Stalin, Roosevelt và Đông Dương

Phóng to

Hồ Chủ tịch (bìa trái) trên khán đài ở đại lộ Champs- Elysées (Paris) cùng duyệt binh nhân ngày Quôc khánh Pháp 14-7-1946

Trong cuộc họp thượng đỉnh sau này sẽ mang tên là cuộc họp giữa “ba ông lớn” (The Big Three) ngày 28-11-1943, tại sứ quán Liên Xô ở Teheran, đã diễn ra cuộc nói chuyện riêng giữa hai lãnh tụ Hoa Kỳ và Liên Xô là tổng thống Roosevelt và thống chế Stalin. Nội dung cuộc nói chuyện này được tóm tắt như sau:
“Tổng thống (Franklin Delato Roosevelt) nói thủ tướng Anh Churchill có ý kiến rằng nước Pháp sẽ cần được nhanh chóng tái thiết như là một quốc gia hùng cường, song cá nhân tổng thống không chia sẻ với ý kiến này mà cho rằng nước Pháp cần lao động cật lực vài năm để có thể tái ổn định. Tổng thống nói rằng yêu cầu đầu tiên cho người Pháp, không chỉ cho chính phủ Pháp mà là cả dân chúng Pháp, là làm sao trở thành những công dân lương thiện.

Thông chế Josef Stalin nhất trí và nói tiếp rằng ông không đề nghị Đồng minh phải đổ máu để khôi phục Đông Dương tức khôi phục chế độ thực dân cho Pháp. Ông nói rằng các biến cố gần đây tại Lebanon cho mọi người thấy đây là bước đầu tiên tiến đến độc lập của một dân tộc trước kia đã từng bị thực dân đô hộ. Ông bảo rằng trong cuộc chiến tranh chống Nhật, ngoài sứ mạng quân sự, còn phải chống lại Nhật trong lĩnh vực chính trị, đặc biệt trước thực tế là Nhật đã trao trả độc lập một cách hữu danh vô thực cho một số nước thuộc địa. Ông nhắc lại rằng Pháp không nên quay lại Đông Dương và người Pháp phải trả giá cho sự cộng tác của họ với Đức.

Tổng thống nói rằng ông đồng ý 100% với thống chế Stalin và lưu ý rằng sau 100 năm dưới sự cai trị của người Pháp tại Đông Dương, người dân ở đây còn sống nhọc nhằn hơn trước kia. Tổng thống tiếp tục nói về đề tài các chiếm hữu thuộc địa, song ông nghĩ rằng tốt hơn là đừng nêu vấn đề Ân Độ (lúc đó còn là thuộc địa của Anh) ra với ông Churchill. Do lẽ ông này sẽ không có câu trả lời cho câu hỏi đó. Tổng thống đơn giản chuyển đề tài bằng cách đề xuất hãy dời vấn đề này lại cho đến khi chiến tranh kết thúc...".

(Nguồn: Major Problems in American Foreign Policy, Volume II: Since 1914, 4th edition, edited by Thomas G. Paterson and Dennis Merrill (Lexington, MA: D. C. Heath and Company, 1995), p. 189).

Phóng to

Thống chế Stalin, tổng thống Roosevelt, thủ tướng Churchill tại Teheran năm 1943, được dùng làm apphich cho phim Teheran 1943 (Vòng đai gián điệp), một sản phẩm liên doanh Pháp - Liên Xô năm 1979

Đoạn tư liệu trên còn cho thấy cả trong những từ ngữ của tổng thống Roosevelt (nước Pháp cần lao động cật lực vài năm... trở nên lương thiện) lẫn của thống chế Stalin (Pháp phải trả giá cho sự cộng tác của họ với Đức) có một mẫu số chung là: sự cộng tác với phát xít Đức của chính phủ Pháp (chính quyền Vichy) không được “hoan nghênh”, nay phải trả giá bằng sự “lao động cật lực” chứ không thể sẽ được “lè phè” nhận viện trợ tái thiết như thủ tướng Anh Churchill đề nghị. Tuyệt nhiên, không thấy có dấu tích nào của những tính toán “ngăn chặn cộng sản”.

Người phiên dịch cho thủ tướng Anh Churchill là ông Hugh Lunghi, năm 1996 đã kể lại về Stalin trong cuộc họp tay ba ở Teheran này như sau:
“Tôi gặp ông ấy lần đầu tại Moscow năm 1943 (sau khi được cử đến sứ quán Anh làm phụ tá cho tùy viên quân sự tại đây, nhờ gốc gác Nga từ nơi mẹ đẻ, chú thích của TTCN), và sau đó tại (hội nghị) Teheran. Lúc đó ông ấy 64 tuổi. Ông ấy không phải là trẻ nhất trong bộ ba. Roosevelt trẻ nhất; còn Churchill lớn tuổi nhất nên cứ đòi ký trước. Trong hội nghị, ông tỏ ra giận dữ khi nhận xét về Churchill. Ông tố cáo rằng người Anh sợ chiến đấu trên một mặt trận thứ nhì”. (Nguồn: http: //www. gwu.edu/~nsarchiv/coldwar/interviews/episode-1/lunghi1.html)

“Mặt trận thứ nhì “ sau này sẽ là chiến dịch “Overlord” khởi đầu bằng cuộc đổ bộ lên Normandie tháng 6-1944. Tất cả các tư liệu trên đều cho thấy vào thời điểm đó đã có một số tương đồng giữa các ông Roosevelt và Stalin về vấn đề thuộc địa của Anh, Pháp, song bận tâm chính của Mỹ vẫn còn là ngăn chặn phát xít Đức ở châu Âu, Nhật ở châu Á. Giữa Anh và Pháp cũng có một số tương đồng do cả hai cùng là chủ nhân của các thuộc địa. Vào thời điểm đó vấn đề tư bản/ cộng sản chưa được đặt ra.

Từ Roosevelt đến Truman và Eisenhower

Gần hai tháng sau, tổng thống Roosevelt trong một văn bản gửi ngoại trưởng Cordell Hull của mình, đề ngày 24-1-1944 đã viết:
“Tôi có gặp đại sứ Anh Lord Halifax tuần truớc và bảo với ông ấy một cách thẳng thắn rằng quả thật từ hơn một năm qua, tôi có phát biểu rằng Đông Dương không nên trở lại thuộc Pháp mà nên được quản lý bởi một sự giám hộ quốc tế. Lý do duy nhất khiến người Anh tỏ ra chống lại quan điểm này là do sợ rằng sẽ tác động đến các chiếm hữu thuộc địa của họ. Họ không bao giờ thích ý kiến giám hộ quốc tế do lẽ, trong một số điều kiện, điều này hướng đến một tương lai độc lập”. (Nguồn: Major Problems in American Foreign Policy, Volume II: Since 1914, 4th edition, p. 189)

Một năm sau, khi Thế chiến thứ hai đang đến hồi kết thúc với chiều hướng thắng lợi về phía Đồng minh trên cả hai mặt trận châu Âu và châu Á, tổng thống Roosevelt lại nhắc đến vấn đề Đông Dương trong cuộc họp báo ngày 23-2-1945:
“Với người dân Đông Dương, có cảm giác như họ muốn độc lập song chưa sẵn sàng. Tôi có đề nghị với Tưởng Giới Thạch nên thiết lập dưới sự giám hộ quốc tế một hội đồng gồm hai người Pháp, một hay hai người Đông Dương, một người Trung Hoa và một người Nga do lẽ họ cùng chung một bờ biển, và nếu có thể một người Philippines và một người Mỹ nữa để giáo dục họ tự cai trị. Chúng ta đã mất 50 năm để làm điều này cho Philippines”. (Nguồn: Major Problems in American Foreign Policy, Volume II: Since 1914, 4th edition).

Có thể xem phát biểu với báo chí như trên dọn đường cho một thái độ chính thức của ông Roosevelt trước việc Pháp, nay đã được giải phóng khỏi ách phát xít Đức, đang trở thành một thành phần của lực lượng chiến thắng, sẽ đòi quay trở lại Đông Dương một khi chiến tranh chấm dứt ở châu Âu.

Tuy nhiên, hai văn kiện trao đổi dưới đây giữa ngoại trưởng Stettinius và tổng thống Roosevelt về vai trò của “Pháp tự do” tại Đông Dương sẽ cho thấy một “khoảng trống” đầy ý nghĩa:
“Bộ Ngoại giao, ngày 16-3-1945
... Để tránh những bất lợi cho chúng ta về vấn đề tương lai Đông Dương, chúng ta có thể công bố bản thông cáo đề nghị sau, xin đệ trình tổng thống duyệt:
... Chính phủ lâm thời Cộng hòa Pháp yêu cầu hỗ trợ vũ trang cho những ai đang chống lại quân Nhật tại Đông Dương. Phù hợp với ý muốn giúp đỡ những ai muốn đứng lên cầm vũ khí chống các kẻ thù chung, Chính phủ Hoa Kỳ sẽ làm tất cả những gì có thể để hỗ trợ trong tình hình hiện nay...”.

Xin mở ngoặc “Những người chống lại quân Nhật ở Đông Dương” mà chính phủ lâm thời Pháp nêu ra trong yêu cầu xin Mỹ hỗ trợ, ý nói người Pháp tại Đông Dương cũng đã hoạt động chống Nhật như những người kháng chiến Pháp đã từng chống phát xít Đức theo lệnh của tướng De Gaulle. Đây chỉ là một cách nói nhằm che đậy thực tế là chính quyền thực dân Pháp tại Đông Dương đã riu ríu nghe lệnh.

Văn thư trả lời của Nhà Trắng ngày 17-3-1945:
“... Theo chỉ đạo của tổng thống, sau đây là phúc đáp cho bản ghi nhớ ngày 16-3 của Bộ Ngoại giao về vấn đề Đông Dương, trong đó bao gồm một đề xuất tuyên cáo về hành động của Nhật tại Đông Dương.
Ý kiến của tổng thống về vấn đề này là: đưa ra thông cáo đề xuất đó trong lúc này là không thích hợp”. (Nguồn: The Pentagon Papers, Gravel Edition, Volume 1, Chapter 1, p. 12-13).

Lúc này cuộc chiến ở phía nam Thái Bình Dương, chủ yếu là do Mỹ tiến hành, nay Mỹ đang sắp chiến thắng, làm sao Roosevelt lại phải giúp đỡ Pháp vốn đã đầu hàng Nhật tại Đông Dương từ đầu?

Cái chết của tổng thống Roosevelt ngày 12-2-1945 đưa phó tổng thống Truman lên cầm quyền. Trong nhiệm kỳ đầu, tổng thống Truman chủ trương “wait and see” (chờ xem) tại Đông Dương. Vài sĩ quan tình báo OSS của Mỹ bí mật vào VN với nhiệm vụ “thăm dò”.

Tình hình Đông Dương từ 1945 cũng đổi khác. Trong thực tế, ngày 2-9-1945 VN tuyên bố độc lập. Chính Pháp cũng đã phải nhìn nhận nền đôc lập đó của VN qua hiệp định tháng 3-1946.
Việc thành lập nước CHND Trung Hoa ngày 1-10-1949, sau khi những người cộng sản Trung Quốc đánh bại quân Quốc Dân đảng của Tưởng Giới Thạch, sẽ dẫn đến những ngã rẽ mới trong chính sách của Truman.

Ngày 27-1-1950, đại sứ lưu động Mỹ Philip C. Jessup gửi thư cho quốc trưởng Bảo Đại, nội dung như sau:
“Ngoại trưởng Dean Acheson đã chỉ thị tôi bày tỏ với hoàng thượng những chúc mừng của chính phủ Hoa Kỳ trước việc quốc vương đảm nhậm các quyền hành do nước Cộng hòa Pháp chuyển giao vào đầu năm nay...”. (Nguồn http://www.yale.edu/lawweb/avalon/intdip/indoch/inch007.htm)

Văn thư trên có thể được xem như mở đầu cho sự can thiệp và hiện diện của Hoa Kỳ tại VN.

-------------------------------

Kỳ 1: Điện Biên Phủ & Hoa Kỳ

Kỳ 2: Điện Biên Phủ & Hoa Kỳ

Kỳ 3: Học thuyết đôminô: cái cớ?