Hãy tự cứu mình trước khi...

TTCN - Thị trường sữa đang rât phức tạp và ẩn chứa nhiều hiểm họa. TTCN có cuộc trao đổi với thạc sĩ - bác sĩ Trần Thị Hồng Loan, trưởng khoa dinh dưỡng cộng đồng, Trung tâm Dinh dưỡng trẻ em TP.HCM.

Phóng to

* Là một nhà chuyên môn, bà đánh giá mức độ nguy hiểm ra sao nếu người tiêu dùng sử dụng phải sữa kém chất lượng hoặc sữa giả?

- Bác sĩ Trần Thị Hồng Loan: Sữa là một nguồn dinh dưỡng đặc biệt, một thực phẩm hoàn hảo và cân đối nhất của thiên nhiên. Việc sử dụng phải sữa giả hoặc sữa kém chất lượng sẽ gây ra những hậu quả nghiêm trọng, nhất là đối với trẻ em và phụ nữ mang thai. Thứ nhất, nếu sữa không đảm bảo vệ sinh sẽ gây ngộ độc ngay sau đó với các dấu hiệu rõ ràng như sình bụng, tiêu chảy, nôn mửa. Nó ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa, thậm chí có thể tử vong nếu quá nặng hoặc không xử lý y tế kịp thời…

Thứ hai, nếu sữa không đạt dinh dưỡng sẽ dẫn đến tình trạng suy dinh dưỡng cho đối tượng tiêu dùng, thậm chí là suy dinh dưỡng mãn tính nếu sử dụng lâu dài. Hệ quả này không chỉ làm trẻ em ốm yếu cơ thể mà còn ảnh hưởng đến thần kinh như đờ đẫn, chậm chạp, tiếp thu chậm, hay cáu bẳn…

* Thế nào là sữa giả, sữa kém chất lượng?

Thứ tự	Tên chỉ tiêu	Số mẫu kiểm tra (n)	Tiêu chuẩn	Tỷ lệ đạt (n)	Tỷ lệ đạt (%)	Tỷ lệ không đạt (n)	Tỷ lệ không đạt (%)	Mức chấp nhận
1	Hàm lượng đạm %	39	-	12	30.7	27	69.3	25 - 27.0
2	Hàm lượng béo %	39	-	11	28.2	28	71.8	25 - 26 béo 1 - 1.5 gầy
3	Hàm lượng lactose %	39	-	13	33.3	26	66.6	36 - 38,0
4	Saccarose	22	-	7	31.8	15	68.2	0
5	Chỉ số hòa tan	30	-	29	96.7	1	3.3	0,2/10
6	Độ ẩm	30	-	29	96.7	1	3.3	< 5%
7	Hàm lượng chì (Pb)	30	0.2 mg	30	100	0	0	0,2 mg
8	Tổng số vi khuẩn hiếu khí, số khuẩn lạc/g	30	50.000 KL/g	30	100	0	0
9	E.Coli	30	0/g	30	100	0	0
10	Staphylococus aureus	30	0/g	30	100	0	0
11	Salmonella	30	0/25g	30	100	0	0
	Tổng cộng	39		11	28.2	28	71.8

- Đó là những loại sữa có “công thức” dinh dưỡng trên bao bì hoặc trên lời mời chào thì rất tốt, nhưng thực chất lại không được như vậy. Chẳng hạn sữa có lượng đường quá cao, trong khi đạm, các vitamin, khoáng chất lại rất thiếu. Đặc biệt, nó được sản xuất không đảm bảo vệ sinh hoặc tráo những chất giả bột sữa như bột mì, bột gạo, thậm chí lẫn những chất gây hại nghiêm trọng. Ngoài ra, nó cũng có thể là những loại sữa đã quá hạn sử dụng hoặc sữa rẻ tiền dành cho người lớn được đổi thành sữa đặc biệt dành cho trẻ em…

* Theo bà, tại sao việc tiêu dùng sữa giả lại dẫn đến bệnh “to đầu” và chết nhiều em bé ở An Huy, Trung Quốc?

Những vụ vi phạm điển hình

Ngày 15-10-2003, Đội quản lý thị trường 2A phát hiện tại nhà sau cửa hàng kinh doanh tạp hóa số 60 Nghĩa Thục (phường 5, quận 5) 427 gói sữa loại 454 gram hiệu con bướm ghi Trung Quốc sản xuất, 165 gói loại 500 gram và 7 gói loại 1 kg sữa béo Hà Lan hình hai con bò không ghi địa chỉ đóng gói và hạn sử dụng. Ngoài ra, tại chỗ còn 10kg bao bì sữa hiệu con bướm, 13kg bao bì sữa béo Hà Lan và 2 máy ép miệng bao cùng một số dụng cụ.

* Ngày 21-10-2003, Đội quản lý thị trường 4A, TP.HCM, phát hiện tại Công ty Tân Úc Việt (số 246A Lạc Long Quân, phường 10, quận 11) 22.608 hộp sữa bột loại 400 gram ghi tăng hạn sử dụng đến năm 2004 và 2005 (chúng được san ra từ các bao sữa bột hiệu Fortuna ghi xuất xứ Argentina, có hạn sử dụng đến 10-10-2003 và 7-11-2003). Ngoài ra, đội còn phát hiện 56 bao loại 25kg, 16 bao loại 200kg sữa bột đã trộn thêm đường và 70 vỏ bao sữa Fortuna.

* Ngày 27-12-2003, Đội quản lý thị trường 7B phát hiện một đối tượng chạy xe gắn máy trên đường Huỳnh Tấn Phát vận chuyển 36 hộp sữa Ensure từ hướng Nhà Bè xuống. Hàng không có hóa đơn, chứng từ, được nhập lậu theo tàu viễn dương về…

- Đến nay, tôi không có đủ thông tin nên không thể trả lời chính xác được. Tuy nhiên, thực tế có tình trạng suy dinh dưỡng thể phù cơ thể ở trẻ em do thường xuyên uống phải sữa không đạt tiêu chuẩn đạm cần thiết. Nhiều bà mẹ tưởng con phù là mập, nhưng thật ra đó là bệnh lý nghiêm trọng. Tất cả chức năng tâm sinh lý đều chậm phát triển, suy kiệt… Tôi cũng hơi lạ là tại sao lại bị “to đầu” (ở đây không nhầm lẫn với cảm giác bị to đầu đối với trẻ có cơ thể quá ốm vì suy dinh dưỡng). Thường thì trẻ em không chết vì uống thường xuyên phải sữa kém chất lượng mà vì các bệnh khác do cơ thể suy kiệt gây ra giống như AIDS. Tôi nghĩ có thể có hóa chất gì đó độc hại trong các hộp sữa ở Trung Quốc này…

* Trong thị trường sữa hiện quá phức tạp, người tiêu dùng nên lựa chọn thế nào để an toàn?

- Nguyên tắc đầu tiên là hãy chọn loại sữa có nhãn hiệu, bao bì, xuất xứ rõ ràng. Đặc biệt, nên chọn loại có hướng dẫn sử dụng bằng tiếng Việt. Vì các nguồn sữa nhập chính thức vào Việt Nam đều bắt buộc phải tuân thủyêu cầu này. Hãy cẩn thận khi chọn mua loại “sữa xá” dồn bao, xé lẻ, bán ký.

Chúng tôi được biết hiện hầu như không thể quản lý được loại sữa này, kể cả nguồn gốc, tiêu chuẩn dinh dưỡng, hạn sử dụng. Nó hay được trộn đường rất nhiều (có loại lên đến 70%), trong khi độ đạm và các khoáng chất khác lại rất thấp. Ngay cả vệ sinh của nó cũng có thể không đạt do quá trình xé bao, bốc tay, vô gói cẩu thả. Sữa rất dễ bị môi trường tác động, chỉ cần bao bị rách hay cột không kín cũng có thể làm thay đổi chất lượng sữa…

* Tuy nhiên, thực tế cũng có vấn đề trong loại sữa hộp ngoại, kể cả những nhãn hiệu nổi tiếng?

- Đúng là đã có tình trạng người ta mua sữa bao kém chất lượng, quá hạn sử dụng, rồi đóng bao bì sang trọng, dập lại hạn dùng để đánh lừa người tiêu dùng. Thậm chí, đúng là sữa tốt, nhưng người bán không bảo quản kỹ như để ở nơi nhiệt độ cao cũng có thể bị ảnh hưởng chất lượng dù vẫn còn hạn dùng. Khi đó, sau “vẻ ngoại”, hãy kiểm tra lại một lần nữa bằng chính trực quan của mình. Sữa có vấn đề nếu nó bị ngả màu lạ như vàng sậm, nâu mốc, hạt sữa bị vón cục hoặc có mùi gắt dầu, ôi… Đặc biệt, khi pha, nếu nó không hòa tan mà lắng lại lớp đặc ở dưới, nước lỏng ở trên cũng không đạt chất lượng.

* Những dấu hiệu nào ở người tiêu dùng cho biết đã uống phải sữa giả, kém chất lượng?

- Nếu nó gây ngộ độc nhanh thì rất dễ phát hiện, nhưng chỉ tác động từ từ như suy dinh dưỡng dần dần đúng là rất khó. Các bà mẹ có thể nhầm lẫn con mình bị bệnh gì đó khác. Một lời khuyên cơ bản nhất là hãy quan tâm sát đến sự phát triển của con mình. Nếu bé uống sữa mà sau ba tháng, thậm chí một tháng, không tăng ký thì hãy dừng lại và đến bác sĩ ngay.

* Rất nhiều người đang quan niệm càng đắt tiền thì sữa càng tốt?

- Thì sữa giả cũng đều khoác các thương hiệu đắt tiền đấy thôi. Hiện nay, giá cả của sữa phụ thuộc vào hai yếu tố. Thứ nhất là tên tuổi của hãng sản xuất. Thứ hai phụ thuộc vào “công thức” sản xuất. Những loại sữa được sản xuất theo các “công thức” mới như có DHA, AHA, A+ thường có giá đắt hơn các loại sản xuất theo công thức cũ. Vì vậy, giá cả chỉ là một yếu tố để cân nhắc khi mua. Hãy chú ý đến “công thức” dinh dưỡng của sữa, nếu không biết hãy hỏi ý kiến của nhà chuyên môn.

* Người ta cho rằng dùng thay đổi nhiều loại sữa thì an toàn, đặc biệt là tránh được hậu quả nặng do dùng phải sữa giả?

- Hoàn toàn không nên đối với trẻ dưới 1 tuổi. Lúc này hệ tiêu hóa của trẻ chưa hoàn chỉnh nên chỉ chọn lựa loại sữa an toàn, phù hợp để trẻ dễ hấp thu dinh dưỡng. Lớn tuổi hơn thì được, nhưng cũng không nên lạm dụng sự thay đổi mà chọn lựa trên cơ sở dinh dưỡng...

* Một lời khuyên khi uống sữa?

- Đối với trẻ đã ăn được nên dùng sữa ở mức độ hợp lý với cơ thể. Mặc dù sữa là sản phẩm hoàn hảo nhất, nhưng nhiều loại vẫn không thể cung cấp đủ chất cho cơ thể như sắt, kẽm... Uống nhiều sữa gây đầy bụng, no không ăn được và thế là thiếu chất. Chưa kể canxi có nhiều trong sữa được hấp thu cạnh tranh với các chất khác. Ngoài ra, nên chú ý vấn đề bảo quản sau mở nắp. Với sữa bột phải đậy kín ngay, để nơi thoáng mát và không sử dụng quá một tháng.

--------------------------------

Quản lý được đến mức nào?

Ông Nguyễn Đức An, quyền chánh thanh tra, Sở Y tế TP.HCM: Đối với sữa bột cho em bé dùng thay sữa mẹ nhập theo đường chính thức thì còn quản lý được, sợ nhất là sữa nhập lậu. Không ai biết nổi chất lượng của loại sữa này như thế nào. Sắp tới, chúng tôi sẽ tổ chức một đợt thanh tra liên ngành chất lượng sữa, nhưng cũng khó đảm bảo kiểm tra hết. Hiện nay, có quá nhiều sữa chui không ghi nhãn hiệu, cơ sở sản xuất, đặc biệt là sữa tươi, sữa chua, sữa đậu nành.

Một cán bộ quản lý thị trường TP.HCM: Chúng tôi là những người đi sát với thị trường, nhưng thú thật không thể kiểm soát nổi ngành hàng sữa này. Chúng tôi chỉ xử lý những sai phạm về hóa đơn chứng từ, hoặc bắt quả tang lúc đang làm giả, vận chuyển hàng lậu. Còn việc bật nắp, khui bao ra mà kiểm tra chất lượng sữa thế nào thì... bó tay!

Ông Lê Thanh Hải, giám đốc Trung tâm Y tế dự phòng TP.HCM: Chính chúng tôi cũng không thể biết có bao nhiêu nhãn hiệu sữa đang có mặt trên thị trường. Theo tôi, chỉ có thể đảm bảo sự an toàn của thị trường này bằng những cuộc kiểm tra toàn diện thường xuyên và đột xuất. Hiện nay, ngoài nhóm sữa cho bé, chúng ta chủ yếu mới chỉ quản lý việc quản lý kinh doanh, quảng cáo, còn chất lượng thì …

Một tiểu thương chợ Bình Tây: Nguồn sữa bột “xá” tôi bán được cung cấp từ một đầu mối ở phía Bắc. Khi hết hàng, tôi gọi điện thoại và họ gửi vào theo đường xe lửa. Họ khẳng định đó là hàng chất lượng cao của Tàu. Tôi không nghĩ mình bán hàng giả, nhưng quả thật không biết nó có chất gì trong đó. Cơ sở để tôi chọn mua chỉ là thơm, ngọt và không mốc...