm lần này là bản gốc toàn vẹn mà người đồng tổ chức xuất bản chính là Svetlana Sholokhova, con gái lớn của tác giả.

Phóng to

M. Sholokhov và tác phẩm Sông Đông êm đềm - Ảnh: news.peoples.ru

Bộ tiểu thuyết đậm tính nghệ thuật về dân Kazak vùng sông Đông từng mang lại cho M. Sholokhov giải thưởng Nobel văn học, nhưng những tranh cãi lâu nay về tác giả đích thực của nó từng trở thành việc hệ trọng ở Nga hồi ấy: một ủy ban quốc tế về Sholokhov đã được thành lập do Thủ tướng Viktor Chernomydin phụ trách và việc mua lại bản thảo gốc của M. Sholokhov do Tổng thống Vladimir Putin tài trợ.

Solokhov với nghi vấn "đạo văn"

Lần xuất bản này Sông Đông êm đềm được in theo đúng bản gốc, một lần nữa khẳng định tác quyền của M. Sholokhov đối với pho tiểu thuyết vĩ đại.

Tin đồn “Sholokhov đạo văn” đã dấy lên từ năm 1928, ngay khi hai tập đầu của tác phẩm này được đăng trong tạp chí Tháng Mười, sau đó in tiếp trong Báo Tiểu Thuyết rồi hai lần in thành sách. Nghi vấn nêu: làm sao một thanh niên nông dân 22 tuổi, mới học hết lớp 4 lại có thể viết nổi bộ tiểu thuyết có ý đồ, văn phong, quy mô lịch sử hoành tráng mà lại giàu chi tiết sinh động như thế?

Ba phần đầu Sông Đông êm đềm được tác giả viết một mạch trong thời gian 1926-1927, nhưng khi xuất bản phần 3 phải mất thời gian hơn để lược một số đoạn. Phần 4 (kết) tác giả viết khá chật vật, có lẽ vì phải căng ra viết đồng thời nhiều tác phẩm khác nữa, mãi đến năm 1940 mới xong. Tiểu thuyết đã được dịch ra nhiều thứ tiếng và chuyển thể sang kịch nói, opera, ballet, điện ảnh... nhiều lần.

M. Sholokhov đã phải chứng minh tác quyền của mình trước một hội đồng đặc biệt: ông nộp hết những văn bản mình đã viết. Sau đó, nghi án “Sholokhov đạo văn” không còn được đề cập ở Liên Xô.

Đợt nghi vấn tiếp theo nổi lên trong 30 năm cuối thế kỷ 20 xuất phát từ nước ngoài. Có một công trình nghiên cứu lớn tiếng đòi truất quyền tác giả, hoặc chí ít cũng bàn lại về quyền tác giả của M. Sholokhov. Mượn đà cải tổ, nổi lên những người chống M. Sholokhov ở Nga và đương nhiên họ có đối thủ là những người bảo vệ danh dự cho M. Sholokhov. Cái yếu hẳn của phái hồ nghi là họ không tìm được đối tượng cạnh tranh xứng đáng với Sholokhov.

Cuối những năm 1990, Lev Kolodny, chuyên nghiên cứu về Moskva, phát hiện bản thảo hai phần đầu của bộ tiểu thuyết mà bản thân M. Sholokhov (qua đời năm 1984) tuyên bố “đã bị thất lạc”. Sau khi mua lại tập bản thảo đó, Viện Văn học thế giới mới cáo giác Kolodny đã mua “chui” tập bản thảo từ Kudashev, một người thân thích của M. Sholokhov.

Các chuyên gia đều kết luận: tập bản thảo 885 trang này đúng là được viết vào cuối những năm 1920, thuộc về hai phần đầu của Sông Đông êm đềm, do chính M. Sholokhov viết, nhưng không phải tất cả đều là bút lục của ông. Có đến 605 trang trong đó có phần bị xóa đi viết lại bởi vợ và chị em gái của M. Sholokhov. Hiện vật này có phần là bản thảo sạch, có phần đang còn là bản nháp nên có những đoạn không được đưa vào Sông Đông êm đềm. Phát hiện quan trọng này được sao chép và tung lên mạng, vô hình trung trở thành cuộc diễu binh thắng lợi về quyền tác giả của M. Sholokhov.

In bản gốc

Trước năm 1953, văn bản Sông Đông êm đềm đã tước lược một số thổ ngữ vùng sông Đông và một số đoạn nhạy cảm chính trị ở phần 3. Sau đó có quyết định phục hồi bản gốc để xuất bản. Năm 2007, Nhà xuất bản Nhà Văn Xô Viết đã xuất bản tiểu thuyết theo đúng bản gốc với bìa bọc da mềm, in nhũ vàng, có dòng chữ “Thư viện của V. Chernomydin” và được giới thiệu tại hội chợ sách quốc tế nhưng không đưa ra phát hành thương mại.

Lần xuất bản mới nhất này, nhà xuất bản ở Kharkov hứa hẹn trả về cho M. Sholokhov hàng nghìn từ ngữ đặc sệt chất Kazak sông Đông và cả một đoạn dài về cuộc nổi dậy của nông dân ở Veshenska từng bị kiểm duyệt trong các lần xuất bản trước.

Tuy nhiên việc công bố tác phẩm ở dạng “phi kiểm duyệt”, “nguyên tác thực thụ” xét từ khía cạnh văn bản học - một trong những bộ môn cơ bản của ngành văn học - sẽ dẫn tới câu hỏi: Thế những bản in trước - đương nhiên phải được tác giả chấp thuận - có bị vô hiệu hóa?

Có thể việc ấn hành bản gốc Sông Đông êm đềm chỉ cung cấp thêm một chứng cứ, nhằm lái dư luận xã hội từ phái này nghiêng sang phái kia trong khi hai phái đối địch không muốn nói chuyện với nhau bằng một ngôn ngữ thuần túy khoa học.