Thâm Quyến: Trao quyền phải trao cho tới

Tôi vẫn còn nhớ cách đây khoảng 10 năm, một người bạn Hong Kong dẫn tôi tới dải đất sát bờ biển Hong Kong, chỉ vào một dãy nhà cao tầng san sát ở bờ bên kia và nói đó là thành phố Thâm Quyến.

Anh kể trước đây rất nhiều người Trung Quốc đại lục bị hấp dẫn bởi Hong Kong phồn hoa đã bơi từ Trung Quốc đại lục để vượt biên, nhập cảnh trái phép vào Hong Kong. Tôi bèn hỏi vui: "Bây giờ còn không anh?". Anh trả lời rất nhanh: "Bên đó bây giờ thậm chí còn giàu hơn bên đây thì vượt biên làm gì".

Anh bạn Hong Kong không quá lời. Giờ đây, GDP của Thâm Quyến đã vượt Hong Kong. Thành phố đại lục này cũng đi trước Hong Kong về đổi mới công nghệ và là nơi có nhiều công ty nằm trong top 500 công ty thành công nhất thế giới. Năm 2019, Liên đoàn Công nghiệp và Thương mại toàn Trung Quốc đã thực hiện cuộc khảo sát cho thấy Thâm Quyến được coi là thành phố kinh doanh số 1 Trung Quốc.

Đại nhảy vọt thứ thiệt

Nằm ở tỉnh Quảng Đông, chỉ cách thủ phủ Quảng Châu 100km về phía đông nam, Thâm Quyến có vị trí chiến lược trên đồng bằng sông Châu Giang, liền kề các thành phố công nghiệp Trung Sơn, Đông Quản và Phật Sơn.

Thâm Quyến càng đặc biệt khi nằm sát biên giới Hong Kong, chỉ cách bán đảo Cửu Long chưa đầy 20 phút đi tàu hỏa nhanh. Sự gần gũi về địa lý này tạo ra nhiều lợi thế cho các nhà đầu tư và kinh doanh: chi phí vận chuyển nguyên vật liệu và sản phẩm thấp, dễ dàng giám sát quá trình sản xuất, dễ dàng phối hợp với trụ sở công ty chính tại Hong Kong.

Nếu như Trung Quốc có bao giờ thực hiện thành công một cuộc Đại nhảy vọt, thì đó chính là ở Thâm Quyến. Tháng 8-2020, khi thành phố này kỷ niệm 40 năm ngày trở thành đặc khu kinh tế, GDP đầu người ở đây đã tăng gấp 10.000 lần. 

Vâng, các bạn không đọc lầm đâu, mười ngàn lần. GRDP của Thâm Quyến năm 2021 thậm chí đã vượt qua GDP cả nước Việt Nam, lên tới khoảng 475 tỉ USD, đồng nghĩa mức đầu người khoảng 30.000 USD/năm.

Đó là một hành trình chóng mặt: Thâm Quyến mới chính thức trở thành đơn vị hành chính đô thị của Trung Quốc năm 1979, và là đặc khu kinh tế đầu tiên của nước này một năm sau đó. Trong bốn thập niên, thành phố đã duy trì mức độ tăng trưởng kinh tế hằng năm ít nhất 20%, từ một làng chài nhỏ trở thành một thành phố công nghệ cao nhộn nhịp với dân số khoảng 18 triệu người.

Tuy nhiên, chính quyền Bắc Kinh vẫn chưa hài lòng với những gì Thâm Quyến đạt được. Họ thấy rằng ngay cả tư cách "đặc khu" cũng không còn phù hợp với tốc độ phát triển của siêu đô thị này. Trong chuyến thăm tới thành phố năm 2020, Chủ tịch Tập Cận Bình đã trao cho Thâm Quyến quyền tự chủ chưa từng thấy để theo đuổi cải cách.

Ngày 11-10-2020, chính quyền trung ương ban hành Kế hoạch thực hiện thí điểm cải cách toàn diện, chỉ định Thâm Quyến là "Khu vực thí điểm chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc" đầu tiên của đất nước, một vị thế đặc biệt để thực hiện những cải cách táo bạo hơn như một hình mẫu cho các thành phố khác.

Kế hoạch cải cách Thâm Quyến cho tầm nhìn 2035 bao gồm:

1) Cải thiện hệ thống phân bổ theo định hướng thị trường hơn trong quản lý đất đai, lao động và vốn;

2) Tạo môi trường kinh doanh hợp pháp hóa theo định hướng thị trường. Các cải cách sẽ tăng cường cạnh tranh công bằng và mở cửa thị trường bằng cách nới lỏng một số hạn chế trong các lĩnh vực năng lượng, viễn thông, tiện ích công cộng, giao thông, giáo dục và công nghệ, hoặc bằng quy định mạnh mẽ hơn để bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ ("IPR"), bao gồm một hệ thống bồi thường - trừng phạt trong trường hợp vi phạm IPR; và 3) Thiết lập một nền kinh tế mở cao.

Có cả quyền lập pháp

Theo đó, Thâm Quyến sẽ được trao nhiều quyền tự chủ hơn trong ba khía cạnh chính: quản lý đất đai, hệ thống đăng ký hộ khẩu, và mở cửa kinh doanh một số ngành (như tài chính và vận tải) cho nguồn vốn cả trong và ngoài nước.

Bắc Kinh đưa ra danh sách 40 hạng mục cải cách cụ thể: 14 vấn đề liên quan đến phân bổ các yếu tố sản xuất dựa trên thị trường, 7 vấn đề về cải thiện môi trường kinh doanh, 6 vấn đề đổi mới công nghệ, 7 vấn đề mở cửa thị trường, 3 vấn đề về hệ thống dịch vụ công, và 3 vấn đề về quy hoạch đô thị và sinh thái. Mục tiêu là biến Thâm Quyến thành trung tâm đổi mới, thúc đẩy tinh thần kinh doanh và sáng tạo với tầm ảnh hưởng quốc tế và GDP bình quân đầu người năm 2035 tăng gấp đôi so với năm 2020.

Trước đó trong lần cải cách 1.0, giống như nhiều đặc khu kinh tế khác, Thâm Quyến từng được hưởng hàng loạt chính sách ưu đãi về ngân sách, thuế, thu hút đầu tư và môi trường kinh doanh, nhưng vấn đề mấu chốt giúp đô thị này chuyển mình hoàn toàn là chính quyền địa phương được trao quyền lập pháp vào 1992.

Chủ động trong ban hành nhiều văn bản pháp quy đặc thù, Thâm Quyến đã chủ động được những cơ chế chính sách cần thiết phục vụ cho phát triển, những điều mà chỉ giới lãnh đạo địa phương mới có thể hiểu và nắm bắt kịp thời cơ hội, khi Bắc Kinh thì vừa xa lại vừa cao. Đáng nói hơn, 1/3 các văn bản pháp quy thí điểm ở Thâm Quyến sau này đã được chính quyền trung ương ban hành trên phạm vi cả nước!

Những cải cách táo bạo này được hậu thuẫn mạnh mẽ bởi giới lãnh đạo cao nhất đất nước, đầu tiên là Đặng Tiểu Bình. Năm 1992, ông Đặng có chuyến "Nam tuần" nổi tiếng, với một điểm đến là Thâm Quyến. Ông khuyến khích chính quyền địa phương tiến hành cải cách và chấp nhận thử - sai ở các đặc khu kinh tế.

Những người kế vị ông là Giang Trạch Dân và Hồ Cẩm Đào đều đã đến thăm Thâm Quyến các dịp kỷ niệm 20 và 30 năm thành lập đặc khu kinh tế - phát đi thông điệp rõ ràng về sự tiếp nối và nhất quán của chính quyền trung ương ủng hộ cải cách. Thâm Quyến trở thành biểu tượng của cải cách cho Trung Quốc và "vườn ươm" cho các cải cách sau đó trên cả nước.■