Tài nguyên nước miền Đông Nam bộ: Cần cái nhìn tổng thể

Các địa phương chỉ chú trọng hạn hẹp vào nhu cầu của riêng khu vực mình, không có tầm nhìn rộng hơn cho cả vùng. Những năm qua có một số cuộc họp gọi là kết hợp hành động cấp vùng, nhưng lại chỉ đặt ra một số vấn đề chung chung rồi ai về nhà nấy, mạnh ai nấy làm!

Ví như vấn đề tìm nguồn nước sạch cho TP.HCM hoặc kiểm soát ô nhiễm nước ở Bà Rịa - Vũng Tàu. TP.HCM không được phép sử dụng các điểm lấy nước sạch hơn trên sông Đồng Nai, nếu các điểm này thuộc tỉnh Đồng Nai. Tương tự, Bà Rịa - Vũng Tàu khó mà kiểm soát được ô nhiễm của sông Thị Vải nếu nước thải công nghiệp từ Nhơn Trạch, Long Thành thuộc tỉnh Đồng Nai cứ tiếp tục đổ ra. Vụ nước thải Vedan là điển hình.

Nguy cơ ô nhiễm ngày càng tăng

Ô nhiễm nước do nước thải các loại và xâm nhập mặn đang đe dọa công tác phát triển cấp nước mặt lẫn nước ngầm. Ước tính có đến một nửa hệ thống cống nước thải sinh hoạt đổ thẳng ra sông ngòi. Chưa có nhiều nhà máy xử lý nước thải hoạt động, việc xả nước thải công nghiệp không qua xử lý hoặc xử lý không đầy đủ là chuyện bình thường.

Hầu hết dòng nước ở các vùng đô thị đều bị ô nhiễm nặng, không đáp ứng các tiêu chuẩn về nước uống, nước sinh hoạt và sản xuất, bảo vệ sinh vật dưới nước. Đó là các kênh rạch ở TP.HCM, hạ nguồn sông Sài Gòn (từ Bến Than), hạ nguồn sông Đồng Nai (từ Hóa An), cả sông Dinh ở Bà Rịa - Vũng Tàu và sông Thị Vải. Một số dòng nước ô nhiễm nặng đến nỗi chúng không mang lại lợi ích thực tế nào khác ngoài giao thông. Vừa qua nhiều tàu biển quốc tế không chịu đi qua sông Thị Vải vì sợ nước ô nhiễm làm hư mục vỏ tàu.

Khảo sát thực tế cho thấy muốn lấy nước cung cấp cho TP.HCM nên thực hiện trên phía thượng lưu hai sông Đồng Nai và Sài Gòn. Vị trí cửa lấy nước Bến Than (sông Sài Gòn) hiện nay không còn phù hợp. Dự kiến đặt cửa lấy nước ở Bình An, nằm phía dưới thành phố Biên Hòa cũng không nên thực hiện, vì cả khúc sông ở Hóa An phía trên Biên Hòa cũng bị ô nhiễm rồi.

Nước mặn xâm nhập cũng là một mối đe dọa khác, ảnh hưởng đến nguồn nước ngầm ở Nhà Bè và Cần Giờ. Nhiễm phèn là vấn đề nan giải ở Hóc Môn, Bình Chánh và phía nam Bình Dương.

Cần tầm nhìn rộng và cơ cấu quản lý cấp vùng

Các chuyên gia quy hoạch trong nước lẫn quốc tế khi hoạch định sách lược phát triển đều cho rằng sự phát triển của TP.HCM luôn phải gắn chặt với sự phát triển toàn vùng miền Đông Nam bộ. Phát triển các khu công nghiệp và bảo vệ tài nguyên nước cho toàn vùng là những vấn đề hàng đầu. Chúng liên quan với nhau và đang tạo ra vấn đề môi trường nghiêm trọng nhất. Nhưng phải chăng chúng ta vẫn chưa có được cái nhìn đủ rộng?

Vì vậy có đề nghị việc quản lý tài nguyên nước nên thuộc cấp Chính phủ hoặc cấp lưu vực là hợp lý nhất. Ví như Bộ Tài nguyên - môi trường sẽ quản lý các dự án lớn phục vụ nhiều tỉnh thành. Điều này sẽ làm giảm mâu thuẫn giữa các tỉnh trong việc xây dựng các hồ chứa nước quy mô lớn, giúp các tỉnh thành ở hạ lưu lấy nước sông sạch qua ranh giới các tỉnh phía thượng lưu. Mặt khác cũng cần quy hoạch lại, trên quy mô vùng, về các mặt bảo vệ chống ô nhiễm, chống mặn, chống lũ thượng nguồn ảnh hưởng lên các khu vực ở hạ lưu.

Tình hình sẽ tồi tệ hơn với đà tăng dân đô thị và sự hình thành ngày càng nhiều các khu công nghiệp gây ô nhiễm ở những tỉnh đầu nguồn các dòng sông lớn trong vùng. Vì vậy, cấp thiết phải hình thành cụ thể một cơ cấu quản lý cấp vùng miền Đông Nam bộ. Cơ cấu này phải sớm đề xuất và thực hiện quy hoạch tổng thể cho toàn vùng về cấp nước, kiểm soát ngập lụt, tiêu thoát nước và xử lý nước thải.